فرزاد نجفي

داده هاي آماري به‌عنوان يکي از ارکان اساسي تصميم‌گيري هاي کلان اقتصادي، اجتماعي و سياسي شناخته مي شوند. مرکز آمار ايران، به‌عنوان نهاد اصلي توليد و انتشار داده هاي آماري کشور، در موقعيتي استراتژيک براي تأثيرگذاري بر سياست‌گذاري ها و برنامه ريزي هاي ملي قرار دارد

براي تحقق اين نقش به‌طور مؤثر، استقلال کامل اين مرکز، توجه به پالايش داده ها و بهره‌ برداري از فناوري هاي نوين و متخصصان بي‌ طرف از اهميت ويژه‌ اي برخوردار است. استقلال مرکز آمار ايران از نهادهاي دولتي و سياسي به معناي توانايي آن در ارائه آمارهاي بي‌ طرف و واقع‌گرايانه است. اين استقلال به مرکز اين امکان را مي دهد که بدون تأثيرپذيري از فشارهاي بيروني، داده هاي دقيق و شفاف ارائه دهد. متأسفانه، در بسياري از کشورها از جمله ايران، مراکز آماري ممکن است تحت تأثير فشارهاي سياسي قرار گيرند که مي‌ تواند منجر به انتشار داده‌ هاي نادقيق يا جهت دار شود

در اين زمينه، ضروري است که چارچوب‌ هاي قانوني و ساختاري لازم براي تضمين استقلال مرکز آمار تدوين و اجرا شوند. استقلال آماري تنها يک شعار نيست، بلکه بايد با ايجاد زيرساخت‌ هاي قانوني، تأمين بودجه مستقل و ايجاد فرهنگ سازماني مبتني بر شفافيت و مسئوليت‌ پذيري همراه باشد. همچنين، بايد تضمين شود که کارکنان مرکز آمار تحت هيچ شرايطي از نظر شغلي يا سياسي تحت فشار قرار نگيرند.

دقت و اعتبار داده‌ها به فرآيندهاي پالايش داده و به کارگيري تکنيک هاي نوين مانند داده‌کاوي، يادگيري ماشين و تحليل‌ هاي پيچيده بستگي دارد و مي‌ تواند به شناسايي الگوها و روندهاي مهم کمک کند. استفاده از اين فناوري ها نيازمند دسترسي به منابع داده گسترده و متنوع، ابزارهاي پيشرفته تحليلي و همچنين نيروي انساني متخصص است

مراکز آماري کشورهاي پيشرفته با استفاده از داده‌ هاي بزرگ (Big Data)، تحليل هاي مکاني و روش هاي نوين آماري توانسته اند اطلاعات بسيار دقيقي را از جامعه هدف استخراج کرده و به سياست‌گذاران ارائه دهند. براي ارتقاء کيفيت و عملکرد مرکز آمار ايران، مطالعه تجارب موفق مراکز آمار پيشرفته در سطح جهاني مي تواند مفيد واقع شود. به‌عنوان نمونه، اجراي طرح "Digital Economy Act" توسط اداره آمار ملي بريتانيا براي بررسي دقيق بازار کار و تحليل بخش هاي مختلف اقتصادي، يا سرشماري اينترنتي اداره آمار ايالات متحده در سال 2020، که از جديدترين تکنيک هاي داده‌کاوي و يادگيري ماشين بهره برده اند، مي‌ توانند به‌عنوان الگوهايي براي مرکز آمار ايران مورد استفاده قرار گيرند

با وجود ضرورت هاي ياد شده، مرکز آمار ايران با چالش‌ ها و موانع متعددي روبه‌رو است. يکي از مهم ترين چالش‌ ها، کمبود منابع مالي و انساني است که مي‌تواند اجراي طرح هاي نوين و استفاده از فناوري‌ هاي پيشرفته را محدود کند. علاوه بر اين، محدوديت هاي قانوني و عدم استقلال کامل اين مرکز مي‌تواند مانعي جدي در مسير ارتقاء کيفيت داده‌ ها و تحليل‌ ها باشد. همچنين، مقاومت در برابر تغيير و نوآوري در ساختارهاي سازماني و اداري مرکز آمار ايران و عدم تمايل برخي از مسئولان به استفاده از داده‌ هاي واقعي و شفاف، مي‌ تواند روند اصلاحات را کند يا حتي متوقف کند. بنابراين، ايجاد يک فرهنگ سازماني پويا و آماده براي تغيير، يکي از گام‌ هاي اساسي در اين مسير خواهد بود. براي ارتقاء عملکرد علمي و عملي مرکز آمار ايران، پيشنهاد مي شود:

1- تدوين و اجراي قوانين حمايتي جهت تضمين استقلال مرکز آمار از نهادهاي دولتي و سياسي صورت گيرد؛ اين قوانين بايد به گونه اي باشند که نه تنها استقلال مرکز آمار را از نظر سازماني تأمين کند، بلکه منابع مالي مستقل و پايدار نيز براي آن فراهم آورد.

2- متخصصان فراجناحي و با تجربه، به ويژه در حوزه‌ هاي فناوري هاي نوين آماري و داده‌کاوي جذب شوند و دوره‌ هاي آموزشي منظم براي کارکنان مرکز آمار جهت به روز نگه داشتن مهارت ها و دانش آنها برگزار شود.

3- از تخصص و تجربه تيم‌ هاي مشاوره اي مستقل در حوزه هاي مختلف، به ويژه در مراحل طراحي و اجراي پروژه هاي آماري بهره گيري شود.

4- در زيرساخت هاي فناوري و استفاده از روش‌ ها و فناوري‌ هاي نوين مانند داده‌کاوي، يادگيري ماشين و تحليل‌ هاي مکاني براي شناسايي الگوهاي پنهان و پيش بيني دقيق تر روندها سرمايه گذاري شود.

5- همکاري هاي بين‌ المللي از طريق برگزاري کارگاه ها، انجام پروژه‌ هاي مشترک و تبادل دانش با نهادها و مراکز معتبر بين المللي در حوزه آمار تقويت شود.

6- براي تضمين شفافيت و پاسخگويي، واحدهاي مستقل نظارتي که عملکرد مرکز آمار را به طور منظم ارزيابي کرده و گزارش هاي خود را منتشر کنند، ايجاد شود.

مرکز آمار ايران، به‌ عنوان نهاد کليدي در توليد و تحليل داده هاي آماري، براي ايفاي نقش مؤثر در سياست گذاري‌ ها و برنامه ريزي‌ هاي ملي، نيازمند استقلال کامل، بهره برداري از روش هاي نوين و استفاده از متخصصان بي‌ طرف است. با توجه به تجارب موفق جهاني و بهره برداري از بهترين شيوه ها، مي توان بهبود قابل توجهي در کيفيت و دقت داده‌ هاي آماري اين مرکز ايجاد کرد. اين اقدامات نه‌تنها به ارتقاء کيفيت داده‌ ها و تحليل ها کمک مي‌ کند، بلکه به تصميم گيري هاي بهينه، به هنگام و توسعه پايدار کشور نيز منجر خواهد شد