الهه موسوي- چشمه‌اي در پشت پاسگاه «شارلق» که عامل حيات پارک ملي گلستان و طبيعت و حيات‌وحش آن است، اين‌بار عامل آتش‌سوزي قديمي‌ترين پارک ملي ايران شد. به گفته رضا شکاريان، مديرکل حفاظت محيط‌زيست خراسان شمالي، اين آتش‌سوزي حدود 300 هکتار از اراضي جنگلي پارک ملي گلستان را دچار حريق کرد؛ آتشي که در کنار اين چشمه با دست‌هاي يک مسافر و براي خوردن چاي يا غذا ايجاد شد، با وزش باد شديد به سمت علفزارها رفت و علاوه بر عرصه‌هاي مرتعي، جنگل‌ها را نيز خاکستر کرد. درختان چند هزار ساله اُرس، سياه‌تلو، بلوط و... سوختند و محيطبانان و نيروهاي مردمي و ديگر نيروها چند روز جان کندند تا آتش خاموش شود...

اينها همه به واسطه وجود جاده است که از ابتداي ثبت پارک ملي گلستان، دشنه‌اي بر دل اين ذخيره‌گاه زيست‌کره جهاني شده و با وجود مصوبه دو دولت براي خروج از دل پارک ملي، فراموش شده و در حال خاک خوردن است.

زخمي کهنه

پيش از آنکه پارک ملي گلستان به‌عنوان پارک ملي ثبت شود، جاده از قلب آن عبور مي‌کرد؛ جاده‌اي که اصلي‌ترين مسير ارتباطي شمال کشور با استان خراسان شمالي و محور ارتباطي بجنورد-گرگان است. اين جاده دقيقاً در طولاني‌ترين و گودترين دره اين منطقه کوهستاني احداث شده‌ که از روستاي تنگراه در غرب پارک ملي آغاز مي‌شود و تا روستاي «دشت»، مماس با حد جنوبي پارک به سمت بجنورد امتداد مي‌يابد. اين پارک که از سال 1353 با عنوان «پارک ملي گلستان» به ثبت رسيد، بارها نسبت به خروج جاده ترانزيت از آن هشدار داده شد، چرا که براساس قوانين و مقررات سازمان حفاظت محيط‌زيست و مقررات سازمان جهاني حفاظت IUCN، عبور لوله‌هاي نفت، گاز، ريل‌هاي راه‌آهن، اتوبان و... در پارک‌هاي ملي کاملاً ممنوع است. بالاخره پس از سيل سال‌هاي 80، 81 و 82 گلستان، مصوبه‌اي براي مرمت جاده کنوني و انتقال جاده ترانزيت به خارج پارک ملي گلستان در دولت نهم به تصويب رسيد؛ مصوبه‌اي که گزينه شمالي و «سه‌راهي آشخانه» را براي جاده جديد انتخاب و بر اجراي آن تأکيد کرد.

تعريض و 4 بانده شدن جاده کنوني

امروز با گذشت 22 سال از شکل‌گيري مصوبه، اغلب بندهاي آن بويژه خروج جاده، نه ‌تنها اجرايي نشده که در حال فراموش شدن است و حتي خبري از اجراي مصوبه نيست و هر روز با نامي و بهانه‌اي، در حال تعريض و 4 بانده ‌کردن آن هستند.

«قدير حسن‌زاده» سرپرست اداره کل حفاظت محيط‌زيست گلستان نکته قابل‌ تأملي را به «ايران» مي‌گويد:«وزارت راه و شهرسازي از اجراي مصوبه خروج جاده، شانه خالي مي‌کند و با وجود مصوبه دو دولت براي خروج جاده از پارک ملي گلستان، اما وزارت راه و شهرسازي در حال 4 بانده ‌کردن مسير است. اين موضوع خطر اجرا نشدن و فراموش شدن مصوبه اصلي را دارد، چرا که وزارت راه و شهرسازي وقتي هزينه زيادي روي جاده فعلي انجام دهد، ديگر حاضر نيست با صرف هزينه‌هاي جداگانه جاده اصلي جديدي در خارج از پارک ملي گلستان احداث کند.»

