روستازادگان دانشمند
تیتر اول |
مهران موذني- عصر دوشنبه، دهمين نشست از آشنايي با سرزمين مادري تحت عنوان «روستاي کهن و تاريخي بالاجاده» برگزار شد. روستايي تاريخي با فرهنگي غني که از توابع بخش مرکزي شهرستان کردکوي به شمار مي‌رود. در اين نشست که با حضور جمع کثيري از اهالي بالاجاده همراه بود، به معرفي اين روستا از لحاظ تاريخي، فرهنگي، اجتماعي و کشاورزي و همچنين برخي از چهره‌هاي شاخص آن پرداخته شد. احمد خواجه‌نژاد، مديرعامل موسسه فرهنگي و کتابخانه ميرداماد ضمن تقدير و تشکر از حضور و همکاري اهالي بالاجاده، بر لزوم برگزاري چنين نشست‌هايي تاکيد کرد و گفت: يکي از رسالت‌هايي مؤسسه ميرداماد، احياي تاريخ و فرهنگ و تمدن سرزمين کهن و تاريخي جرجان و استرآباد يا استان امروز گلستان است. تلاش ما اين است تا از مسيرهاي مختلف فرصتي را براي آشنايي بيش‌تر با هويت تاريخي و داشته‌هاي فرهنگي خودمان فراهم کنيم. چرا که اين داشته‌ها ما را در جامعه‌اي متکثر براي اهداف مشترکي کنار هم قرار مي‌دهد. تنها فردي که در اين راه قدم برخواهد داشت خود ما هستيم و بنا نيست دستي از غيب چنين کاري کند. تلاش ما همواره بر اين بوده که به همه بخش‌هاي فرهنگي استان، به ويژه روستاها توجه کنيم. از اين رو، در شوراي برنامه‌ريزي اين نشست‌هاي سرزمين مادري تصميم بر اين شد که دهمين جلسه را مهمان عزيزان بالاجاده‌اي باشيم تا با بخشي از فرهنگ و آداب و رسوم اين روستاي کهن و تاريخي آشنا شويم. گفتني است که در حال حاضر يکي از شاخصه‌هاي بالاجاده کتابخانه غني آقاي رايجي است. بخشي از شناخته‌شدگي بالاجاده در خارج از مرزهاي اين استان، به خاطر همين کتابخانه است. در مجموع مي‌توان گفت بالاجاده در زمره روستاهايي است که روستازاده‌هاي دانشمند را پرورش مي‌دهد. همان‌طور که سعدي گفته است:
سخت است پس از جاه تحکم بردن
خو کرده به ناز جور مردم بردن
وقتي افتاد فتنه‌اي در شام
هر کس از گوشه‌اي فرا رفتند
روستازادگان دانشمند
به وزيري پادشا رفتند
سيد يعقوب جعفري، معاون اسبق دانشگاه علوم پزشکي گلستان در ادامه مراسم به معرفي مفصل مراسم پرداخت و عنوان کرد: بالاجاده از نظر جغرافيايي در جنوب شرقي شهرستان کردکوي و در شمال رشته‌کوه البرز قرار دارد و در 7 کيلومتري کردکوي و در ارتفاع 175 متري سطح دريا واقع شده است.
در گذشته سکونت‌گاه‌هاي مختلفي در اين ناحيه وجود داشتند که نهايتاً به روستاي بالاجاده تبديل شدند...
