■ مهران قجری

گاومیش از جمله گونه های اهلی با ارزش است که گرچه در مقایسه با سایر حیواناتی همانند گاو و گوسفند کمتر مورد توجه قرارگرفته و پرورش آن در حاشیه بوده است اما این دام یکی از مهم‌ ترین منابع تأمین ‌کننده مواد غذایی به‌ ویژه پروتئین موردنیاز جامعه محسوب می شود و پرورش آن می‌تواند در کشورهای درحال‌توسعه راهگشا باشد.

گاومیش از مقاوم ‌ترین دام‌های اهلی در برابر شرایط سخت محیطی است. همچنین این حیوان مقاومت بالایی در برابر انواع بیماری‌های دامی دارد.به علت امکان تغذیه از مواد غذایی مختلف، مقاومت در برابر بیماری ها، سازگاری با شرایط محیط و تولید شیر و گوشت با کلسترول کم و پروتئین بیشتر، از منابع سودآور عرصه تولیدات دامی محسوب می شود.معده گاومیش همانند سایر نشخوارکنندگان چهارقسمتی است ولی دلایلی ازجمله بزرگ بودن شکمبه، وجود چین‌خوردگی‌های گسترده و تعداد و تنوع بیشتر میکروارگانیسم‌های شکمبه موجب شده که این حیوان قابلیت بالایی در هضم انواع علوفه‌های خشبی داشته باشد. از سوی دیگر پرورش گاو میش در مقایسه با پرورش گاو بهینه‌ تر است، چون نیاز غذایی این حیوان به غذا مانند گاو نیست و این حیوان از هر علوفه‌ای تغذیه می‌کند، ولی گاو‌های شیری توان هضم علوفه‌های مختلف را ندارند.در ایران کمتر از نیم میلیون رأس گاومیش وجود دارد و استانهایی نظیر آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان و چهارمحال بختیاری از جمله مناطقی اند که صنعت گاومیش پروری درآنها کمابیش رونق دارد.استفاده از منابع غذایی کم ارزش، قدرت بالای سازگاری با محیط اطراف و مقاومت به بیماری‌ها و تولیدات گوشت و شیر با ارزش غذایی بالا از ویژگی های  این دام است.شیر گاومیش ارزش غذایی بالا و درصد پروتئین و چربی، لاکتوز و امگا 3 بالایی دارد. گاومیش دارای فراورده‌های سودمندی است که پرورش این حیوان را اقتصادی می کند از جمله این فرآورده ها گوشت، شیر، شاخ، پوست و مو است. که هر کدام  خواص و منافع خاص دارد از جمله اینکه مثلا گوشت  گاو میش در مقایسه با گوشت گاو دارای میزان بالاتری از چربی و کالری و سدیم است. ولی ازنظر پروتئین، فسفر، آهن و پتاسیم با گوشت گاو برابری می‌کند؛ اما به‌طورکلی گوشت گاومیش در مقایسه با سایر گوشت‌های قرمز دارای میزان بالاتری از پروتئین و املاح معدنی و درصد پایین‌تری از کلسترول است. یا اینکه فراورده‌های حاصل از شیر گاومیش به دلیل بالا بودن میزان چربی و پروتئین ،  اعم از بستنی، کره، ماست و... از بازارپسندی خوبی در داخل کشور برخوردار هستند.از شاخ گاومیش هم  در ساخت انواع وسایل تزیینی و صنایع‌دستی مانند عصا، ادوات موسیقی، چاقو، شانه و... استفاده می‌شود.ضخامت پوست گاومیش دو برابر پوست گاو است و مقاومت بالایی دارد. از پوست آن برای تهیه زین اسب، تسمه، زیره کفش و... استفاده می‌کنند. علاوه بر این از دسته موی های گاومیش هم انواع قلم ‌مو و برس می سازند.