■  ایرج رمضانی

نام قاجار در تاریخ ایران با خیانت ، وطن فروشی و غارت گره خورده است اما باید بدانیم اولین نهاد تصمیم گیر که امروزه به نام مجلس می شناسیم در زمان همین شاهان بی مقدار شکل گرفت . پادشاهان مستبد ، خودرای ، بیدادگر و نابخردی که همزمان با رشد و پیشرفت روزافزون دنیا مسیر عکس را پیمودند و کشور را به ورطه انحطاط و نابودی کشیدند.اگر از مجلس مهستان یا (بزرگترینان) در حدود 173 سال پیش از میلاد مسیح و در زمان مهرداد اول اشکانی بگذریم ، پس از تهاجم خانمان سوز اعراب به ایران این نهاد برخاسته از مردم تا یک قرن پیش به تاخیر افتاد . 

سید احمد کسروی تبریزی " بیداری ایرانیان " را عامل اصلی ایجاد مشروطه می داند . در واقع پیوستگی و ارتباطات میان ایران و اروپا در دوره ناصرالدین شاه فراوان شد و امکانات زیادی اعم از پلیس، ضرابخانه، اداره پست ، تلفن و ... از اروپاییان گرفته شد . حاجی میرزا آغاسی وزیر شایسته محمد شاه و نیز امیرکبیر در زمان ناصرالدین شاه از وزرای موثر قاجاریان بودند که خدمات ماندگاری از خود بر جای گذاشتند.مهدی ملک زاده پزشک و مورخ اصفهانی که پدرش "ملک المتکلمین" پس از به توپ بستن مجلس، مقابل چشمان محمدعلی شاه به قتل رسید ، به نقل از سید جمال الدین اسدآبادی می گوید؛ " ای مردم تا زمانی که شما مستبدین بی رحم را آقا و سرور خود می دانید هیچگاه روی خوشبختی و سعادت نخواهید دید "آری ؛ عوامل داخلی و خارجی زیادی از به چوب بستن بازرگانان توسط علاءالدوله حاکم تهران، ایجاد بانک روسی در قبرستان مسلمانان ، حادثه نوز بلژیکی ، قتل گریبایدوف و واگذاری امتیازات مهم و حیاتی که آثار ویرانگر و جبران ناپذیر آن هنوز هم باقی است، باعث شد چند تن از علمای بزرگ و شجاع همراه شماری از روشنفکران پس از اعتراضات گسترده شروطی را به پادشاه ارائه کنند که سبب شد تا سرانجام مظفرالدین شاه در مرداد ماه 1285 خورشیدی و تنها چند روز قبل از مرگش با امضای تاریخی خود بر قانون اساسی، عدالت خانه که با خواسته معترضین به مجلس شورای ملی تغییر یافته بود  را تصویب کند و دوره جدیدی از تاریخ ایران آغاز شد.  نهادی که بیش از یکصد سال هنوز ماندگار است و فراز و فرودهای مهمی در تاریخ ایران داشته است.در حال حاضر بیشتر کشورهای دنیا دارای مجلس قانون گذاری هستند و نظر به دایره اختیاراتی که قانون اساسی هر کشور اجازه می دهد گستره تاثیر آنها متفاوت است. از مجالسی که نخست وزیر عزل می کنند تا پادشاه ... و یا اینکه مجالسی که تحت تاثیر حاکمان  مستبد قرار دارند و در واقع منتصب و منتخب گروه های قدرت هستند و مردم صرفا محکوم به انتخاب هایی بوده اند که پیش روی داشته اند. مجلس از ابتدای مشروطه تاکنون تحولات بسیاری را در ایران پشت سر گذاشته است اما اینکه این نهاد مهم قانونگذاری و نمایندگان آن طی این مدت چقدرموثر، خنثی و یا بی عرضه بوده اند را تاریخ به قضاوت خواهد نشست. شاید پرداختن به کلیه ادوار مجلس و دستاورد های آنها و نیز سلطه حاکمان  برای انتخاب افرادی که مورد نظر آنان بوده از مجال این نوشتار خارج باشد اما در طول 72 سال عمر مجلس و 24 دوره مشروطه تا آغاز انقلاب اسلامی این نهاد مهم تحولات زیادی را پشت سر گذاشته است.

