گفتگوی گلشن مهر با  احمد خواجه نژاد نویسنده کتاب غبار صحرا : 

«غبار صحرا» عنوان کتاب جدیدی است که در روزهای اخیرا وارد بازار نشر شده است، این کتاب به بررسی یکی از حوادث مهم تاریخ انقلاب اسلامی ایران در شهرستان گنبد، در روزهای اولیّه پیروزی پرداخته است. کتاب «غبار صحرا» پیرامون غائله اول و دوم گنبد در سال 1358 است که به بررسی ریشه‏ها و چگونگی این واقعه پرداخته است. این کتاب توسط احمد خواجه‏نژاد دانش‏آموخته مقطع کارشناسی ارشد تاریخ ایران، پژوهش و تالیف شده است. برای معرفی این اثر گفتگویی با مولف آن انجام شده که در ادامه می‏خوانیم. لازم به ذکر است این هفتمین اثر چاپ شده این مولف است.

■  آقای خواجه‏نژاد ضمن تشکر از شما برای این گفتگو، ابتدا در مورد انگیزه انجام این کار برایمان بگویید؟تاریخ نگاری و مستند کردن حوادث و اتفاقاتی که در هر دوره‏ای رخ می‏دهد و تاثیرات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر روی جامعه می‏گذارد، یکی از کارهایی است که به نظر بنده وظیفه نسل حاضر در آن صحنه است تا با ثبت و ضبط آن به عنوان یک تجربه بشری، برای بهره‏مندی آیندگان از این تجربه، آن را مدون و مستند کنند. در تاریخ انقلاب اسلامی هم حوادث و اتفاقات زیادی وجود دارد که باید در تدوین آن اهتمام ورزید. از جمله غائله اول و دوم گنبد که از حوادث مهم تاریخ انقلاب اسلامی ایران است و پیامدهای موثری داشته است. بر همین اساس این کار با عنایت حوزه هنری استان گلستان انجام شد و توسط انتشارات سوره مهر چاپ و منتشر گردید.

■ در مورد این حادثه کمی برای خوانندگان ما توضیح دهید؟درروزهای اولیه پیروزی انقلاب و روزهای انتهایی سال 1357، به هم ریختگی اوضاع کشور تازه انقلاب کرده وشوروهیجان واحساسات حاکم،حوادثی را در گنبد بوجود آورده که البته ریشه آن در یکسری مسائل قبل بود، که در کتاب به آن پرداخته شد، اتفاقات رخ داده در تاریخ بیش از یک سده این دیار، به ویژه سیاست‏های که در زمان حکومت پهلوی اعمال شد، فضای بی‏اعتمادی را بین غالب ساکنان ترکمن این منطقه نسبت به حاکمیت مرکزی ایجاد کرده بود،غصباراضی ترکمن‏صحرا توسط فئودال‏ها و وابستگان دربار،برخوردهای تبعیض‏آمیز قومیتی و اجرای برنامه‌های سیاسی،نظامی واقتصادی حکومت پهلوی در ایجاد این فضا موثر نقش مهمی داشت. وقتی انقلاب اسلامی به پیروزی رسید یک نوع نگاه بدبینانه نسبت به حاکمیت مرکزی در بین بخشی از ساکنان ترکمن منطقه وجود داشت، بعد از پیروزی انقلاب هم تا حدودی این نگاه باقی مانده بود و با همان ذهنیت به فضای انقلابی نگاه می‏شد. در این شرایط موج سواری و سوء استفاده جریانات سیاسی به ویژه سازمان‏ چریکهای فدایی خلق و طرح شعارهای دهان پر کن برابری ورفع ظلم ازکارگران وزحمت‏کشان زمینه را برای بروز یک سری اتفاقات فراهم کرده بود و اوضاع منطقه گنبد که محور ترکمن‏صحرا بود را ملتهب کرد و با تحریکات نیروهای افراطی سیاسی و تقابل این گروه‏ها با انقلاب، فضا ملتهب‏تر شد و نهایتا با اتفاقاتی که امکان وقوع آن در هر زمانی ممکن است و حکم جرقه را  برای برافروختن آتش داشتند، آتش جنگ در این منطقه شعله ور شد. 

