محمد اسماعيل اسدي- چگونه ايده گرفتن از طبيعت باعث دگرگوني در اقتصاد يک روستاي استان گلستان گرديد. براي پاسخ به اين سوال در گلستان بايد بگوييم استان گلستان سرزمين ظرفيت‌هاي توانمند و ارزآور کشاورزي و‌ منابع طبيعي و ‌گردشگري است که هر روستا و شهرش مي‌تواند به قطب توليد محصولي ارزشمند تبديل شود؛ مانند گياه دارويي و قيمتي زعفران با نياز آبي اندک، که روستاي دور افتاده وامنان را دگرگون نمود و نه تنها رونق اقتصادي را به اين روستا بازگرداند بلکه مسير مهاجرت معکوس را براي بازگشت جوانان به روستا هموار کرد. وامنان روستايي سرسبز از توابع بخش چشمه ساران شهرستان آزادشهر در استان گلستان است که در فاصله 62 کيلومتري آزادشهر و 140 کيلومتري شهرستان گرگان (مرکز استان) قرار دارد. جمعيت اين روستا بر اساس آخرين سرشماري انجام شده 2000 نفر است و اغلب بوميان روستا به زبان فارسي و گويش محلي سخن مي گويند. پيشه اصلي آن ها باغداري، گلابگيري، دامداري و کشاورزي بوده و مهم ترين محصولات آن ها گياهان دارويي به خصوص زعفران موسوم به طلاي سرخ است. به دليل وجود آب و هواي کوهستاني و ارتفاع از سطح درياي بالاي 1400 متر و حداقل رطوبت نسبي 20 درصد زعفران  اين منطقه  از مرغوبيت بالايي برخوردار بوده، به طوري که زعفران اين منطقه به زعفران نگين وامنان معروف شده و داراي برند خاص خود در کشور شده است. طبق پژوهشهاي انجام شده توسط نگارنده روي خاکهاي مزارع اين روستا در سالهاي 1392 تا 1395 با تهيه بيش از 100 نمونه خاک و تجزيه آنها متوجه شديم که درصد ماده آلي خاکهاي مزارع زعفران اين روستا بيش از 2 و نيم درصد مي باشد که يکي از دلايل باروري خاکهاي اين منطقه در کشت و پرورش زعفران مي باشد. لازم به ذکر است که ماده آلي خاک که هسته اصلي آن کربن آلي مي باشد حکم خون در بدن را دارد و مهمترين عامل چسبندگي ذرات خاک و ايجاد خاکدانه مي باشد. در زمينه تاريخچه کشت زعفران در اين روستاي کوهستاني که 140 کيلومتر با مرکز استان يعني شهرستان گرگان فاصله دارد بايد گفت که حدود سال 1377 بود که حاج آقا احمدي کشاورز روحاني ساکن روستا حين گشت و گذار در جنگلها و حاشيه اطراف روستا گلهاي گياه زعفران وحشي را ديد، و به ذهنش آمد که اگه اينجا زعفران به صورت خودرو و طبيعي رشد مي کند حتما ميشود آن را هم به صورت دست کاشت در مزرعه کاشت و اين باعث حرکتي اثرگذار و تحولي بزرگ در اقتصاد اين روستا گرديد. اين‌طور بود که ايشان سراغ يکي از دوستان خراسانيش رفته و از ايشان درخواست پياز زعفران مي نمايد و در باغچه منزل خود کشت مي نمايد و بعد از آن که نتيجه کار را مشاهده ميکند ساير روستاييان را نيز ترغيب مي کند که در اراضي خرده مالکي خود که براي کشت و‌ پرورش گندم و سيب زميني و‌حبوبات اقتصادي نمي باشد به کشت زعفران روي بياورند. محصولات کشاورزي وامنان عبارتند از: گندم، گل محمدي، جو، عدس، لوبيا، سيب زميني و طي بيست سال اخير کشت زعفران نيز به آن اضافه شده است. در اين روستا به واسطه آب و هواي کوهستاني زعفران مرغوبي توليد مي شود. محصولات باغهاي اين روستا هم عبارتند از: گيلاس، آلبالو، هلو، شليل، سيب، زردآلو، آلو بخارا، گلابي، خرمالو و گردو. محصول و درآمد مناسب زعفران اهالي را وادار کرد به جاي کاشت سنتي غلات و‌حبوباتي که درآمدش به زحمت درو و جمع آوري‌اش نمي ارزيد ، کاشت محصول جديد را امتحان کنند که نتيجه آن توسعه کاشت زعفران به حدود 500 هکتار زمين اين روستا در سال 1403 شده است. راندمان اقتصادي زعفران از سال دوم کشت آغاز شده و براي پنج تا هفت سال متوالي ادامه دارد. زعفران در صنعت غذا، شيريني پزي، داروسازي و ديگر صنايع کاربرد فراوان دارد. به ازاي هر 70 تا 80 کيلوگرم گل زعفران يک کيلوگرم محصول سَرگل ( زعفران خشک ) توليد مي شود. هر کيلوگرم گل زعفران در حدود 2 هزار تا 2 هزار و 700 گل دارد و از آن 12.5 تا 17.5 گرم زعفران خشک توليد مي شود.اهالي روستاي وامنان با کاشت زعفران به درآمد قابل قبولي رسيدند و علاوه بر ايجاد انگيزه در جوانان براي حضور در روستا، افراد مهاجرت کرده را هم ترغيب به دست کشيدن از زندگي شهري و بازگشت به روستا کردند.

