اسب ترکمن سرمایه‌ای جهانی است
گزارش |
مجید احمدی‌نیا/ گلشن مهر_احتمالاً انسان‌ها در گذر تاریخ برای سوارکاری و یا انتخاب حیوانی همراه در نبرد، حیوانات متعددی را امتحان کرده و سنجیده باشند و در نهایت، اسب را به عنوان حیوانی وفادار و نجیب انتخاب کردند تا هم در انجام کارهای شخصی و تفریحی، از باربری گرفته تا سوارکاری و هم در عرصۀ رزم و نبرد از آن‌ها استفاده کنند. اسب‌ها هم در این رابطۀ احساسی و حمایتی، نقش خودشان به عنوان همراه و همپای انسان‌ها را به خوبی ایفا کردند و توانستند در طول سالیان و قرن‌های متمادی، بدون رقیب، در کنار انسان‌ها باقی بمانند.
یکی از نژادهای مشهور اسب در ایران، اسب ترکمن است که البته آوازه‌اش به کشورهای دیگر هم رسیده است. از ترکمنستان تا امریکای شمالی، اسب ترکمن و مخصوصاً «آخال‌تکه» را می‌شناسند. دربارۀ پیشینۀ استفادۀ انسان‌ها از اسب، نمی‌شود به جمع‌بندی مشخص و روشنی رسید که دقیقاً از چه سالی و به چه منظوری استفاده از اسب بین انسان‌ها رواج پیدا کرد. شواهدی وجود دارد که انسان‌ها از گوشت اسب به عنوان منبع غذایی استفاده می‌کردند و امروزه هم شیر اسب با خواصی که برای آن ذکر می‌شود، یکی از محصولات غذایی گران‌قیمت در کشورهای اروپایی است. از طرف دیگر، با گسترش شهرنشینی و مهاجرت گسترده از روستاها به شهرهای دور و نزدیک، اسب‌ها جایگاه و موقعیت‌شان برای کمک به خانواده‌های روستایی و انجام باربری را از دست دادند و بیش از پیش تبدیل به نیرویی برای سوارکاری و مسابقه شدند.
اسب ترکمن یکی از گونه‌هاست که به دلیل ظاهر زیبا و استقامتی که دارد، توانسته به شهرت و محبوبیت خاصی دست پیدا کند. البته سرعت پایین اسب ترکمن نسبت به بعضی گونه‌های دیگر و برخی اسب‌های خارجی باعث شده که از این گونه برای انجام حرکات نمایشی و از گونه‌هایی مانند تروبرد برای مسابقات سرعتی استفاده شود.
آق‌اویلی اسماعیلی، رئیس انجمن اسب استان گلستان می‌گوید: «توجه بیشتر سوارکاران به سرعت و مسابقات سرعتی و همچنین واردات گستردۀ اسب‌های تروبرد در پیش از انقلاب، باعث شد که به اسب ترکمن توجه نشود و هرچند سایر استان‌های کشور به خاطر زیبایی و برای اجرای حرکات نمایشی و پرش، خواستار اسب ترکمن هستند، اما آنطور که تصور می‌شود در استان، اسب ترکمن، گونۀ غالب از نظر تعداد نیست.»
یکی از دلایل دیگر که به اسب‌ها و مخصوصاً اسب ترکمن توجه نمی‌شود وضعیت اقتصادی و مالی نابسامان اکثریت مردم است که موجب می‌شود فرصت و توان کافی و مناسبی برای دغدغه‌مندی نسبت به اسب‌ها و پرداختن به مسابقات آن‌ها پیدا نکنند. از طرف دیگر فراهم‌نبودن بسترهای حمایتی و پشتیبانی از سوی سازمان‌های تصمیم‌گیر و نهادهای مؤثر دولتی نسبت به اسب‌های ترکمن، عاملی بر رونق‌نگرفتن پرورش گسترده و صادرات این اسب‌ها به کشورهای دیگر بود.
علاقۀ مردم به هیجان و سرعت بیشتر، باعث شد تا اسب‌های دوخون به وجود بیایند که خود این مسئله هم نسل اسب اصیل ترکمن را با خطر انقراض مواجه کرد. اسماعیلی می‌گوید: «یکی دیگر از دلایلی که می‌شود برای انقراض اسب‌ها در ایران مطرح کرد، بیماری کولیک است که عمر اسب‌ها را بسیار کاهش می‌دهد. در حالی که در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته می‌توان اسبی بیست و پنج ساله را به قیمت پانزده هزار یورو خرید، در ایران اسب‌ها به ندرت به سن ده – پانزده سالگی می‌رسند که بیماری‌های مختلف و مخصوصاً بیماری کولیک را می‌شود عامل اصلی مرگ و میر و تلفات آن‌ها دانست.»
