محمدرضا ايزد

چون بکاري جُو، نرويد غير جُو

قرض تو کردي، زکهِ خواهي گِرو

اگر جو بکاري فقط جو مي‌رويد نه چيز ديگر يا مثلاً وقتي تو از کسي قرض مي‌گيري، توقع داري چه کسي در قبال آن چيزي به عنوان گِرو يا رهن نزد قرض دهنده بگذارد؟ مسلماً نبايد چنين چيزي توقع داشته باشي. چون خود قرض کرده‌اي و خود بايد گرو آن را تعهد کني. همينطور تو خود مسئول اعمال خود هستي و نبايد آن را به گردن اين و آن اندازي به تعبير قرآن:

هر مصيبتي به شما برسد به سبب عملکرد خودشماست و خدا از بسياري از آنها در مي‌گذرد (شوري آيه 30).

جرم خود را بر کسي ديگر منه

هوش و گوش خود بدين پاداش دهِ

جرم و گناه خود را به گردن ديگري مينداز ديگران مسئول اعمال و گناهان تو نيستند. اينها همه بهانه تراشي است. هوش و گوش خود را متوجه اين جزا کن. يعني با عقل و درک خود اين قاعده‌ي مسّلم جهان هستي را بشناس که براي هر عملي جواب و جزاي مناسبي است. و تو خود مسئول اعمال خودي.

جُرم بر خود نِه، که تو خود کاشتي

با جزا و عدلِ حق کن آشتي

گناه و جرمي را مرتکب شده‌اي از جانب خود بدان، زيرا که بذر معصيت را تو خود کاشته‌اي و يا با جزا و دادگري حضرت حق آشتي کن و آن را قبول کن، يعني به حکم الهي راضي و خرسند باش.

رنج را باشد سبب بد کردني

بد زفعل خود شناس، از بخت نَي

اعمال بد، باعث محنت و رنج آدمي ‌مي‌شود. پس اعمال بدي را که مرتکب شده‌اي به خود نسبت بده نه به بخت و اقبال خود.

يعني وقتي نتيجه ناگوار اعمالت را چشيدي مگو که گليم بخت مرا سياه بافته‌اند چنانکه حتي با آب کوثر و زمزم هم سفيد نتوان کرد.

متهم کن نفس خود را اي فتي

متهم کم کن جزاي عدل را

اي جوان، نفس خود را متهم کن. يعني خود را مورد محاسبه و مواخذه قرار بده نه آنکه جزايي که با عدل الهي مقرر شده نکوهش کني.

توبه کن، مردانه سرآور به ره

که فمن يَعمل به مثقال يَرَه

مردانه توبه کن و به راه هدايت درآي: زيرا هرکس عمل را به اندازه ذره اي انجام دهد- جزاي آن ببينند. اشاره به آيات 7و8 سوره زلزال است که مي‌فرمايد: پس هرکس به اندازه‌اي ذره‌اي نيکي کند پاداش آن ببيند و هرکس به اندازه‌ي ذره‌اي بدي کند، جزاي آن ببيند.

در فسونِ نفس، کم شو غِره اي

کافتاب حق نپوشد، ذره اي

اينقدر فريب نفس اماره را مخور، زيرا خورشيد عدل الهي، حتي ذره‌اي را نمي‌پوشاند. يعني هيچ عملي ولو کوچک از نظر عدل الهي مخفي نمي‌ماند. اشاره به آيه 49 سوره کهف است که آمده که وقتي مجرمان در روز قيامت، نامه اعمال خود را دريافت مي‌کنند هراسان مي‌شوند و مي‌گويند: واي بر ما، اين چه نامه‌اي است که هيچ عمل کوچک و بزرگي را فرو نگذاشته بلکه همه آنها را مو به مو حساب کرده است. پس بدان مسئول اعمال خودت، خودت هستي نه ديگري، چون اختيار داري و خودت آگاهانه انجام دادي و خودت هم بايد پاسخگوي اعمالت باشي نه ديگران. اين غير عقلاني ست که ديگري را مسئول اعمالت بداني و بدان که گندم بکاري جو درو نخواهي کرد چه زيبا قرآن گفته هر مصيبتي به شما مي‌رسد نتيجه عملکرد خودت هست نه ديگران و مولوي به زيبايي گفته:

هيچ گندم کاري و جُو بر دهد

ديده اي اسبي که کّره خر دهد

بنابراين خودت مسئول اعمال خودت هستي و بايد خودت را سرزنش و ملامت کني نه ديگران را.