■ گفتید در بروز این حادثه سازمان چریکهای فدایی خلق نقش مهمی داشت، در این مورد بیشتر توضیح دهید؟سازمان چریکهای فدایی خلق از جمله گروه‏های سیاسی با مشی مارکسیستی است که از اواخر دهه 40 تحرکات سیاسی و مسلحانه خود را آغاز کرد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی و فراهم شدن شرایط برای فعالیت علنی و باز شدن در زندان‏ها و آزادی نیروهای آنان، این سازمان به سرعت سعی کرد خود را متشکل کند و هم زمان به جمع‏آوری اسلحه هم مشغول شد. این گروه از جمله اولین تشکل‏هایی بودند که از همان ابتدای پیروزی انقلاب به عنوان منتقد فعالیت گسترده داشتند و به مخالفت با مشی انقلابیون مسلمان پرداخته و به عنوان مثال رسماً همه پرسی نظام جمهوری اسلامی را تحریم کردند. آنان از اولین روزهای پیروزی انقلاب تلاش کردند تا در نقاط مختلف ایران پایگاه و موقعیت اجتماعی برای خود بیافرینند. آنها در مناطق مختلف ایران به ویژه مناطق مرزی و محروم فعالیت بیشتری داشتند، ترکمن‏صحرا با توجه به موقعیت جغرافیایی و اوضاع اجتماعی ناشی از اجحافاتی که به مردم این ناحیه از زمان پهلوی شده بود و قبلا عرض کردم یک نگاه بدبینانه را نسبت به حاکمیت مرکزی در بین مردم ترکمن ایجاد کرده بود و همچنین هم مرز بودن با بخش ترکمنستان شوروی سابق، از جمله مناطقی بود که این سازمان سعی داشت حضور خود را در آن پر رنگ کند. از قبل انقلاب تعدادی از جوانان دانشجوی ترکمن در دانشگاه‏ها جذب این گروه شده بودند، با وجود این نیروهای هوادار و همچنین شرایط جغرافیایی منطقه و بستر اجتماعی آماده در روزهای ابتدایی پیروزی انقلاب، تلاش سازمان چریک‏های فدایی خلق معطوف حضور مستقیم و سازماندهی نیروها و به دست گرفتن ابتکار عمل در منطقه ترکمن صحرا شد. و به همین خاطر گروهی از نیروهای این سازمان مامور شدند در منطقه مستقر شوند و به سازماندهی نیروها و فراهم کردن شرایط برای رسیدن به اهداف خود مشغول شوند. تحرکات نیروهای اعزامی سازمان چریکهایی فدایی خلق و سوء استفاده از مشکلات معیشتی مردم و خواسته‏های بحق ترکمن‏ها فضا را به سوی ایجاد درگیری با غیر ترکمن‏های ساکن در گنبد برد. 

 ■ یعنی شما معتقدید این حادثه توسط سازمان چریکهای فدایی خلق برنامه ریزی شده بود؟ نیروهای سازمان چریکهایی فدایی خلق بلافاصله پس از پیروزی انقلاب در منطقه حاضر شدند، آنان اقداماتی را انجام دادند که عملا در ترکمن صحرا فضا را به سمت حاکمیت دوگانه پیش برد، تصاحب زمین، گرفتن درصدی از محصولات کشاورزی مردم، تشکیل شوراهای روستایی و محلات، احضار و برخود با کسانی که برخلاف برنامه آنان عمل می‏کردند، جمع آوری اسلحه و خلع سلاح تعدادی از پاسگاه‏های انتظامی و بی‏توجهی به سیاست‏های دولت موقت و تبلیغات گسترده علیه نیروهای انقلابی و حتی موضع‏گیری علنی علیه برنامه‏های دولت و تلاش برای این که این ذهنیت در بین مردم ترکمن ایجاد شود که حاکمیت جدید با حاکمیت قبلی هیچ تفاوتی ندارد و بسیاری از اتفاقات دیگر، البته در کنار بی‏تجربگی و احساسی عمل کردن نیروهای انقلاب مسائلی بود که در به وجود آمدن این حادثه موثر بودند.  