"ابوالحسن عمیدی نوری"، روزنامه‌نگار، وکیل دادگستری و نماینده مجلس شورای ملی در زمان پهلوی در کتاب خاطراتش با عنوان "یادداشت های یک روزنامه نگار" می نویسد ؛ " پس از مجلس چهارم که تنها انتخابات آزاد ایران بود دیگر در نُه دوره انتخابات زمان رضاشاه کسی اعتقاد نداشت که در ایران انتخاباتی برای تشکیل مجلس شورای ملی به عمل می‌آید، بلکه صورت‌سازی‌هایی به نام اخذ رأی و تصدیق آن از طرف اشخاصی به نام انجمن نظار با شرکت فرماندارها به عمل می‌آمد که آنچه از تهران دستور تلگرافی رمز به فرماندارها داده می‌شد مورد تصدیق و تصویب قرار داده به نام وکیل مجلس شورای ملی معرفی نمایند"البته نباید به سادگی از کنار این موضوع بگذریم که در دوره چهارم مجلس شورای ملی نخبگان و شخصیت های برجسته ، شجاع و باسوادی مانند حسن پیرنیا ، دهخدا ، سیدحسن تقی زاده ، مصدق ، حسین پیرنیا، سید حسن مدرس و ... حضور داشتند .طبق اسناد و مدارک موجود در دوران شانزده سال سلطنت رضاشاه حتی یک لایحه دولت در مجلس رد یا با مخالفت نمایندگان روبرو نشده است. نفوذ دستگاههای سیاسی حاکم بر کلیه ارکان حکومت از جمله نهاد قانون گذاری سایه انداخته بود تا جایی که هیچ کدام از نمایندگان یارای مقابله با آنان را نداشتند. از آغاز سلطنت محمدرضاشاه پهلوی تا کودتای مرداد 1332 با وجود فضای باز سیاسی اما متاسفانه  هیچیک از انتخابات مجالس آن روزگار از گزند تقلب و اعمال نفوذ دولت و گروههای قدرت مصون نماند. هرچند در این دوره تغییراتی بوجود آمد و به زنان هم حق رای داده شد اما باز هم مجلس نتوانست اقتدار شاه  را محدود یا کنترل کند.بنابراین نمایندگان ادوار مجلس علیرغم آنچه که اهداف بنیانگذاران آن بود و در مقابل استبداد و وطن فروشی شاهان قاجار شکل گرفت و باید در بالاترین مقام تصمیم گیری باشد ، جامه عمل نپوشید و در گذر زمان دستاوردهای مردان شجاعی که خونشان برای مشروطیت ریخته شد در دل تاریخ گم شد و به سراشیبی سقوط رفت  و میراث پرچم آزادی به زیر کشیده شد. و جوانه بذری را که در دل تاریکی کاشته شده بود خشکاندند . سخنی به گزاف نیست که  بگوییم رویداد مهمی مانند ملی شدن صنعت نفت هم اگربا فشار افکار عمومی همراه نبود هیچگاه به تصویب نمی رسید.طومار پرونده مجلس بیست و چهارم را مردم ایران در انقلاب سال 57 درهم پیچیدند و دوران جدیدی از مجلس با نام شورای اسلامی شکل گرفت. مجلسی که 10 دوره چهار ساله آن را پشت سر گذاشتیم و اکنون دوره یازدهم را آغاز کرده ایم. هرچند در مقطع کنونی قضاوت برای کارنامه مجلس شورای اسلامی خیلی زود است و فارغ از نظرات و دیدگاههای خود نمایندگان و یا هواداران و همفکران آنها که عموما سیاسی و جانبدارانه است اما بهترین قاضی برای بررسی دستاوردهای این نمایندگان در حال حاضر خود مردم حوزه انتخابیه هستند . اینکه مجلس به عنوان یک نهاد قانون گذار و ناظر بر اجرای قانون چقدر به وظایف خود عمل کرده است ازجنبه های مختلف قابل بررسی است. در کشور ما معمولا شخصی که قصد کاندیداتوری برای مجلس دارد افرادی از شخصیت های مختلف را اطراف خود گرد می آورد تا با استفاده از دایره نفوذ و نمد آنها کلاهی برای خود درست کند، بویژه در حوزه هایی که اقوام و مذاهب مختلف اقامت دارند از هر کدام شخصی به عنوان نماد و سمبل آن قوم یا مذهب وجود دارد. از صنوف مختلف اعم از دولتی ها و غیر دولتی ها با نیات مختلف اطراف نامزدهای نمایندگی را احاطه می کنند و در طول حدود یکسال تبلیغات محسوس و نامحسوس برخی از کاندیداها در شعارها و وعده های خود موضوعاتی را می گنجانند که نه تنها در ید اختیارات او نیست که به جد مضحک است.