علت نام‌گذاري آن هم قرارگيري در بالاي جاده شاه‌عباسي در دوران صفوي بود. روستاي بالاجاده در طول سال‌ها دستخوش تغييرات زيادي شد. در کتاب مسيح ذبيحي ذکر شده که در سال 1296 قمري بالاجاده 579 نفر جمعيت داشته است. اين جمعيت در سال 1335 به 2 هزار و 327 نفر، 1342 به 3 هزار و 250 نفر، 1347 به 4 هزار نفر، 1365 به 4 هزار و 253 نفر، 1370 به 4 هزار و 378 نفر، 1379 دوباره به 4 هزار نفر و در سال 1385 در آخرين سرشماري به 3 هزار و 604 نفر رسيد. علت کاهش جمعيت اين روستا، شرايط بد عرصه‌هاي کشاورزي و البته مهاجرت به تهران و ديگر شهرستان‌ها بوده است. بالاجاده از طوايف مختلفي تشکيل شده است و بافت جمعيتي کنوني آن متشکل از اقوامي است که از مناطق مختلف به اينجا آمده‌اند. خانه‌هاي بالاجاده در گذشته به صورت طايفي‌اي بوده است. يعني خانواده‌هاي هر طايفي‌اي در يک چهارديواري با هم زندگي مي‌کردند. روستاي بالاجاده در سال 1344 صاحب درمانگاه و آب آشاميدني و در سال 1355 صاحب راديولوژي شد. همچنين بانک صادرات اين روستا در سال 1345 و نخستين مدرسه آن در سال 1309 تأسيس شد. پاي برق خصوصي نيز سال 1343 به بالاجاده باز شد و سال 1378 نيز مجمع رشد توسعه مشورتي در آن تأسيس گرديد. کتابخانه فرهنگ مستقل بالاجاده نيز از سال 1357 شروع به کار کرده و تاکنون حدوداً 6 هزار جلد کتاب و مجله را در خود جاي داده و همواره مورد استفاده اهالي روستاهاي ديگر نيز قرار بوده است. تمامي اين موارد حاصل تلاش همه فرهيختگان بالاجاده است. همچنين گفتني است که اهالي بالاجاده تاکنون حدود 200 جلد کتاب تأليف کرده‌اند. بالاجاده از اماکن تاريخي زيادي از جمله انارتپه، تپه مازوآيش، نرگس‌تپه، قلعه تاق، قلعه قصران و قلعه شاه‌نشين برخوردار است. اين روستا به طور کلي شامل هزار و 700 هکتار زمين کشاورزي مي‌شود که هزار و 500 هکتار از آن ديم و تنها 200 هکتار آن آبي است. 50 الي 70 هکتار به صورت باغ و 400 هکتار اراضي شيب‌دار در بالاجاده وجود دارد. محصولات بالاجاده اغلب پنبه، گندم، شالي، سويا و جو هستند که اخيراً زيتون هم به آن‌ها اضافه شده است. در گذشته چاي‌کاري، پرورش کرم ابريشم و کشت نيشکر نيز در بالاجاده صورت مي‌گرفت که امروزه منسوخ شده است. کريم‌الله قائمي، شاعر، نويسنده و پژوهشگر فرهنگ عامه که از جمله چهره‌هاي شاخص بالاجاده محسوب مي‌شود، سخنران بعدي مراسم بود تا بخشي از فعاليت‌هايش را عنوان کند. وي در همين راستا گفت: در ايران از خود سخن گفتن چندان خريدار ندارد. اما گاهي لازم است پيش‌کسوتان براي الگو گرفتن جوانان چنين کاري کنند. من در عرصه‌هاي مختلف فرهنگي مثل شعر، داستان، زبان‌هاي رمزي، فرهنگ‌نامه‌نويسي و دانشنامه‌نويسي فعاليت داشتم که حاصل آن 80 جلد کتاب در 60 عنوان است که تاکنون نيمي از آن به چاپ رسيده. يک مجموعه 10 جلدي نيز که شامل 200 هزار لغت مي‌شود، تا عيد منتشر خواهد شد. از جمله فعاليت‌هاي ادبي من در طنز لغات بوده است. به طور مثال آشپز را مشاور شکم و آلبوم را ميراث فرهنگي خانواده معادل‌سازي کرده‌ام. اين نوع طنز در ايران وجود نداشته و تنها عبيد زاکاني چند صفحه‌اي مشابه آن کار کرده است. شخصي نيز در مجله توفيق نوشته‌هاي افراد مختلف