اعظم محبی: پدیده کودکان کار، معضل اجتماعی که با وجود تدابیر اندیشیده شده در گلستان رو به افزایش بوده، بنابراین باید دستگاه‌های متولی تلاش کنند، آسیب‌های این بخش به حداقل برسد. کافی است در ساعات پرتردد روز گذری به هسته مرکزی گرگان بزنید، از میدان شهرداری تا خیابان سرخواجه؛ از میدان ولیعصر تا شالیکوبی و دیگر مسیرها کودکان کم سن و سالی را حین انجام کارهای مختلف خواهید دید که بنا به شرایط آب و هوایی و یا فصول مختلف تعدادشان متغیر است. چهره ظاهری و البسه این کودکان نشان دهنده آن است که بخش زیادی از جمعیت آنها را کودکان اتباع بیگانه تشکیل می‌دهند. کودکان از جمله گروه‌های آسیب‌پذیر بوده که بی‌توجهی به آن‌ها، می‌تواند پیامدهای جبران ناپذیری برای جامعه به همراه داشته باشد. در این میان، کودکان کار بنا به‌دلایل مختلف و زیر فشار و سختی‌‎های زندگی به کار در خیابان روی آورده و فرایند رشد جسمی، ذهنی، عاطفی و اجتماعیشان و همچنین تکامل شخصیت و جریان اجتماعی شدن آن‌ها به خطر افتاده است. براساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی حقوق کودک، کودکان کار به کودکان زیر ۱۸ سال اطلاق می‌شود که در هر شرایطی از جمله به اجبار، رضایت، توسط خانواده یا مافیا به‌کار گرفته شده و به‌واسطه آن امرار و معاش می‌کنند. کودکان کار و خیابان با وجود مشکلات متعدد، از حمایت‌های آموزشی، بهداشتی، روانی و اجتماعی لازم برخوردار نیستند و حتی بسیاری از این کودکان از حمایت‌های خانوادگی هم محرومند.

■ اشتغال در مشاغل غیررسمی

یک کارشناس حوزه اجتماعی در خصوص مقوله کودکان کار گفت: به‌دلیل اشتغال در مشاغل غیررسمی و گاه غیرانسانی مثل تکدی‌گری، سرقت و فحشاء، کودکان کار در معرض انواع آفت‌های اجتماعی قرار دارند. محسن برزگر افزود: این کودکان که عمدتاً به دلایل اقتصادی، بیشترین وقت خود را در محیط‌های ناامن و پرمخاطره خیابان می‌گذرانند، در معرض آسیب‌های مختلف هستند. وی بیان کرد: آن‌ها از حقوق اولیه خود مثل آموزش، بهداشت، تغذیه مناسب محروم بوده و در همه زمینه‌های رشد با مشکلات فراوانی مواجه و از نارسایی‌های زیادی رنج می‌برند. برزگر ادامه داد: کار کودکان و قرار گرفتن آن‌ها در شرایط دشوار کاری، سبب شده سازمان‌های داخلی و خارجی در این زمینه قوانین و مقرراتی را تصویب و در جهت حمایت از آن‌ها برآیند.

■ توجه به کودکان از نشانه‌های جامعه مترقی است

کارشناس کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان گلستان گفت: حقوق کودکان و نوجوانان در برخی از موارد به درستی رعایت نمی‌شود و در بسیاری مواقع حتی پایمال شده است. شهروز بایی افزود: در این میان، زندگی کودکان کار که در سن رشد جسمی و روحی بوده، در بدترین شرایط قرار دارد. وی با بیان اینکه توجه ویژه به کودکان از نشانه‌های جوامع مترقی است، ادامه داد: هیچ کوششی ارزشمندتر از پرداختن به امور کودکان و نوجوانان نیست. بایی اضافه کرد: اگر تمامی نهادها وظایف خود را در قبال کودکان کار به درستی انجام می‌داند، امروز با چنین وضعیتی رو به رو نبودیم. وی با تأکید بر اینکه رسیدگی به مشکلات کودکان کار باید به یک مطالبه ملی تبدیل شود، گفت: برای آنکه بتوانیم دین خود را به کودکان ادا کنیم، باید در اموری همچون نیازهای فردی، اجتماعی، روانی، جسمی، بهداشتی، امنیتی و حقوقی با حساسیت و دقت لازم اقدام کرده و خود را مسئول رفع امور آن‌ها از راه‌های صحیح بدانیم.

■ متولی شناسایی کودکان کار شهرداری‌ها هستند

قائم مقام مدیرکل بهزیستی گلستان گفت: متولی اصلی شناسایی کودکان کار شهرداری‌ها هستند و بعد از شناسایی، این کودکان در مراکز تحت نظر بهزیستی به کودک بدسرپرست، کودک معلول، کودک کار و غیره تفکیک و حمایت‌های بهزیستی از این به بعد شروع می‌شود. سیدامیر میرفندرسکی با اشاره به تفاوت کودک کار با کودک خیابانی، افزود: کودک خیابانی به دلایل مختلف پیوند عاطفی با خانواده ندارد و از خانه فراری است اما کودک کار به واسطه اجبار برای تأمین بخشی از معیشت خانواده و یا بعضاً بدون آگاهی خانواده به کارهایی مانند زباله گردی، گورشویی، دستفروشی در معابر و چهارراه‌ها، جمع آوری ضایعات نان و… اقدام کرده و طی روز به خانه برمی‌گردد. میرفندرسکی با بیان این‌که کودک کار و خانواده‌اش نیاز به آموزش و حمایت روانی و اجتماعی دارند، گفت: دولت باید برای توانمندسازی خانواده برنامه‌ریزی کند، زیرا بخشی از این خانواده‌ها نیازمند حمایت اقتصادی نیستند، بلکه سطح مهارت‌های آن‌ها پایین است. وی اضافه کرد: یکی از مشکلات دولت این است که شهروندان و صاحبان حرف و مشاغل برداشت صحیحی از کودکان کار ندارند و هنگام نظارت‌ها این کودکان را از چشم مأموران انتظامی و ناظر اجتماعی دور نگه می‌دارند.

