مرضیه قاسمعلی_ طی ماههای اخیر، خرید و فروش در تمام دنیا کاهش یافته و به عبارتی حدود ۳۰ درصد تجارت بین المللی در بازه زمانی شیوع ویروس کرونا نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش یافته، که تجارت کشورمان نیز از این موضوع مستثنی نبوده است. صادرات ایران در سال ۱۳۹۳ حدود ۱/۱  میلیارد دلار بوده ولی در سال ۹۸ به ۳۱۱ میلیون دلار کاهش یافته است.  سهم صادرات گلستان در سال نود و سه،  ۱۶۲ میلیارد بوده و متاسفانه در سال نود و هشت به ۴۲ میلیون دلار کاهش یافته و در زمان  شیوع ویروس کرونا افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در این باره گفتگویی انجام دادیم با دکتر رحمان قره باش عضو هیئت نمایندگان اتاق بازرگانی گلستان و ایران.

وی با بیان ظرفیت ها، توانمندی ها و چالش های روابط ایران و ترکمنستان راهکارهای بهبود را نیز ارائه داده است.

۱_ ایران و ترکمنستان با بیش از هزار کیلومتر مرز مشترک، دارای روابط خوبی بعد از استقلال ترکمنستان بوده است و به عنوان کشوری که به دلیل قرابت های بسیار در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی و صادرات و واردات کالاها از طریق جمهوری اسلامی ایران چشم‌انداز خوبی در ارتباط با کشور ما طراحی نموده است. 

۲_  اهمیت ژئوپلیتیک ترکمنستان

ترکمنستان از دو امتیاز بسیار ویژه برخوردار است که در سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای مرکزی جایگاه ممتازی را به آن اعطا میکند..

یکی، قابلیت ارائه ی مسیرهای حمل و نقل ترانزیت کالا به کشورهای منطقه و ایران  و دیگری برخورداری از منابع سرشار هیدروکربنی به ویژه گاز است.

۳_  ظرفیت ها و توانمندی های تعامل دو کشور

۳_۱ تجارت

ایران بعد از روسیه، بیشترین ظرفیت مبادلات تجاری را با ترکمنستان داراست،  خط راه آهن تجن _ مشهد_ سرخس، خط لوله گاز کورپجه،  سد دوستی، خط انتقال برق بلخان آباد و چندین پروژه ی دیگر همچون ساخت پایانه گاز مایع و ساخت اتوبان، از گسترش روابط دوجانبه کشور حکایت می کند. در سال ۲۰۰۹ حدود ۱۰۰ پروژه صنعتی در ترکمنستان با کمک ایران ساخته ، یا در حال ساخت بود.

۲_۳ حمل ونقل

شهر برکت یکی از نقاط گره ای مهم در حمل و نقل خط آهن خزر و حمل و نقل راه آهن شمال جنوب است، که به طول ۶۷۷ کیلومتر، قزاقستان و ترکمنستان را به ایران و خلیج فارس وصل می کند، این خط آهن از شهر برکت در ترکمنستان، به قزاقستان و بعد به شهر گرگان در ایران ختم میشود.

۳_۳ انرژی

ایران در سال‌های گذشته گاز از ترکمنستان وارد می‌کرد، در یک ارزیابی کلی و مختصرِ همکاری های دو طرف، در بخش انرژی، روند مطلوب خود را طی کرده است و با افتتاح و اتصال خط لوله ی دوم انتقال گاز ترکمنستان به ایران،  زیر بنای همکاری‌ها محکم و عمیق تر شده است،  در این ارتباط، امضای موافقتنامه ی  چهارجانبه ی ترانزیتی بین ایران - ازبکستان - ترکمنستان و عمان،  زمینه همکاری ها را بین کشورهای منطقه فراهم آورده است.

۴_۳  ظرفیت های همکاری فرهنگی دو طرف 

میراث تاریخی و فرهنگی مشترک ایران و ترکمنستان، امروز در وجود شخصیت های برجسته علمی و فرهنگی متبلور است که بهانه خوبی برای توسعه همکاری‌های فرهنگی است از جمله، توجه به شخصیت مختومقلی فراغی و تاسیس بنیاد فرهنگی مشترک مختومقلی.

