■ عظیم  قرنجیک

کتاب و کتابت از ديرباز، حافظ و احياکننده تفکر و انديشــه های والا و منبــع عظيمی بوده که طالبان علم، انديشه و حقيقت راســيراب می نموده است. موضــوع کتاب و کتابت در رشــد حيات اجتماعــی جوامع بشری تأثيــر بســزايی داشته و روح يکجامعــه در پرتو اين مهم بارور و بالنده می گردد. در اهمیّت قلم و کتابت است که، کلام الهی با قلم آغاز شــده: (علم بالقلم) و در جايی ديگر به قلم و آنچه که می نویسد قسم یاد شده: (ن والقلم و ما يسطرون).تجربــه جهانی نشــان می دهد که رشــد و توســعه تمدنها، ريشــه در رشد فکری و فرهنگــی هر جامعه دارد و بدون رشــدفرهنــگ کتاب و کتابخوانی، نمی توان به رشــد هيچ تمدنی دل خوش کرد. کتــاب، کانــون پرطــراوت و شــاداب انديشــمندان و اهالــی معرفــت اســت. همانگونه که در باغ و بوستان، خاطر آدمی شــاد و پرنشاط می شود، ســفر به بوستان کتــاب و مطالعه ژرف آن نيز، مشــام جان را شــادابی و خرّمی می بخشد. آدمی وقتی به مطالعه می پردازد، احســاس نشاط و شادابی می کند و روحش بالنده می شود؛ لذا می توان گفت که هيــچ ميراثی، ســودمندتر و باارزشتر از کتاب نيســت؛ زيرا کتــاب، مايه آرامش روحی و روانی انســان بوده و بــه او حکمت های جانپرور آموخته و ايمان و اطمينان را به قلب وی هديه می کند. حال که اينگونه است، بياييد هر روز کتابی بگشاييم و ارزش لحظه هــای انــس با ايــن همــدم و رفيق صميمی را به نيکی درک کنيم. کتاب، معلمی ســاده و صميمی و همواره در دســترس اســت و آنچه دارد، بی ادعا و بی تکلف، در اختيــار طالبان علم و معرفت می گــذارد.  مطالعــه و انــس بــا کتــاب، در حقيقت، حضــور در پيشگاه انديشــمندان و فرزانگان زمان های گوناگون اســت. صفحــات کتــاب، معابد اهل علــم و محرابهای پاک دانشــجويی و دانش آموزی اســت. هرکس بــا کتاب و مطالعــه بيگانه اســت، انگاری غريــب و بی مونس اســت. کتاب، می تواند در راه شــکوفايی و بالندگــی افراد و جوامع، نقش بنيادين ايفا کرده و به مطالعه کننده، در شناخت سره از ناسره، کمک و یاری و مساعدت نماید ودر فرجام، به توليد انديشه، دانش و رشد فرهنگ مطالعاتی جامعه منجر شود. در واقع، سنگ بنای جامعه مبتنی بر دانايــی و علم محــوری، مطالعه و کسب اطلاعات است و با دانش، اطلاعات و بينش قوی مي توان، به امید روزی دل بست که، با نهادینه شدن فرهنــگ مطالعه و نياز به دانســتن، شاهد زایندگی و  بالندگی فرهنگی کشور و پیشرفت و تعالی و توسعه انسانی و آبادانی میهن خویش باشیم. تحقیقات نشان می دهد که ، کتاب و کتابخوانــی و ميزان گرايش به مطالعه، امروزه يکی از شاخصه های توسعه انسانی جوامع بشری به شمار می رود. گرچه کشــورهای درحال توسعه نزديک به ۸۰ درصــد جمعيت جهان را تشــکيل می دهند، اما کمتر از ۳۰ درصد کتابهای مصرفــی جهان را توليــد می کنند و کمتر از اين نســبت نيز به امر کتابخوانی مشــغول هســتند، ايــن در شــرايطی اســت کــه کشــورهای پيشــرفته يا توســعه يافته، با حدود ۲۰ درصد جمعيت، بیش از ۷۰ درصد کتابهــای مصرفی جهان را توليد می کنند.  مشــکل کتــاب در جهان ســوم، تنها به کمبود توليد و نشر کتاب محدود نمی شود، مشــکل اساســی اين اســت که، حتی اگر کتابهــای زيادی هــم در اين کشــورها چاپ ومنتشر شــود، بازهم ميزان افراد استفاده کننده از اين کتابها (کتابخوانها) بســيار پايين است. به وجودآوردن فرهنگ مطالعه در جامعه، مســتلزم تدوين و اجرای برنامه هايی است که عادت به مطالعه را رونق می بخشد. پسبرای رســيدن به شــرايط مطلوب، چاره ای نداريــم جز آنکه، عادت به کتابخوانی را از دوران کودکی در افــراد ايجاد کنيم. کتاب بايــد والاتريــن جايگاه را در گســتره های فــردی و خانوادگی و اجتماعــی دارا باشــد؛ حال آنکه ســوگمندانه و به دلايلــی گوناگون، اکنون کتاب از چنين جایگاه و موقعيتی به شايســتگی در جامعه ما برخوردار نيســت و هنوز مطالعه بــه عنوان يک نيــاز دائمی بــرای همگان مطرح نمی باشــد. اين مســئله، باتوجه به پيشينه درخشان تاریخی کشورمان و درک ضرورتها و نيازهای اين زمــان، درخور تأمل فراوان اســت و بازنگــری آن بايــد از اولويت های دوران زندگانی ما باشد.

