دکترمحمد اسماعیل اسدی پژوهشگر عرصه کشاورزی آب و خاک دارای دکترای تخصصی در رشته آبیاری و زهکشی است با بیش از 33 سال سابقه ی پژوهشی و آموزشی و تدریس در دانشگاه های داخل و خارج از کشور است از ایشان که صاحب تجربیات گرانبهایی در امور خاک و بهره وری و بهره برداری از خاک در زمینهای کشاورزی هستند درباره خاک و اهمیت و جایگاه آن و مصرف آب پرسیدیم و جوابهایشان را شنیدیم.

از دکتر اسدی می پرسیم "با توجه به حجم نزولات جوی در استان گلستان مساله چالش  تامین آب بخش کشاورزی  فرمودید متاثر از مدیریت منابع آب و تامین  تا مصرف است یا تغییرات اقلیمی و جغرافیایی؟"

من به طور موجز و مختصر به شما عرض کنم  که بیشتر ین  چیزی که خود من تکیه دارم روش مدیریت مصرف در کشورمان و استانمان  است یعنی  عرض من این است  که باید روی مدیریت مصرف آب بیشتر تکیه کنیم تا مدیریت تامین آب. به خاطر اینکه به اعتقاد من ما کمبود آبی نداریم. سرانه مصرف آب در استان 250 لیتر به ازای هر نفر در روز است در صورتی که در کشورهای پیشرفته  این میزان 130 لیتر است یعنی ما دو برابر میزان جهانی  آب مصرف می کنیم این به دلیل این است که ماحیاط و ماشین را با آب شرب می شوییم و یا باغچه را با آب شرب آبیاری می کنیم و در زمان استحمام آب دوش باز است و یا زمان مسواک زدن شیر آب باز است. همچنین از نزولات جوی (آب سبز) استفاده نمی کنیم  یعنی همان کاری که در اکثر مناطق ترکمن صحرا  نظیر داشلی برون، اینچه برون، کرند و مراوه تپه انجام می دهند. آنها آب باران را جمع می کنند و مجددا برای مصارف بهداشتی و شرب  استفاده می کنند. تغییرات اقلیمی آن چنان نیست که اثرگذار صرف باشد  اگر بخواهیم  رتبه بندی کنیم از نظر اهمیت بیشترما مشکل مصرف آب داریم. باید روی مدیریت مصرف کار فرهنگی کنیم و مردم را آگاه کنیم.  اینها راهکارهایی دارد که من  پیشتر درکتاب خودم توضیح داده ا م صرفه جویی در مصرف آب آشامیدنی و کشاورزی کتابی است که در تیرماه  تالیف و به چاپ رسانده ام کتابی که به طور مصور و به زبان ساده نوشته شده و برای همگان قابل استفاده است. ما هم اکنون بیشترین مصرف آب را یعنی بیش از نود درصد در بخش کشاورزی داریم بعنوان نمونه در استان برای پرورش محصولات کشاورزی عمدتا از  منابع آبهای زیرزمینی استفاده می کنند. مخصوصا شالیزارها که امسال طبق آمار سازمان جهاد کشاورزی استان در استان گلستان بیش از 85 هزار هکتار است . شالیزاری که بین ده هزار تا بیست هزار متر مکعب  در هکتار آب مصرف می کند. در تابستان با وجود دمای بالا و تبخیر زیاد عمق آب در طول دوره رشد 10 سانتیمتر است حال خود حساب کنید چه میزان آب مصرف می شود همچنین محصولات دیگر که هنوز به صورت سنتی آبیاری می شوند گوجه فرنگی، ذرت، سویا، پنبه و غیره  مخصوصا در تابستان که میزان تبخیر بسیار بالاست.  ما برای استفاده بهینه از آب، کشاورزی را که نمی توانیم تعطیل کنیم به هیچ وجه صورت مساله را نمی شود پاک کرد راهکارهایی که من داد ه ام در این کتاب  است و سالیان سال است که  روی آن کار کرده ایم راهکار کشاورزی حفاظتی است که ما بقایای گیاهی را روی سطح خاک نگه می داریم به عنوان مثال بعد از برداشت گندم کشاورزان به راحتی می توانند روی آن سویا، پنبه، ذرت و هر محصول دیگری را بکارند و این حداقل  تا چهل درصد  در مقایسه با خاکهای عاری از پوشش