■ شکل حضور کودکان کار در خیابان تغییر کرده است

میرفندرسکی اضافه کرد: در اوایل دهه ۸۰ ما در برخی از نقاط گرگان مشخصاً کودکان کاری را مشاهده می‌کردیم که با گاری دستی برای صاحبان زر و زور نان خشک جمع می‌کردند یا در مشاغل سخت مشغول به فعالیت بودند؛ این کودکان بعضاً دچار مشکلات بدنی مانند انحراف ستون فقرات و سوءتغذیه شده و در باندهای تبهکارانه به‌کارگیری می‌شدند و در پارک‌ها ساقی‌گری می‌کردند. وی بیان کرد: با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی از دهه‌ای به دهه دیگر تغییر شکل می‌یابد اکنون شکل حضور کودکان کار در خیابان تغییر کرده اما ماهیت همان است. میرفندرسکی با بیان این‌که در گلستان کودکان کار بیشتر در دو شهر گرگان و گنبدکاووس مشاهده می‌شوند، اضافه کرد: البته فصل هم در تعداد این کودکان تأثیرگذار است و هنگام تعطیلات تابستانی این کودکان در حاشیه ساحلی گلستان هم تردد می‌کنند. وی گفت: حدود ۱۸۵ کودک کار و خیابانی در مرکز استان شناسایی شده و این امر می‌تواند خدمات‌دهی به آن‌ها را تسهیل کند.

■ توزیع مواد ضدعفونی کننده هنگام شیوع کرونا

قائم مقام مدیرکل بهزیستی گلستان با بیان اینکه مواد ضدعفونی کننده و ماسک زمان شیوع کرونا بین این کودکان توزیع و نحوه مراقبت هم آموزش داده شد، افزود: هنگام اوج‌گیری کرونا کمترین میزان پذیرش و کمترین خسارت را در بین کودکان کار داشتیم و این نشان دهنده این بود که دستگاه‌های متولی به وظیفه خود درست عمل کردند. میرفندرسکی ادامه داد: کودکان کار شناسایی شده شناسه‌دار بوده و در مراکز بهزیستی غذا خورده و استراحت می‌کنند و اگر بیمار باشند درمان می‌شوند و برای خانواده این کودکان هم آموزش مهارت‌های زندگی برای ایجاد اشتغال ارائه شده و آن‌ها می‌توانند به عنوان خانواده‌های در معرض آسیب تسهیلات دریافت کنند. وی تأکید کرد که اغلب این خانواده‌ها انگیزه روانی و اجتماعی کار را نداشته و از طرف دیگر توانایی بازپرداخت تسهیلات را ندارند و یا در مرحله یافتن ضامن می‌مانند، آن‌ها همچنین به دلیل عدم تمایل جامعه نمی‌توانند از تسهیلات به طریق کارفرمایی استفاده کنند بنابراین این چالش، کار مددکاران را سخت می‌کند.

■ حمایت سمن‌ها

میرفندرسکی با تأکید بر تغییر رویکرد در زمینه رفتارهای احساسی نسبت به این کودکان، گفت: با توجه به اینکه اغلب کودکان کار بازمانده از تحصیل هم هستند، با حمایت مؤسسه مردم نهاد کنشگران مدرسه پارس در گرگان، می‌توانند به صورت رایگان در این مرکز تحصیل کنند. وی با بیان اینکه کودکان کار همواره وجود داشته و اکنون با پیشرفت رسانه‌ها و فضای مجازی بیشتر نمود یافته است، گفت: تمام سازمان‌ها و نهادهای باید در کنار همدیگر قرار بگیرند تا بتوانند در این زمینه برنامه‌ریزی کنند. میرفندرسکی توضیح داد: باید با این پدیده در جامعه زندگی کرده، اما مکانیسم‌هایی را به‌کار ببریم تا پدیده کودکان کار و خیابانی سبب آسیب‌های دیگری نشود. می‌توان مجتمع‌هایی را متناسب با ظرفیت این کودکان راه اندازی کرد تا آن‌ها مشغول به کار شوند. وی گفت: به دلیل اینکه جمعیت اتباع کم ولی حضور کودکان آنها در جامعه زیاد است می‌توان گفت که بخش قابل توجهی از کودکان کار را اتباع تشکیل می‌دهند. با توجه به این پدیده کودکان کار در گلستان رو به افزایش است، علاوه بر حمایت‌های دولت و تجمیع خدمات و امکانات در این بخش، مؤسسات و انجمن‌های حمایت از کودک هم رشد یابد و همچنین واقعیت کودکان کار انکار نشده و از دایره توهم آسیب ناپذیری هم بیرون بیاییم تا بتوانیم چاره درست در برابر این معضل بیابیم.