■ این حوادث دقیقاً در چه تاریخی رخ داد؟غائله گنبد در سال 1358 رخ داد، آتش غائله جنگ اول در روز ششم فروردین سال 58 در پی درگیری نیروهای کمیته بعد از دستگیری یک جوان دستفروش که باعت کشته شدن یک فرد شد، شعله ور شد و نهایتا پس از چند روز درگیری با حضور نمایندگانی از تهران و پیگیری‏های انجام شده متوقف شد، پس از جنگ اول تحریکات نیروهای سیاسی مخالف بیشتر شد و تسلط نیروهای چریکهای فدایی در بخشی از منطقه ترکمن صحرا گسترش یافت و آنان سعی داشتند قدرت بلامنازع منطقه شوند و با طرح شعارهای پر زرق و برق در شرایط نامتعادل یک کشور تازه انقلاب کرده، سطح توقعات مردم را بالا می‏بردند و اقداماتی زیادی را در تقابل با دولت موقت مستقر انجام دادند و نهایتا در آستانه 19 بهمن سال 1358 و سالگرد حادثه سیاهکل سازمان چریکها فراخوان برگزاری راهپیمایی و تجمع مردم ترکمن را داد، این راهپیمایی صحنه آغاز درگیری و جنگ دوم شد که این ماجرا هم سرانجام پس از چند روز درگیری با مذاکره انجام گرفته بین طرفین و استقرار ارتش خاتمه پیدا کرد.قطعا فرصت ناچیز ما برای پرداختن به همه جوانب این ماجرا کافی نیست لذا  به خوانندگان محترم توصیه می‏کنیم که برای آشنایی بیشتر با این حادثه کتاب «غبار صحرا» را مطالعه کنند. 

■ به عنوان آخرین سوال درباره بخش‏های این کتاب و روش تدوین آن کمی توضیح دهید؟این کتاب بیشتر بر پایه تاریخ نقلی و تکیه بر تاریخ شفاهی و همچنین گردآوری اسناد و بیانیه‏ها و مجموعه خاطراتی که توسط افراد حاضر در ماجرا و توجه به مطالب هر دو سوی غائله تدوین شده است. کتاب دارای 9فصل و یک ضمیمه است، در فصل اول به اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکمن صحرا پرداخته شده است، فصل دوم به مسئله زمین در گرگان و دشت به عنوان یکی از اصلی‏ترین ریشه‏های این حادثه اشاره شده است، فصل سوم به زمینه‏های شگل گیری فعالیت‏های سیاسی چپ اختصاص پیدا کرده و در فصل چهارم به تشکل‏های چپ ترکمن‏ پرداخته شده و فصل پنجم به سازمان چریک‏های فدایی خلق اختصاص یافته و فصل ششم به اتفاقات رخ داده در آستانه جنگ اشاره دارد، فصل هفتم به چگونگی جنگ اول، فصل هشتم به اتفاقات بین دو جنگ و فصل نهم به وقوع جنگ دوم اختصاص پیدا کرده و در نهایت تعدادی از اسناد مربوطه و همچنین متن بیانیه‏های تحلیلی منتشر شده در همان مقطع زمانی درباره این واقعه در انتهای کتاب آمده است.کتاب در قطع رقعی و 390صفحه چاپ شده که در همین جا باید از عنایت حوزه هنری استان گلستان و همچنین مسئولین محترم انتشارات سوره مهر تشکر کنم و فقط یک موضوع را هم در آخر بگوییم، متاسفانه در آخرین نسخه صفحه آرایی، فهرست نمایه تنظیم شده برای کتاب توسط ناشر به روز رسانی نشد، بهمین خاطر صفحات درج شده در مقابل فهرست نمایه دارای اشکال است که ضمن عذرخواهی از خوانندگان محترم امیدوارم در چاپ بعدی اصلاح شود.