رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با بیان اینکه نیازمند مدیریت اراضی شیبدار و رواناب ها در گلستان هستیم، گفت: مدیریت عالمانه، تهدید سیل را به فرصت تبدیل می کند.  به گزارش مهر، استان گلستان به سبب شرایط خاص جغرافیایی و زمین شناختی و همچنین افزایش نقش آفرینی تغییرات اقلیمی با حوادث و بلایای طبیعی متعددی از جمله سیل روبرو بوده که در آخرین نمونه آن می‌توان به سیل مهیب سال ۹۸ اشاره کرد. این حادثه قهریه موجب ضرر مالی و جانی بی‌شماری شده و صدها میلیارد تومان به بخش‌های مختلف مسکن، راه، کشاورزی و زیربنایی خسارت زد. با توجه به پتانسیل بالای سیل در گلستان همواره تلاش برای حل ریشه‌ای این معضل در دستور کار بوده و طرح‌های پژوهشی و تحقیقاتی فراوانی در این راستا انجام شده است. استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و طرح‌های پژوهشی اساتید و اهل فن در زمینه مهار و کنترل سیلاب در گلستان هم نمود بیشتری یافته و چند تفاهمنامه و طرح تحقیقاتی در این زمینه منعقد شده است. لذا در این راستا با علی نجفی نژاد، رئیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و جانشین رئیس ستاد هفته پژوهش گلستان گفتگو کردیم که در ذیل خواهد آمد.

■ با توجه به اینکه پژوهش‌های دانشگاهی و کابردی کردن آنها می‌تواند اثرات مخرب حوادث طبیعی را کاهش دهد، دانشگاه علوم کشاورزی تاکنون چه پژوهش‌هایی را در راستای مهار و کنترل سیل انجام داده است؟مسأله سیل در گلستان یک موضوع چند بعدی بوده و ابعاد مختلف و متنوعی دارد و برای کنترل و مهار و کاهش خسارت آن نیازمند برنامه جامع هستیم. دانشگاه هم بر اساس وظیفه ذاتی که بر عهده دارد و همینطور طرح‌های سفارشی دیگر دستگاه‌های اجرایی اقداماتی را در این راستا انجام داده است. استفاده از ظرفیت‌های طبیعت برای کنترل و ذخیره سازی سیل، توسط دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ارائه شده و مدیریت عالمانه می‌تواند تهدید سیل را به فرصت تبدیل کند.

■ بیشتر توضیح می‌دهید؟طبق طرح ارائه شده دانشگاه، ما از توان و ظرفیت‌های طبیعت برای مهار سیل استفاده می‌کنیم و بخشی از این سیلاب و رواناب ذخیره‌سازی می‌شود. احداث سدها یکی از راه‌های مهار سیل است که زمان طولانی و منابع مالی فراوان لازم دارد ولی ما در طبیعت گودال‌ها و فرورفتگی‌های طبیعی داریم که در گذشته رواناب در آن محل متمرکز می شده لذا این محل‌ها شناسایی شده تا در ذخیره سازی آب نقش داشته باشد. این نقاط طبیعی از سراب‌ها و جایی که آبراهه شروع به حرکت می‌کند، شناسایی و سبب می‌شود حجم سیلاب به تله افتاده و در پایین دست کم شود، بنابراین رویکرد ما مبتنی بر طبیعت بوده که با اعتبارات اندک و کمتری صورت می‌گیرد. طرح‌های خاکستری (استفاده از بتن و سیمان و سدسازی) اعتبار زیادی لازم داشته و مشکلات محیط زیستی هم در بر دارد. طبیعتاً اجرای طرح‌های ارائه شده دانشگاه نیازمند زمان بوده که دستگاه مربوطه باید برای اجرای آن برنامه‌ریزی کند.