روش‌ها و سیستم‌های رایج پرورش گاومیش  به دو گونه است به صورت سنتی و صنعتی. درروش سنتی گاومیش‌ها در بخش‌های کوچک و به‌صورت روستایی و کاملاً سنتی نگهداری می‌شوند که حدود 90 درصد پرورش گاومیش در ایران بدین‌ صورت است. در این روش گاومیش‌ها در طی روز در فضای باز و نزدیکی رودخانه‌ها به چرا مشغول می‌شوند و در شب به جایگاه‌ها برده می‌شوند. در پرورش سنتی بیشتر به‌منظور تأمین شیر و استفاده از نیروی بدنی گاومیش‌ها جهت شخم زدن زمین و حمل‌ونقل اقدام به پرورش و نگهداری این حیوان اهلی می‌کنند.باید گفت  اگر چه پرورش صنعتی گاومیش در ایران آن‌طور که شایسته است رواج نیافته اما این روش یکی از مؤثرترین راهکارهای پرورشی به ‌منظور بازدهی بالاتر است. حفظ نژاد برتر، تولید گوشت و شیر بیشتر از مزایای روش پرورش صنعتی است. پرورش گاومیش به روش صنعتی منافع اقتصادی خوب، ریسک پایین و درآمدزایی بالا دارد.اما یکی از بارزترین وجه تمایز گاومیش با گاو توانایی دستگاه گوارش آن در هضم علوفه‌های خشبی است که آن‌ها را قادر می‌سازد از گیاهان و علوفه‌هایی که بسیاری از دام‌ها قادر به استفاده از آن نیستند تعلیف کنند؛ که این خود مزیتی بر صرفه اقتصادی پرورش و نگهداری از این حیوان است.گاومیش به دلیل مصرف بهینه خوراک و تولید فرآورده‌های باارزشی همانند گوشت و شیر ازنظر اقتصادی کاملاً قابل توجیه و هم‌تراز و یا حتی بالاتر از پرورش سایر دام‌هایی همانند گاو و گوسفند است بنابراین سرمایه‌گذاری در این بخش می‌تواند برای دامدار کسب درآمد به همراه داشته باشد.استان گلستان مزین  همجواری با سواحل دریای خزر را دارد بیش از دو هزار و ۷۰۰ کیلومتر رودخانه در این استان جاری است، از شبه جزیره میانکاله و زمین های آبی مجهز به چاه آب  بهره مند است بنابراین ظرفیتی منحصر به فرد برای رونق و توسعه پرورش گاومیش دارد.آمارهای  سازمان جهادکشاورزی گلستان می گوید که بیشترین جمعیت گاومیش استان در شهرستان بندرگز به خاطر همجواری با سواحل دریای خزر و دسترسی به شبه جزیره میانکاله وجود دارد. البته پرورش سنتی این حیوان در شهرهای بندرگز، گنبد، کردکوی، آزادشهر، کلاله، گالیکش، گمیشان و بندرترکمن از دیرباز رایج بوده است.

پرورش گاومیش در استان گلستان با وجود دارا بودن پتانسیل بالا نیازمند حمایت بیشتر و همه جانبه از آن در راستای صنعتی شدن است  که به یقین به  ایجاد فرصت های شغلی  جدید منجر خواهد شد.از آنجا که گاومیش داری گلستان بیشتر به شیوه سنتی اداره می شود برای صنعتی شدن آن برنامه هایی از جمله حمایت بانکی از سرمایه گذار، اصلاح نژاد گاومیش، رکوردگیری و توزیع نهاده های یارانه دار باید مورد توجه قرار گیرد. با توجه به ظرفیت های موجود در گلستان از جمله وجود رودخانه ها، زمین های کشاورزی آبی، تالاب ها، آب بندها و سواحل دریای خزر امیدواریم مدیران جهاد کشاورزی استان از علاقمندان به سرمایه گذاری در پرورش گاومیش به نحوی مطلوب حمایت کنند.