را جمع‌آوري کرده که حاصلش کتاب کوچکي شده است. بيش از هر کسي جاي دارد از خانواده‌ام تشکر کنم که سختي‌هاي بسياري را در راه فعاليت‌هاي فرهنگي من کشيدند و حتي خانه و ماشين خود را در اين مسير فروختند. رمضانعلي قائمي، مدير اسبق پارک ملي گلستان و عضو شوراي پژوهشي محيط زيست به عنوان يکي از چهره‌هاي شناخته‌شده علمي و فعال محيط زيستي به معرفي و بيان بخشي از سوابقش پرداخت و گفت: اواخر دهه 1340 بود که در سازمان شکارباني و نظارت بر صيد يا همان حفاظت از محيط زيست کنوني استخدام شدم و سال‌ها به عنوان يک کارمند ساده انجام وظيفه کردم. به مرور زمان مسئوليت‌هايي از جمله رياست حفاظت از محيط زيست شهرستان‌ها، رياست بانک ملي استان، معاونت اداره کل محيط زيست به من داده شد. در بازنشستگي نيز 5 سال معاون دانشجويي يکي از دانشگاه‌ها و 2 دوره مشاور اداره کل ميراث فرهنگي بودم. همچنين سابقه 10 سال تدريس در دانشگاه‌ها و تدريس در بيش از 85 کارگاه محيط زيست و ميراث فرهنگي، ثبت بيش از 35 ميراث طبيعي در استان گلستان، 20 سال فعاليت در سرشماري پرندگان مهاجر آبزي در سرتاسر کشور، مجري‌گري و تحقيق در حدود 40 طرح تحقيقاتي و تاليف 55 مقاله و 11 کتاب را در کارنامه دارم. وي درباره نقشي که در ثبت جنگل‌هاي هيرکاني به عنوان ميراث طبيعي داشت، افزود: حدود 30 يا 35 اثر تاريخي و فرهنگي ايران به عنوان ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است. اما ما از ثبت ميراث طبيعي غافل بوديم. به طوري که تا سال 2016 حتي يک ميراث طبيعي ثبت‌شده نداشتيم. جمهوري آذربايجان پرونده ثبت جنگل‌هاي هيرکاني به نام خودش را در سازمان يونسکو باز کرده بود. تلاش‌هاي زيادي انجام داديم تا با داشتن مساحت قابل ملاحظه‌اي از جنگل‌هاي هيرکاني، از ثبت آن به نام جمهوري آذربايجان. چرا که 1 ميليون و 500 هزار هکتار از اين جنگل‌ها در اختيار ماست و تنها 30 يا 40 هزار هکتار در اختيار آن‌ها. در نهايت بنا شد که در يک اجلاس بين‌المللي رأي‌گيري صورت بگيرد. بنده حقير نيز به عنوان مدير پايگاه ميراث جهاني طبيعي جنگل‌هاي هيرکاني در استان گلستان انتخاب شدم. سيد تقي بني‌هاشمي، نويسنده اهل بالاجاده با حضور در اين مراسم، به معرفي جمشيد قائمي، شاعر و پژوهشگر فقيد بالاجاده‌اي و خوانش اشعار وي پرداخت: هرچند که جمشيد قائمي بيش از 50 سال نزيست؛ اما نيمي از عمر خود را صرف احياي فرهنگ، سنت، آداب و رسوم، ضرب‌المثل‌ها و کلمات طبري کرد. او عاشق روستاي خود بود و شعر «ياد بيار» او زبان‌زد خاص و عام است. شعري که آميزه‌اي از عشق و اخلاق و تجربه، تجسم زندگي روستانشينان و ياد و خاطرات دوران کودکي و نوجوانانه شاعر است. در واقع درد دلي شاعرانه با مردم زمانه در دل طبيعت است و پلي ارتباطي بين دو نسل. نغمه جمشيد قائمي همچون جويباران اشاره‌اي است به جهان گذران همچون نواي ني مولانا که علاوه بر شکايت‌ها و حکايت‌ها، در ضمير هر خواننده و شنونده‌اي حس دوستي و صميميت بيدار مي‌کند. او چون بهشت گمشده خود را نمي‌يابد به خاطرات دوران گذشته دل خوش کرده است. گفتني است که در پايان مراسم، نمايشگاهي از کتاب‌هاي تاليف‌شده توسط اهالي بالاجاده و صنايع دستي اين روستا برگزار شد.