■ اصلاح اراضی شیبدار تا چه حد می‌تواند در کنترل سیلاب نقش داشته باشد؟یکی از مهم‌ترین چالش‌های استان در حوزه سیل اراضی شیبدار گلستان است. اراضی شیبدار عمدتاً منشأ تولید رواناب و رسوب بوده و اگر می‌خواهیم سیلاب به صورت ریشه‌ای حل شود نیازمند توجه بیشتر به مدیریت اراضی شیبدار هستیم.ده‌ها طرح تحقیقاتی در دنیا و در دانشگاه علوم کشاورزی انجام شده که نشان می‌دهد اراضی زراعی با نوع مدیریت کنونی در تولید رواناب نقش دارند. استفاده از بقایای گیاهی در عرصه‌های کشاورزی، شخم زدن در جهت خلاف شیب دامنه، مدیریت شخم و اقدامات دیگر در کاهش رواناب نقش دارد. اگر شخم در خلاف جهت شیب دامنه باشد باشد نصف رواناب در زمین نفوذ کرده و نصف دیگر به جریان سطحی تبدیل می‌شود ولی اگر شخم در جهت شیب باشد ۹۰ درصد آب به جریان سطحی تبدیل شده و پایین دست را تخریب می‌کند زیرا رودخانه‌های ما ظرفیت عبوری کمتری دارند. طرح لایروبی رودخانه‌ها عمدتاً جزو طرح‌های موقتی بوده و باید به منشأ تولید رسوب و رواناب توجه کرد. خاک‌ها از اراضی بالاتر حرکت کرده و وارد رودخانه‌ها شده و جریان عبور سیل را کم می‌کند و برای زدودن آنها نیازمند میلیاردها تومان هزینه و اعتبار است بنابراین مدیریت عرضه و پهنه‌هایی که تولید سیلاب می‌کند یکی از راه‌هایی است که می‌تواند به صورت ریشه‌ای معضل سیل را در استان حل کند.

■ اقدامات انجام شده استان در خصوص اراضی شیبدار؟بعد از سیل سال ۱۳۸۰ مقرر شد ۱۱۰ هزار هکتار از اراضی شیبدار گلستان که منشأ تولید رواناب بودند، تغییر کاربری دهند که البته این طرح بعد از حدود ۱۹ سال به کندی پیش می‌رود و تاکنون فقط ۲۰ درصد پیشرفت داشته است. برای شتاب گرفتن اصلاح اراضی شیبدار در گلستان و تبدیل آن به فرصت، لازم است هماهنگی دستگاه‌های مرتبط برای رفع مسائل و مشکلات اجرای درست آن بیشتر مورد توجه قرار گیرد. 

■ چه برنامه‌های دیگری در راستای مدیریت سیل در دست انجام است؟

در راستای کنترل حوادث، همایش مدیریت مردم نهاد حوادث طبیعی با تاکید بر سیل در استان برگزار شد تا از ظرفیت افراد بومی، سمن‌ها و مردمی که در حوضه‌های آبخیز زندگی می‌کنند برای کنترل و مدیریت بحران سیل استفاده شود. اگر هر کشاورز با عملیات ساده اجازه ندهند رواناب تولیدی از زمین وی خارج شود، ده‌ها فایده دارد. با این کار رطوبت در زمین حفظ شده و با تأخیر از طریق جریان زیرقشری وارد رودخانه می‌شود و به جای اینکه یکباره تمام رواناب ظرف چند مدت خارج شود ظرف چند هفته و چند ماه به تدریج خارج می‌شود. استفاده از پتانسیل مردمی ظرفیت قابل توجهی است که در استان مغفول مانده و باید برنامه ریزی در جهت اجرای این امر در دستور کار مدیران استان باشد. از دیگر طرح‌هایی که می‌تواند به مشکل و چالش آب کمک کند جمع و ذخیره سازی آب باران است. همواره در استان شکایت از کم آبی و بحران آب بوده اما با ترویج این امر می‌تواند این مشکلات را کمتر کرد. جمع آوری آب باران در اراضی کشاورزی و منازل و ادارات حجم قابل توجهی از آب را فراهم کرده که می‌تواند در آبیاری اراضی کشاورزی و باغچه‌ها و شستشوی منازل و غیره مورد استفاده قرار بگیرد. در دانشگاه هم این طرح عملیاتی شده و برای فضای سبز از آب شهری استفاده نمی‌کنیم.