گیاهی و لخت مصرف آب را کاهش می دهد. ما مزارع پایلوتی در مناطق کردکوی و بندرگز در استان گلستان داریم که همگان می توانند از نزدیک ببینند و اثر بخشی این سامانه ها را ببینند و ملاحظه کنند که در کاهش میزان مصرف آب بسیار موثر است. پس ما بیشترین تمرکزمان را باید روی کاهش میزان مصرف آب در کشاورزی بگذاریم. نه اینکه دنبال تامین آب جدید باشیم چاه جدید بزنیم از غرب استان بخواهیم وارد کنیم یا سد بزنیم اینها راهکارهای اصولی نیستند و به هیچ وجه جز  تداعی کننده مصرف آب بیشترنیستند. پس ما بهتر است با همین آب موجود مدیریت مصرف داشته باشیم و به  شیوه های نوین آبیاری رو  بیاوریم سامانه های نوین آبیاری و کشت را استفاده کنیم  که بسیار می تواند موثر و جوابگو باشد. از ایشان  درباره فرسایش خاک می پرسیم و اینکه می پرسیم :هرچند آمار دقیقی از فرسایش خاک نمی توان ارایه داد اما براساس آنچه توسط  کارگروه حفاظت خاک ایران مطرح شده  به طور میانگین چه میزان فرسایش خاک در کشورداریم ؟  و دکتر اسدی پاسخ می دهد :خدمت شما عرض کنم که خاک یک منبع تجدید ناپذیر است به خاطر اینکه برای تشکیل هر سانتی متر آن حدود 800 سال زمان می برد خاک های ما بسیار جوان هستند و 95 درصد غذای ما را تامین می کنند یعنی خاک اگر از بین برود چند نسل ما نمی تواند مجددا تشکیل خاک را ملاحظه کند پس برای حفظ و احیای خاک باید بسیار کوشا باشیم مخصوصا اینکه غذای ما را تامین می کند شما هر محصولی که فکر کنید گندم ،ذرت، سیب زمینی همه اینها بسترشان خاک است. درباره فرسایش خاک باید بگویم که عملیات انسانی بسیاردخیل است با این خاک ورزی های شدیدی که انجام می دهند شخم و دیسک خاک. خاک را به شکل پودر در می آورند و خاک مستعد فرسایش می شود یعنی با وزش باد  می تواند این خاک جابجا شود طبق اطلاعات جسته گریخته در کشور میزان فرسایش خاک کشور ما 7/ 16 تن در هکتار است که چهار برابر میانگین جهانی است. در استان گلستان در غرب و  شرق تفاوت دارد در غرب حدود 8 تن در هکتار طبق اطلاع اداره منابع طبیعی و در شرق استان به دلیل وجود خاک های لسی که مستعد فرسایش هستند حدود 35 تن در هکتار است اینها فرسایش های شدیدی هستند که خاک را از بین می برند و راهکار دارد همه اینها راهکارش پوشش گیاهی است یعنی ما بتوانیم اراضی شیبدارمان را که 110 هزار هکتار است به باغ های مثمر تبدیل کنیم باغ زیتون، گردو و فندق بسته به اقلیم و ارتفاعش درخت بکاریم و از فرسایش خاک جلوگیری کنیم چرا که درخت ریشه در خاک دارد و نمی گذارد  خاک جابجا شود و عملیات زراعی هم در آن انجام نمی شود همچنین می توانیم از عملیات حفاظتی استفاده کنیم به دلیل اینکه بقایای گیاهی کشت قبلی حفظ می شود و گیاه جدید را که کشت می کنیم مانع جابجایی خاک می شود اینها راهکاری هست که ما می توانیم ضمن اینکه کشاورزی پایدار و تولید داشته باشیم خاک مان را از فرسایش حفظ کنیم. ما این کارها را انجام داده ایم در استان مزارع پایلوت ما موجود است می توانید بیایید عکس و گزارش و فیلم تهیه کنید که به شدت از فرسایش آبی و بادی خاک جلوگیری می کند و در هر صورت این منبع غذایی ما را حفظ می کند این کار ها شدنی است فقط قدری همت مسوولین را می خواهد که همت کنند که بتوانیم به کشاورزان آموزش بدهیم شیوه های نوین را به آنها یاد بدهیم تا از فرسایش خاک جلوگیری کنیم.