۵_۳  ظرفیت های صادرات فنی، مهندسیِ انتقال فناوری به ترکمنستان

پیشرفت های علمی، صنعتی و فناوری ایران و سطح بالای آموزش عالی کشورمان، فضای مناسبی برای دانشجویان و اساتید ترکمنستان به شمار می‌رود، ایجاد گشایش در توسعه ی رفت و آمدها، به گسترش عرصه های مختلفِ همکاریِ فرهنگی، کمک چشمگیری خواهد کرد.

۴ _ چالش های موجود، به عنوان مانع تحقق اهداف

۴_۱  اختلافات توافق گازی

در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۶ یک توافقنامه جدید گازی بین ایران و ترکمنستان امضا شد. این توافق بعد از این بود که ترکمنستان تهدید کرده بود  به دلیل بدهی های معوقه ی ایران، صدور گاز به ایران را قطع خواهد کرد. این بدهی حدود ۱/۸   میلیارد دلار بوده که مربوط به سالهای ۸۶ و ۸۷ است، اما کماکان پرداخت نشده است. ترکمنستان ادعا کرده که دو میلیارد دلار از ایران طلب دارد و تا حل اختلاف این میزان بدهی، صادرات گاز به ایران را ادامه نخواهد داد.

۴_۲ اختلافات حمل و نقلی دو کشور

در اوت سال ۲۰۱۶ ترکمنستان تعرفه‌ گمرکی کامیونهای ایرانی را  متعاقب اقدام حمل و نقلی دولتی ایران افزایش داد و مرز باجگیران را به روی کامیون ها و مسافران ایران بست و از طرف دیگر نمایشگاه اقتصادی " ایران پروژه "در ترکمنستان را نیز لغو کرد.

۴_۳ بدهی‌های دیگر ایران

ایران در زمینه برق  حدود ۱۳۰ میلیون دلار و در زمینه راه آهن حدود ۲۰۰ هزار دلار به ترکمنستان بدهی دارد که با در نظر گرفتن بدهی گازی به حدود ۲ میلیارد دلار می‌رسد.  عدد فوق با توجه به حجم اقتصاد ترکمنستان، رقم بالایی است.

۵_  تبیین مشکلات اصلی و تشریح مسئله

الف_ عدم انجام تعهدات مالی ایران به ترکمنستان

ب_  فقدان دیپلماسی اقتصادی مدون

ج_ اقدامات ناپخته بدون در نظر گرفتن گرایش های موجود در ترکمنستان

د_  انتخاب سفرا و رایزن های غیر مسلط  به زبان و فرهنگ ترکمنستان

۶_  راهکارهای پیشنهادی برای ارتقاء روابط

ضرورتِ داشتنِ سیاست های راهبردی مشخص گلستان با ترکمنستان  در زمینه های مختلف

پیگیری رفع اختلافات و ابهامات موجود، فی مابین دو دولت، در مورد انتقال گاز و  در زمینه حمل و نقل

تقویت توانمندی دیپلماسی تجاری ایران برای تامین منافع بازرگانان گلستان

اعمال تعرفه ترجیحی راجع به کالاهایی که خصوصا در استان‌های شمالی تولید می‌شوند

فعال تر شدن مرز زمینی و ریلی

توسعه روابط فرهنگی دو طرف با بنیاد مشترک مختومقلی

تسهیل تردد ساکنین مرزی

۷_ ساز و کار اجرایی تحقق راهکارها

الف_  وزیر معینِ واحد، برای کشورهای ترکمنستان، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان

ب_  تشکیل کارگروه ویژه برای بهبود روابط اقتصادی اجتماعی با ترکمنستان

ج_  تبیین و تدوین اهداف کمّی تجارت استان گلستان با ترکمنستان

د_ انتخاب سفرا و رایزنان های مسلط به زبان، فرهنگ و اقتصاد در کشورهای ترکمنستان، قزاقستان و...  برای برقراری ارتباط موثر

این عضو هیئت مدیره اتاق مشترک ایران و ترکمنستان، علل کاهش روابط تجاری با کشورها را اینگونه بیان کرد:

عدم صدور ویزای ویژه، جهت تجار، نبود سیستم بانکی تعریف شده از سوی بانک مرکزی ایران جهت مراودات مالی،