يک گزينه پراهميت

«احمد رادمان» رئيس پارک ملي و ذخيره‌گاه زيست‌کره گلستان نيز با تأکيد بر اهميت خروج جاده ترانزيت از دل پارک ملي به «ايران» مي‌گويد:«بحث جاده و واريانت شمالي براي ما بسيار مهم است و مصوبه دو دولت و پيگيري دولت‌هاي بعدي را نيز مي‌طلبد. هر طرح و پروژه‌اي هم که بخواهد آن را به حاشيه براند، براي پارک زيان‌بار است».

او با اشاره به مصوبات اخير دولت چهاردهم براي ايجاد تونل گذري حيات‌وحش در اين پارک ملي تأکيد مي‌کند:«اگرچه اين تونل‌ها نبايد عاملي براي عدم اجراي گزينه شمالي باشند، اما تا ساخت گزينه شمالي، راه‌گشاي بسياري از مشکلات پارک ملي خواهد بود. مهم‌تر از همه اينکه يک روگذر خيلي خوبي براي عبور حيات‌وحش در اين منطقه مي‌شود. اما اولويت اصلي براي پارک ملي، خروج جاده ترانزيت از آن و استفاده از جاده کنوني به‌عنوان جاده اکوتوريسم است.»

رئيس پارک ملي گلستان مي‌گويد:«از فاصله تنگراه تا تونلي که دولت اخيراً مصوب کرده، حدود 10 پل خوب براي عبور حيات‌وحش است، اما با وجود تمام اينها، باز هم شاهد تلفات حيات‌وحش در جاده ترانزيت که از قلب پارک مي‌گذرد، هستيم. از فاصله تونل تا دوراهي دشت که حدود 4 تا 5 کيلومتر است، هيچ زيرگذري براي حيات‌وحش وجود ندارد. حال آنکه جزو تعهدات قبلي وزارت راه و شهرسازي بوده که آنجا را روگذر بسازد و نساخته است. اگر اين تونل احداث شود، «پيچ سليمان‌کشته» هم برداشته مي‌شود که علاوه بر مسائلي که درباره حيات‌وحش آن منطقه مي‌بينيم، تلفات انساني زيادي هم داشته است. بر اين اساس، کل آن مسافت محل تردد امن براي حيات‌وحش مي‌شود.»

رادمان مي‌افزايد:«علاوه بر اينها اين تونل مي‌تواند خطرات آتش‌سوزي منطقه را تقريباً از بين ببرد و مشکل زباله گردشگران نيز حل ‌شود، چرا که امکان تردد و اسکان مسافر از بين مي‌رود. اينها همه از محاسن احداث تونل است که اميدواريم اجرا شود، به شرطي که مانعي براي اجراي مصوبه خروج جاده ترانزيت از پارک ملي نباشد و وزارت راه و شهرسازي فردا نگويد که من براي تونل هزينه کرده‌ام و ديگر ساخت گزينه شمالي در خارج پارک ملي برايم توجيه اقتصادي ندارد.»

ورود مسافران به جنگل با خودرو

به گفته مديرکل حفاظت محيط‌زيست گلستان، مسافراني که در مسير جاده تردد مي‌کنند به ‌راحتي با خودرو تا عمق 1200 متري جنگل رفته و علاوه بر زباله‌هايي که بر جا مي‌گذارند، نهال‌هاي تازه‌ رُسته را زير چرخ‌هاي خودروي خود له کرده و زادآوري جنگل را با مشکل مواجه مي‌کنند.

قدير حسن‌زاده تأکيد مي‌کند:«در آتش‌سوزي‌هاي پارک ملي گلستان، اغلب عامل اصلي آتش‌سوزي انساني است و اين‌بار نيز بي‌احتياطي گردشگران عامل آن بوده است. اگر جاده  جديد ساخته شود، قطعاً اين حوادث قابل ‌کنترل خواهد بود، چرا که ديگر اغلب خودروهاي عبوري از راه خارج پارک -گزينه شمالي- عبور و مرور کرده و گردشگراني که از داخل پارک به قصد استفاده از طبيعت عبور مي‌کنند با ايجاد گيت‌هاي ورودي و خروجي و گاردريل‌ها، کاملاً قابل ‌کنترل هستند و نمي‌توانند به داخل جنگل بروند يا در هر نقطه‌اي آتش روشن کنند.»

