صفحه اندیشه گلشن مهر را محمد شریف دوجی و صادق مکتبی  سامان می دهند، بر این اساس قرار بر آن شده است تا هر از چند گاهی  به یکی از شخصیتهای تاریخ معاصر ایران و کسانی که در روند تاریخی ایران  موثر بوده اند نگاهی بیندازیم ، میرزا ملکم خان ، سید جمال الدین اسدابادی ، علی دشتی ، محمد علی فروغی ، سید محمد طباطبایی  ، شیخ فضل اله نوری و .... سوژه های این صفحه خواهند بود بنابر این از نویسندگان و علاقمندانی که صاحب تالیف یا دیدگاهی در این باره هستند دعوت می کنیم تا در این مسیر با ما همراه باشند ، نا گفته پیداست مسوولیت هر متنی متوجه نویسنده آن متن خواهد بود و گلشن مهر مدافع هیچ دیدگاهی بعنوان مساله پژوهشی نیست . 

  ■ احسان مکتبی

میرزا ملکم خان سیاستمدار و روشنفکر ایرانی موسس نشریه قانون ،انتشار قانون  را از ماه رجب 1307 ه ق در خارج از ایران آغاز کرد و انتشار آن را تا 1316 استمرار داد. میرزا ملکم آن چنان که گفتیم از روشنفکرانی بوده است که خود اصول قانون اساسی را به دربار پادشاهی ایران پیشنهاد داده بود ،  او نگاه روشنی به مسایل سیاسی و اجتماعی ایران  داشته است و چشم انداز آتیه را بخوبی  پیش بینی می کرده است ، تاملی در مساله ذهنی  میرزا ملکم در نشریه قانون به خواننده این آگاهی را میدهد که میرزا ملکم بدنبال توسعه ، رشد و ارتقای ایران بر اساس آموزه های مغرب زمین و با حفظ سنتها ی ایرانی و اسلامی  بوده است و با توجه به اینکه سالیانی طولانی از عمر خود را در کشورهای خارجی و عمدتا اروپایی بسر برده  است به این نتیجه رسیده بود که راه نوسازی ایران از همان مسیری می گذرد که کشورهای مدرن راه سپرده اند  و اتفاقا بر خلاف آنچه  فریدون آدمیت در"فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطه " می گوید که " اصول عقاید ملکم بر این پایه بنا شده بود که اشاعه ی مدنیت غربی در سراسر جهان نه تنها امری محتوم تاریخ بلکه این تحول از شرایط تکامل هیات اجتماع و موجد خوشبختی و سعادت آدمی است و باید از سر تا به پا غربی شد تا بتوان به دنیای مدرن وارد شدو برای این کار باید تسلیم محض اندیشه های غربی باشیم" .اما چنین اعتقادی -حتی اگر اعلان شده باشد- را نمی توانید در صفحات نشریه قانون بیابید ، توجه به زمان بیان آن دیدگاهها می تواند به ما یادآوری کند که سیاستمداری مانند میرزا ملکم در دو دهه ی پایانی عمرو در دوران انتشار" قانون "روش خود را در انتقال مفاهیم غربی تغییر داده بود  . بعنوان شاهد مثال این نوشته ی قانون نشانگر این تغییر مشی است :"ما نمی گوییم قانون پاریس یا قانون روس یا قانون هند را می خواهیم  اصول قوانین خوب همه جا یکی است و اصول قوانین همان است که شریعت خدا بما یاد می دهد(قانون،ش۱ ، ص5). هر چند اذعان دارد اگر پیشرفتی در کشورهای پیشرفته اتفاق افتاده است بر اثر تن دادن به قانون است.میرزا ملکم خواسته های خود را  در جریده قانون کاملا بدیهی عنوان می کند ، آن چنان که معتقد است این خواسته ها را  هر انسان  فهمیده ای تصدیق می نماید و معتقد است سخنان او را هر انسان با شعوری می پذیرد  و می گوید جواب ما همان یک کلمه است قانون   به این جهت بسیار محکم و مستدل می کوشد از پیشنهاد خود مبنی بر اینکه قانون شرط لازم برای رشد است دفاع نماید و مدعی است اگر در این حرفهای ما لفظی یا نکته ای پیدا کرده ای که بقدر ذره ای خلاف دین و خلاف عقل تو باشد بی سوال و جواب ما را تکفیر کنید و یاد آوری می کند که اصولا بحث قانون در تمام کشورهای بالغ و در میان تمامی مردمان دانا بحثی جا افتاده است و ربطی حتی به عقب ماندگی اقتصادی و فقر ندارد و چنانچه پیشرفت می خواهیم باید قانونمند شویم. به هر روی  نشریه قانون بر دو محور اساسی  الف- ترویج قانون بعنوان بنیان دنیای مدرن  ب- ترویج  قانون "مذهب آدمیت"  اهتمام جدی  داشته است و کوشیده است این دو محور را با هم درنشریه قانون ترویج نماید ،میرزا ملکم درنشریه  قانون بخوبی متوجه سنتها و لایه های عمیق تحجر در بخشهایی از نخبگان ایرانی بود به همین جهت بسیار با احتیاط از قانون و مبانی آن سخن می گوید و صریحا این تفکر که بعضیها چنان تصور می کنند که  قانون می خواهد در ایران قوانین تازه نشر دهد را غلط میداند  و مدعی است قوانین همانی است که از سوی پیامبر خاتم (ص) نازل شده و در قران وجود دارد.تاکید بر اینکه مبانی قانونی که مورد نظر ماست چیزی جز اصول احکام الهی و مبتنی بر دین اسلام نیست با آنچه پیش از این آدمیت از میرزا ملکم نقل کرده است ، منافات دارد . البته همانگونه که گفته شد به نظر می آید از آنجا که نشریه  قانون در روزگار پختگی میرزا ملکم منتشر شده است و دو دهه ی پایانی عمر او را در بر می گیرد ،می توان بعنوان  دیدگاه عمگرایانه میرزا ملکم به آن  استناد کرد.