ارزيابی شــرايط و امکانات موجود فرهنگی کشور، مبين اين نکته اســت که، امروزه کتاب می تواند به عنوان يک وســيله مطمئــن و کارآمد، در بهينه ســازی فضاي فرهنگی جامعه مورد استفاده قرار گيرد.  بايد متذکر شد که، عليرغم رشــد رســانه های گوناگــون جمعــی، تاکنون هيچ رســانه ای نتوانســته است نقشی را که کتاب در رشد تمدنها داشته است، ايفا نمايد.  در راستای کتاب و کتابخوانی، " نقــش کتابخانه در انتقــال علوم به افراد، بسيار ســازنده اســت. از اين رو، کتابخانه را می تــوان به عنــوان کانــون همايــش صاحبنظران، و موزه پرطراوت انديشمندان درنظــر گرفت. اين نهــاد کانونی، می تواند بالندگــی و شــکوفايی اســتعدادهای دانش آمــوزان و دانشــجويان را به ارمغان آورده" و  در واقع، "کسی که در کتابخانه قدم می نهد، به گلگشت دل انگيز در مجمع دانشمندان و دانايان قدم نهاده است".  در اهمیت کتابخانه است که، کارلايــل، کتابخانه را «دانشــگاهی برای همه» می نامد و برخی نيز به دليل اهميت فزاينده آن در پيشــرفت حيات اجتماعی، سياســی، فرهنگی و اقتصــادی، کتابخانه عمومــی را به قلب جامعه تشــبيه کرده و زندگی افراد را بدان وابسته دانسته اند. و یا به عقیده ایشان، دانشگاه واقعی، جایی است که مجموعه ای از کتاب در آن جمع آوری شده باشد. حال که چنین است به سخنان برخی دیگر از بزرگان نیز، درباره اهمیت کتاب و کتاب خوانی، دل بنهیم: 

سقراط: جامعه وقتی فرزانگی و سعادت می یابد که مطالعه، کار روزانه اش باشد.

سرفرانسيس بيکن : کتاب، بزرگترين اختراع بشر است.

ويليام شکسپير:  کتاب خوب، کتابی است که به انتظار و توقع گشوده و با سود و رضايت بسته شود.

سیسرو : اتاق بدون کتاب، همچون بدن بدون روح است.

اینشتین: افکار و اندیشه های انسان به گونه ای است که ممکن است فقط خواندن یک کتاب پایه اندیشه ها و افکار انسان را بر مبنای جدید یا در مسیر خاصی قرار دهد و چه بسا ممکن است کتابی مسیر سرنوشت میلیون ها انسان را در راه مخصوصی بیندازد.

مُنْتِسکیو: من هیچ غمی نداشتم که خواندن یک صفحه کتاب از بین نبرده باشد. کتاب، عمر دوباره است. در دنیا لذتی که با لذت مطالعه برابری کند، نیست. و یا بنا به گفته وی، کتاب را زیاد مطالعه کنید تا بفهمید که هیچ نمی دانید. و یا ؛ مطالعه کتاب یعنی تبدیل ساعت‌های ملالت‌بار به ساعت‌های لذت‌بخش.

ویکتور هوگو: خوشبخت، کسی است که به یکی از این دو چیز دست رسی دارد، یا کتاب های خوب، یا دوستانی که اهل کتاب باشند.

آبراهام لینکلن: بدون حکومت، می شود زندگی کرد، ولی بدون کتاب و مطبوعات نمی شود. و یا؛ بهترین دوست من کسی است که کتاب‌هایی را به من هدیه کند که تا به حال نخوانده باشم.

وُلتر: برگ های کتاب به منزله بال هایی هستند که روح ما را به عالم نور و روشنایی پرواز می دهند.

بیهقی: بهترین سخن گویان و یاران، کتاب است و آن گاه که دوستان تنهایت نهند، می توانی به آن سرگرم شوی. اگر او را هم راز خویش قرار دهی، سرّ تو را فاش نمی کند و با کتاب است که می توان به دانش و نیکی ها دست یافت.

مک لوهان: کیفیت زندگی شما را دو چیز تعیین می کند: کتاب‌هایی که می‌خوانید و انسان‌هایی که ملاقات می‌کنید.

تولستوی: در دنیا لذتی که با لذت مطالعه برابری کند، وجود ندارد.

جاحظ، يکی از اديبان مشهور و دانشمند معــروف جهان اســلام، درباره کتاب سخن جالبی دارد. ايشان در اينباره می گويد: «کتاب، درختی است که هميشه پربار و پرميوه و ثمراست. کتاب،همنشينی اســت که تو را خســته و ملول نمی سازد.  دوســتی اســت که تو را فريــب نمی دهد. و رفيقی اســت که به تو آزار نمی رساند.

 سخن آخر این که، در شرایطی که روابط پیچیده اجتماعی و مشکلات روزمرّه، توان مطالعه را حتی برای علاقه مندان به کتاب کاهش داده  و وجود رسانه های سمعی و بصری، به دلیل سهولت برقراری ارتباط، اوقات فراغت آنان را پر می کند و به موازات آن، مشکل گرانی کاغذ و وسایل چاپ، نیازهای مالی دست اندرکاران به ویژه نویسندگان، مترجمان و مؤلفان را تأمین نمی کند، نمی توان برای گسترش عناوین و افزایش تیراژها و کشاندن انسان ها به دنیای کتاب، به شعار و موعظه بسنده کرد. لذا شایسته است که متولیان امور فرهنگی، شعار را فرو نهاده، به فکر فراهم نمودن بسترهای لازم جهت گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی و رونق بخشی به کتابخانه ها، این کانونها و گنجینه های فرهنگی باشند، تا شاهد رشد، بالندگی و آبادانی میهن خویش باشیم.

فعال فرهنگی