از آن روی به موارد فوق اشار شد که بگوییم ساختار و حوزه اختیارات و وظایف نمایندگی با آنچه در عمل مشاهده می شود و نیز امروزه  هم وجود دارد متفاوت و به شدت در تضاد است. با یک بررسی میدانی در هر حوزه انتخابیه از جمله گلستان در خصوص نمایندگان و مجلس در طول ادوار مختلف تحلیل هایی وجود دارد که قابل تامل است. سیاسیون اعم از دوجناح سیاسی غالب، معمولا از یک یا دو دوره مجلس در طول ده دوره و چهل سال عملکرد نمایندگان خاطرات ماندگاری دارند و اعتقاد بر این است که به جز یکی دو دوره و یک یا چند نماینده دیگران عملکرد موثری نداشته اند و این نشان می دهد که مردم در بسیاری اوقات انتخاب اشتباه داشته اند و فریب شعارها را خورده اند و یا حتی به سادگی بازی خورده اند . در میان مردم اوضاع اندکی دردناک تر است جایی که برخی نمایندگان آنقدر ضعیف بوده اند که حتی نام آنها هم از تاریخ شفاهی مردم محو شده است. هرکس به فراخور دانش، حوزه شغلی و سن ، به ندرت از نماینده ای یاد می کند که خدمات ارزنده و تاثیر گذاری داشته است. تجربه انتخابات مجلس نشان داده است برخی نمایندگان وظایف اصلی خود را به حاشیه برده و درگیر موضوعاتی شده اندکه به هیچ وجه مربوط به وظایف آنها نیست . اصولا افرادی که در زمان انتخابات در اطراف نماینده جمع می شوند و حکم مشاوران وی را حتی در صورت برنده شدن و راهیابی به بهارستان دارند نمایندگان را به حاشیه می برند.  نماینده ای که فقط چهار سال فرصت خدمت دارد، عملا درگیر تسویه بدهی های  مادی و معنوی می شود که خواه ناخواه در زمان تبلیغات برایشان به بار آورده اند و برآورده نشدن آن آسیب های بیشتری برای خود نمایندگان دارد. در واقع نماینده عموما درگیر مسائل تحمیلی مانند موضوعات انتصاباتی و مالی می شود که به هیچ روی به وی مربوط نیست. اوضاع زمانی اسفناک می شود که بدانیم اگر دولت و مجلس از دو جناح سیاسی رقیب باشند تا جایی که بتوانند به همدیگر می تازند و همدیگر را متهم به کم کاری، سیاسی کاری و افشاگری از ضعف های یکدیگر می کنند و اگر هردو از یک تفکر باشند ، هم افزایی جدی و البته گاه غیر منطقی و نامعقولی در تایید همدیگر دارند  تا حدی که در این زد و بندهای سیاسی کسی مردم و منافع آنها را به خاطر نمی آورد.اتفاقات مهمی که در تصمیمات نابخردانه برخی دولتها روی داده و خسارات جبران ناپذیری برای مردم نگون بخت به بار آورده نشان داده است که برخی نمایندگان منافع و مصالح شخصی و جناحی را بر منافع مردم ترجیح می دهند  و چنین است که دیوار بی اعتمادی بلندی شکل می گیرد و سخن گفتن از مردم ملعبه دست برخی سیاسیون می شود و برخی واژه ها معنی عکس پیدا می کند .البته در طول یکصد سال تاریخ مشروطه نمایندگان شجاع و بی پروا هم بوده اند که وجدان کاری خود را نفروخته و شرافت انسانی را به بوته حراج نگذاشته اند و تا حدی به مردم و عهد وپیمانی که بسته اند وفادار مانده اند ، و تصویر مردمان رنج کشیده شهر و دیارشان آنان را از دل بستن به منافع شخصی و تعلقات دنیوی بازداشته است، اما شاید برخی که به شرف نمایندگی نائل می شوند نمی دانند که شاید این خاطرات ننگینی که از خود برجای می گذارند، از حافظه مردم کمرنگ و یا زدوده شود اما تاریخ ، مشروطی ، بی عرضگی و بزدلی آنان را ثبت خواهد کرد و برای نسل های بعدی به یادگار خواهد گذاشت.با همه شرایط نکته مهم اینجاست که در میان این گیرودارهای سیاسی تنها کسانی که به ورطه فراموشی سپرده می شوند خود مردم هستند و یکی از معماهای حل نشده و درام های تلخ این سرزمین این است که پس از هربار انتخابات توبه نامه ای می نویسند که به فلان تفکر یا شخص اعتماد نکنند اما حقیقت این است که شوربختانه هربار تاریخ تکرار شده است.به امید روزی که نمایندگان، مایه افتخار مردم باشند و از خود کارنامه ماندگاری باقی گذاشته و مرهمی برای زخم های کهنه این دیار باشند و نزد خدای خود ، و مردمانی که دیر زمانی آنها را وکیل و امین خود دانسته بودند مشروط نشوند.

■ کارشناس مطبوعات