عدم افزایش ترجیحات تعرفه ای کالا، عدم اجرایی شدن تفاهم نامه های مختلف بازرگانی، عدم وجود مرکز تجاری ایرانیان در کشورهای مختلف، فقدان قرار دادهای اعتبار اسنادی در صادرات کالا بین دو کشور (LC)، نبود خطوط پروازی، قطار مسافر بری، خطوط مسافر بری اتوبوسی بین دو کشور، عدم وجود موافقت نامه ی تجارت آزاد، عدم برنامه ریزی جهت تبیین تسهیلات ویژه بازار یابی، بالا بودن هزینه های حمل و نقل، وجود ناسازگاری میان سیاست های پولی، بالا بودن نرخ تورم، عملکرد ضعیف دیپلماسی،دستور العمل های غیر کارشناسی، نبود مشوق های صادراتی، کمبود شرکت های مشترک تجاری در غالب کنسرسیوم، عملکرد نامناسب برخی بازرگانان، کیفیت پایین برخی محصولات صادراتی، متنوع نبودن و عدم استاندارد بسته بندی در صادرات، مجهز نبودن بازرگانان به دانش روز تجاری، سیاست های منطقه ای و بین المللی، محدودیت های کرونا، تحریم ظالمانه ی دشمن.

در این باره، نظر دکتر امیر یوسفی، نایب رئیس اتاق بازرگانی گرگان را نیز جویا شدیم. وی می گوید: استان  گلستان به لحاظ همسایگی با ترکمنستان، به عنوان دروازه ی آسیای میانه از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است. علاوه بر این، عضویت ایران در اتحادیه ی گمرکی اوراسیا نیز مزیت بسیار بزرگی برای بازرگانان ایرانی به شمار می‌رود، تا از طریق مرز اینچه برون به بازار چند صد میلیون نفری  این منطقه، دسترسی پیدا کنند.

نایب رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق ایران گفت: در حالی که گفته می شد مسئولان برنامه ی صادرات، بیش از ۳۵۰ میلیون دلار را برای سال گذشته هدف گذاری کرده بودند، اما عوامل مختلفی سبب عدم تحقق این برنامه شد. در پایان سال هم با شیوع بیماری کرونا ، مرز اینچه برون همانند سایر مرزهای کشور بسته شد ، البته پس از چند ماه ، گذرگاه‌های مرزی، یکی یکی باز شد، اما ترکمنستان هنوز مرز جاده ای اینچه‌ برون را بازگشایی نکرده است. ولی با پیگیری‌های فراوان، شهریور امسال، مرز ریلی ایران و ترکمنستان با ایجاد تونل های ضدعفونی واگن ها بازگشایی شد.

وی در ادامه افزود: مقصد صادراتی استان، ۳۱ کشور بود که امسال به ۳۳ کشور رسید، اما ۹۰ درصد صادرات استان به عراق، ترکمنستان، افغانستان و قزاقستان بوده است.

نایب رئیس اتاق بازرگانی گرگان ادامه داد ، راه اندازی منطقه ی آزاد تجاری بندر خشک و بندر خواجه نفس از جمله مواردی است که می‌تواند به توسعه ی تجارت استان کمک کند . وی ادامه داد، آمارها نشان می‌دهد، در سال ۹۹ صادرات ما به پنج کشورِ توافقنامه ی گمرکی اوراسیا، نسبت به سال گذشته ۳۰ درصد افزایش داشته است، که بیشترین صادرات ، به روسیه انجام شده است. بر مبنای آمار رسمی منتشرشده ی اداره گمرک استان، در ۹ ماهه ی نخست سال ۹۸ ارزش دلاری صادرات استان، ۱۰۲میلیون دلار بوده که در ۹ ماهه ی نخست امسال ، به ۷۹ میلیون رسیده است.

یوسفی افزود عواملی مانند کرونا ، تحریم های بین المللی   روابط بانکی با کشورهای مختلف، سیاست های دولت در زمینه بازگشت ارز صادراتی و عوامل دیگر، بر کاهش حجم صادرات تاثیر گذار بوده است .

و اما در پایان، به این نتیجه می رسیم که، صادرات و واردات جزء مقوله های اصلی هر کشور است . به طوری که امروزه، مسئله ی آزادسازی تجاری به میان آمده است. صادرات کالا به خصوص ، کالاهای غیرنفتی ، یکی از مسائل مورد بحث ایران است. همچنین ، کاهش واردات بعضی از اقلام ، مثل کالاهای کشاورزی ، ضربه ای بسیار وحشتناک ، به کشاورزان وارد می کند. یکی از ارکان اصلی افزایش درآمد ارزی کشور، صادرات است ، به طوری که با این درآمدها هم چرخه ی تولید داخلی به راه می‌افتد، هم می توان کالاهای ضروری که در داخل تولید نمی شود را وارد کرد.