در  سوال سوم  می پرسیم: به اعتقاد کارشناسان هر جا باد بیشتر باشد، رطوبت وپوشش گیاهی کمتر باشد بارندگی کمتر باشد و شیب بیشتر باشد فرسایش خاک بیشتر است  حضرتعالی چه عواملی را در افزایش فرسایش خاک در استان گلستان موثر می دانید؟ و ایشان می گویند: در سوال دوم پاسخ دادم مهم ترین عوامل انسانی تخریب خاک در استان گلستان بهره برداری نادرست از اراضی زراعی و به طور خاص رعایت نکردن قانون استرداد است. قانون استرداد یعنی آنچه از خاک می گیریم برای باروری و تقویت هر چه بیشتر خاک به آن برگردانیم.  از دیگر عوامل دخالت انسانی می توان به موارد زیر اشاره کرد: کاهش مواد غذایی به دلیل آتش زدن بقایای گیاهی، کاهش ظرفیت رطوبت خاک، کاهش حاصلخیزی، بهره برداری بی رویه از سفره های آب زیرزمینی که منجر به شور شدن آب می شود و شخم زدن اراضی در جهت شیب. ما اگر به فرض اراضی شیبدارمان را که 110 هزار هکتار است و در شرق استان مستقر است به باغهای مثمرتبدیل کنیم مقدار فرسایش تا 5/2 برابر کاهش پیدا می کند و باید شیوه های سنتی کشت را که مبتنی بر شخم و دیسک و خاک ورزی شدید است و روتیواتور است و خاک را حسابی زیر  و رو می کند و خاک  را بر می گردانند که موجب کاهش ماده آلی خاک می شود بیاییم تغییر بدهیم و از شیوه های حفاظتی استفاده کنیم. در دنیا 180 میلیون هکتار سطح زیر کشت حفاظتی است که مبتنی بر سه اصل است اول عدم دستکاری خاک است استفاده از شیوه های بی خاکورزی برای کشت است و دوم حفظ پوشش گیاهی و حفظ بقایای گیاهی قبلی و سوم تناوب زراعی خیلی راحت می توانیم این سه اصل را به صورت یک بسته یا  پکیج رعایت کنیم و این را را انجام داده ایم. در استان مزارع پایلوتی داریم که می توانید ملاحظه کنید این کار از فرسایش خاک در صورت بروز باران های شدید جلوگیری می کند مثلا در بندرگز 50 میلی متر در یک ساعت باریده و توانسته مزرعه مقاومت کند چون روی پشته کشت شده بود و به هیچ وجه خاکی از مزرعه به آن صورت شسته نشود و یا مزرعه به صورت ماندابی در نیاید. همچنین با وزش باد و طوفانهای شدید خیلی خاک جابجا نشود و همه اینها شیوه های نوین است که می توانیم روی آن مانور بدهیم اینها پیاده شده دانش روز دنیا است ما حرف نمی زنیم عمل کرده ایم اینها را در مزارع کشاورزان پیاده کرده ایم نمونه هایش هست و فیلم و عکس و تفاسیرش را  می توانید ببینید  یکی کشت روی بسترهای بلند است که خاک مزرعه را حفظ می کند و مزارعی است که  خاکش حتی به مدت 5 سال تکان نخورده نه دیسکی زده شده ولی کشت صورت گرفته به نحو عالی و محصولات بسیار خوبی داریم چون ماده آلی افزایش پیدا کرده چون هیچ بقایایی از زمین خارج نشده آتش زده نشده و بقایای گیاهی حفظ شده و هر سال تناوب زراعی هم در آن رعایت شده گندم داشتیم کلزا داشتیم ذرت داشتیم و امسال هم پنبه داریم یعنی تناوب کشت رعایت شده و مهم ترین هدف ما حفظ آب و خاک بوده است وقتی ما می گوییم کشاورزی حفاظتی منظور حفاظت از منابع پایه تولید است که دو منبع اساسی آب و خاک است ضمن اینکه کشاورز هم به منافع خودش می رسد و تولید پایدار دارد یعنی هر سال میزان محصولی خواهد گرفت که هزینه های تولیدش بسیار پایین می آید البته بحث در این خصوص بسیار است که باید مجال دیگری به آن اختصاص بدهیم ولی در این مختصر من می توانم همین مطالب را خدمت شما عرض کنم بقیه و جزییات در کتاب خاک های سالم با کشاورزی حفاظتی هست که حدود چهار سال پیش تالیف کردم و مثال های عینی و کاربردی هم از کاربرد این سامانه در استان ارایه دادم چون بنده افتخار این را داشتم که دوره های مختلفی در این خصوص در داخل و خارج از کشور ببینم و مروج این سامانه ها در داخل و خارج کشور باشم.