انتقال جاده و کاهش مخاطرات

وحيد خيرآبادي، معاون محيط طبيعي اداره کل حفاظت محيط‌زيست گلستان نيز به «ايران» مي‌گويد:«طي 22 سالي که از شکل‌گيري مصوبه خروج جاده ترانزيت از پارک ملي گلستان مي‌گذرد، بيش از 60 درصد از حريق‌هاي ما  از پارک ملي و در حاشيه جاده شروع شده و به عمق جنگل رفته است.»

او درباره خسارت جاده ترانزيت به حيات‌وحش پارک ملي مي‌گويد:«از زمان شکل‌گيري مصوبه يعني سال 1382 تا 1404 بيش از 2400 فرد از گونه‌هاي مختلف در جاده پارک ملي گلستان تلف شده‌اند که شامل پلنگ، خرس، روباه، آهو، مرال، قوچ، سمور سنگي و جنگلي، گربه جنگلي، شغال و ديگر گونه‌هاي ارزشمند بوده است.»

به گفته خيرآبادي، بر اساس محاسبه ضرر و زيان، از سال 1382 تا 1404 حدود 2 هزار ميليارد ريال خسارت مالي تصادف‌هاي جاده‌اي به حيات‌وحش پارک ملي گلستان بوده است. او تأکيد مي‌کند:«البته ارزش اکولوژيک اين گونه‌ها محاسبه نشده و اگر به اين رقم اضافه شود، حتماً چند برابر بزرگ‌تر خواهد شد و با اينکه امروز مشکلاتي در حوزه محيط‌زيست کره زمين داريم، نمي‌توان قيمت واقعي اين گونه‌هاي ارزشمند را با پول محاسبه کرد.»

او درباره پيگيري‌هاي متعددي که براي اجراي مصوبه خروج جاده از قلب پارک ملي صورت گرفته است، مي‌گويد:«علاوه بر جلسات فني و کارشناسي متعددي که در سطح دو استان گلستان و خراسان رضوي با حضور کارگروه زيربنايي استان، شوراي برنامه‌ريزي استان، ستاد پيشگيري از بحران استان، دادستان کل و شوراي حفظ حقوق بيت‌المال، ستاد پيشگيري از بحران و ديگر دستگاه‌هاي مربوطه و در سطح ملي نيز با «شرکت توسعه زيرساخت وزارت راه و شهرسازي» داشته‌ايم و تعهدات وزارت راه و شهرسازي بارها پيگيري شده، اما تا امروز براي خروج جاده اقدامي انجام نشده است.»

در مرور آخرين خبرها از انتقال جاده ترانزيت از قلب پارک ملي گلستان، اسماعيل مهاجر مديرکل اسبق محيط‌زيست گلستان نيز در 2 آذرماه 93 درباره وضعيت جاده جايگزين پارک ملي گلستان به رسانه‌ها گفته بود:«خروج جاده بين‌المللي استان گلستان به مشهد مقدس از اين پارک کليد خورده و به‌زودي اجرايي مي‌شود و يکي از مواردي که دولت در سفر رئيس‌جمهوري به استان گلستان پيگيري خواهد کرد، بحث انتقال جاده ترانزيت از داخل پارک ملي گلستان است.» با اين‌همه، تا امروز اين مصوبه همچنان در انتظار بودجه لازم خاک مي‌خورد و به بهانه نبود بودجه، هيچ قدمي براي اجراي مصوبه برداشته نشده است. اين اتفاق در حالي مي‌افتد که در قلب مهم‌ترين زيستگاه‌ها و جنگل‌هاي هيرکاني استان گلستان و دو استان ديگر شمالي، جاده‌هاي متعدد حتي در نقاط کوهستاني و براي چند خانوار احداث شده است؛ نکته‌اي که انتظار مي‌رود سازمان حفاظت محيط‌زيست در دولت چهاردهم، پيگيري جدي‌تري نسبت به آن داشته باشد.

روزنامه‌نگار