از طرف دیگر نادیده‌گرفتن اسب به عنوان یکی از انواع دام، مشکلات جدی برای ادامۀ حیات این حیوان و همچنین پرورش‌دهندگان و علاقمندان آن‌ها به وجود می‌آورد. بنا بر گفتۀ اسماعیلی، «بر خلاف دستور‌العملی که برای دادن کنسانتره به همۀ دام‌های غیرصنعتی صادر شده بود، این جیرۀ غذایی به اسب‌ها تعلق نگرفت. در حالیکه اسب هم نوعی دام است. چرا اسب را در این دسته‌بندی لحاظ نمی‌کنند؟»
فارغ از مشکلاتی که تاکنون وجود داشته‌اند، قرنطینه‌ای که به دلیل فراگیری بیماری کرونا در بسیاری از کشورهای جهان اجرا می‌شود، مانعی جدی برای صادرات اسب به کشورهای دیگر است.
متأسفانه بیش از آنکه به بحث پرورش گسترده و اصولی اسب ترکمن در استان گلستان و همچنین سایر استان‌ها پرداخته شود تا بتوان در آینده با صادرات این اسب‌ها به کشورهای دیگر و یا ایجاد جاذبه‌های گردشگری و تفریحی به استان گلستان، درآمد قابل توجهی را برای استان ایجاد کرد، تنها به برگزاری کورس‌ها و مسائل مرتبط با آن، از جمله پیش‌بینی مسابقات و شرط‌بندی بسنده شد. در دو دهۀ اخیر در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته توجه ویژه‌ای به برگزاری تورهای گردشگری مربوط به مسابقات سوارکاری شد. در حالی که در ایران توجه چندانی به این مسئله نشد و برگزاری مسابقات سوارکاری در شاخه‌های مختلف عملاً محدود به مخاطبان ایرانی بود و تلاشی برای ترویج این مسابقات و گردهم‌آیی‌ها در سطح جهانی و یا منطقه و در کشورهای همسایه انجام نشد.
با توجه‌کردن به اسب ترکمن به عنوان گونه‌ای در معرض انقراض از سوی فعالان محیط زیستی و حامیان حقوق حیوانات و تدوین طرح‌هایی برای پرورش این گونه از اسب‌ها می‌شود این خطر را کمرنگ‌تر و یا رفع کرد. اما علیرغم ابراز نگرانی نسبت به انقراض این گونۀ اصیل که در برخی از کشورهای همسایه، جایگاه بسیار ویژه و محبوبی دارد، از بیش از ده سال پیش در رسانه‌های ایرانی، هنوز هیچ اقدام عملی و مؤثری در این حوزه انجام نشده است. برنامه‌ریزی برای شناسایی اسب‌های باقیمانده و پراکندگی‌شان در سطح کشور و همچنین تدوین طرحی هدفمند برای تکثیر اسب ترکمن و نگهداری از آن‌ها باید با حمایت و همکاری چندجانبۀ سازمان‌های دولتی و تصمیم‌گیر با پرورش‌دهندگان و کارشناسان این حوزه انجام شود. آن طور که اسماعیلی رئیس کمیته فنی سوارکاری استان گلستان می‌گوید، اسب‌های ترکمن در مسابقات پرش و در تهران، یزد، خراسان شمالی و بعضی شهرها و استان‌های دیگر، در مقام اول و یا مقام دوم بعد از اسب‌های تروبرد قرار می‌گیرند. این جایگاه اسب‌های ترکمن در مسابقات را نباید نادیده گرفت و در مسیری قدم برداشت که به سمت انقراض آن می‌رود. «با افزایش قیمت اسب‌های ترکمن، توجیه اقتصادی‌ای که الان برای این اسب‌ها وجود دارد، به دلیل تقاضایی است که از سوی استان‌های دیگر وجود دارد و اسب ترکمن را برای مسابقات پرش و یا علاقۀ شخصی‌شان به اسب، از ما می‌خرند وگرنه متأسفانه توجهی به این ظرفیت مهم در استان نمی‌شود.»