وامنان حالا آن روستاي بي نام و نشان دهه 70 و 80 نيست؛ زعفران اين روستا آرام آرام در حال تبديل شدن به برندي جهاني است و از رقيبان داخلي سبقت گرفته و در صورت ايجاد زيرساختهاي لازم مي تواند به ويترين بازارهاي اروپايي برسد.

از مشکلاتي که در سر راه توسعه زنجيره ارزش اين گرانترين ادويه جهان در اين روستا وجود دارد و‌ نياز به حمايتهاي سياستگذاري و سرمايه گذاري و بسته هاي حمايتي بالادستي دارد مي توان به موارد زير اشاره نمود: ايجاد کارگاه زنجيره کامل ارزش در اين روستا از پاک‌کردن‌ گلهاي چيده شده در مزارع تا بسته بندي کامل فروش انواع محصولات شامل سرگل و‌ نگين و پوشال به طور جداگانه و بسته بندي چاي کيسه اي زعفراني تا افشانه و غيره، رفع دغدغه بازاريابي در فروش و فرصت هاي شغلي جديد در منطقه، تقويت شرکت تعاوني زعفران‌کاران وامنان، ايجاد بازارچه فروش پياز زعفران، ترغيب سرمايه گذاران براي ايجاد صنايع بسته بندي و فرآوري اين محصول جهت جلوگيري از خام فروشي. در حال حاضر زعفران‌کاران وامنان محصول توليدي خود را يا به صورت گل خام فله اي راهي بازارهاي مشهد مي کنند و يا به شرکت تعاوني روستا مي فروشند که به دليل سود بيشتر از فروش محصول به شرکت تعاوني، تمايل کشاورزان به اين نوع فروش در سال هاي اخير رو به افزايش است. با ايجاد کارگاه ايجاد زنجيره ارزش اين ‌محصول بسيار ارزآور مي توان‌ علاوه بر اشتغال زايي روستاييان و‌ توانمند سازي آنان از خام فروشي اين‌محصول جلوگيري نمود. همچنين اين کار موجب افزايش سطح زير کشت، سرمايه‌گذاري در کيفيت توليد محصول و ايجاد زمينه اشتغال براي افراد بيشتر با برند وامنان خواهد شد. لازم به ذکر است که با مشاهدات و ‌پايش ميداني مزارع زعفران در سال 1403 مشاهده شد که در سال زراعي گذشته به هيچ وجه مزارع زعفران اين منطقه آبياري نگرديد و کلا از آب نزولات جوي (آب سبز) استفاده شد، همچنين به هيچ وجه از نهاده هاي شيميايي نظير علف کش يا حشره کش و قارچ کش در مراحل داشت اين محصول استفاده نگرديد. بنابراين محصول زعفران بدست آمده از مزارع اين روستا جزو سالمترين محصولات زراعي کشور مي باشد.

پژوهشگر بين المللي آب و خاک و کشاورزي پايدار