وعده‌های شیرین و کام تلخ خلیج گرگان
گزارش |
اعظم محبی: باوجود نگرانی عمیق گلستانی‌ها در خصوص خشک شدن خلیج گرگان اما مدیران کشوری و استانی تنها به طرح موضوعات کلی برای نجات این اکوسیستم بسنده کرده و اقدام عملی انجام نداده‌اند. پس‌روی و کاهش مساحت پهنه آبی خلیج گرگان چند سالی است که به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم گلستان تبدیل‌شده است؛ خشک شدن بیش از یک‌سوم مساحت این اکوسیستم آبی منحصربه‌فرد در غرب گلستان هشدار جدی برای مدیران و متولیان این زیستگاه ارزشمند است. دست‌اندازی و تخریب اراضی حاصل از پس‌روی آب، ورود فاضلاب‌های شهری و صنعتی به خلیج گرگان، اجرای سدهای بزرگ بر روی رودخانه‌های منتهی به دریا، صید و شکار غیرمجاز و غیره ازجمله چالش‌های فراروی خلیج گرگان است. تغییرات کمی و کیفی آب و بروز انواع بیماری‌ها و مرگ‌ومیر حیات‌وحش مانند تلفات پرندگان در دو سال اخیر همگی نشان از حال ناخوش این پهنه آبی دارد. علیرغم تمام وعده‌های مدیران و مصوبه کارگروه ملی احیای تالاب‌های ایران تاکنون اقدام مؤثری در جهت احیای خلیج صورت نگرفته است. بیش از ۵۰ کیلومتر از سواحل خلیج گرگان در گلستان واقع‌شده و تأثیرات ناشی از پس‌روی آب به‌طور مستقیم بر زندگی حدود ۲۰۰ هزار نفر از شهروندان و روستانشینان گلستان اثرگذار است که به‌عنوان نمونه می‌توان به ایجاد کانون‌های ریزگرد اشاره کرد که در صورت بروز آن، علاوه بر سلامت مردم در حوزه معیشت هم تأثیرات مخربی را بر جای خواهد گذاشت. سفر اخیر معاون اول رئیس‌جمهور به‌عنوان دبیر کمیته ملی تالاب‌های ایران در هفته گذشته به استان می‌توانست نویدبخش خبری خوش برای نجات این زیستگاه باشد اما موضوع نجات خلیج گرگان و راهکارهای اجرایی احیای آن در ازدحام برنامه‌های جهانگیری گم شد.
خلیج به عمل نیاز دارد نه شعار
اهمیت نجات خلیج به‌گونه‌ای است که کارشناسان بر این باور هستند که اگر در این سفر فقط اجرایی شدن احیا خلیج گرگان تعیین تکلیف می‌شد، دستاورد رضایت بخشی بود که متأسفانه این امر محقق نشد و صرفاً به بیان مباحث کلی در قالب عناوینی همچون «باید» و «می‌شود» اکتفا شد؛ درصورتی‌که خلیج گرگان در حال حاضر نیاز به عمل دارد و نه شعار. معاون اول رئیس‌جمهور در بدو ورود به گلستان گفت: طرح هفت‌ساله نجات خلیج گرگان با پیشنهاد سازمان حفاظت محیط‌زیست به تصویب هیئت دولت رسید. اسحاق جهانگیری افزود: برای اجرای این طرح با موانعی روبرو هستیم که تلاش می‌کنیم آن‌ها را برطرف کنیم. محمد اسلامی، وزیر راه و شهرسازی هم به اهتمام وزارت خانه متبوعش برای کمک به احیای خلیج گرگان و میانکاله اشاره کرد و گفت: اجرای هر تصمیمی در میانکاله و خلیج گرگان منوط به تصمیم کارگروه مدیریت و هماهنگی تالاب‌ها است و پس از اتخاذ تصمیم در شورای عالی حفاظت محیط‌زیست رویکردهای پیش‌بینی‌شده اجرا خواهد شد. استاندار گلستان هم با اشاره به استمرار پس‌روی آب خلیج گرگان و ضرورت شتاب‌بخشی به عملیات اجرایی احیای این پهنه آبی شرق دریای خزر گفت: برای جلوگیری از آسیب زیست‌محیطی این خلیج باید احیا شود. هادی حق‌شناس افزود: دو کانال چپاقلی و خوزینی نیازمند لایروبی است و اجرای طرح مدیریت هیئت‌امنایی می‌تواند در نجات خلیج گرگان مؤثر باشد.
وی بیان کرد: قبل از ساخت بنادر در گیلان و مازندران، بندرهای گز و ترکمن در اوج شکوفایی قرار داشتند اما پس‌روی آب و قطع اتصال خلیج گرگان با دریای خزر، بنادر گلستان را از رونق انداخت. کم‌توجهی و تعلل دولت و دستگاه‌های متولی به احیا خلیج گرگان به‌گونه‌ای بود که نماینده ولی‌فقیه در گلستان هم نسبت به این مسئله هشدار داد. سیدکاظم نورمفیدی گفت: خلیج گرگان خشک‌شده و باید چاره‌ای برای آن اندیشیده شود. این خلیج منبع بسیار مهمی در استان بوده که در سازمان یونسکو هم به ثبت رسیده است.
کاهش کیفیت و کمیت آب
یک کارشناس محیط‌زیست گفت: مشکل اصلی خلیج گرگان از زمانی آغاز شد که آورده آبی کانال‌ها و دالان‌های آبی منتهی به آن کاهش یافت. مسعود رویان افزود: علاوه بر مسائل اقلیمی و کاهش برف و باران در مناطق بالادست، احداث سازه‌های آبی مانند سدها و آب بندان‌ها هم سبب شده ورودی آب به این اکوسیستم به حداقل ممکن برسد. وی گفت: کاهش تراز آبی دریای خزر متأثر از نحوه مدیریت آب ورودی از ولگا به بزرگ‌ترین دریاچه جهان هم بر روند آبگیری خلیج از دریا تأثیر گذاشته است. رویان افزایش رسوب‌گذاری در کانال‌های منتهی به خلیج را از دیگر عوامل کاهش ورودی آب برشمرد و گفت: فارغ از مباحث گفته‌شده در خصوص کمیت آب خلیج، وضع کیفی آب هم در سال‌های اخیر دچار تغییرات اساسی شده است.
علاج واقعه قبل از وقوع
عبدالرحیم توماج از اهالی بندر ترکمن گفت: حدود ۱۰ سال است که شاهد پس‌روی محسوس آب خلیج گرگان هستیم اما اقدام عملی برای احیای آن صورت نگرفته است. وی افزود: هم‌اکنون پس‌روی آب خلیج گرگان به نحوی شده که می‌توان ماهیانه تغییرات آن را احساس کرد. توماج گفت: بندرترکمن با ۴۰ هزار نفر جمعیت سال‌ها است که دارای یک تصفیه‌خانه فاضلاب بوده اما تنها بخش کوچکی از فاضلاب وارد تصفیه‌خانه می‌شود و الباقی فاضلاب به‌طور مستقیم وارد این اکوسیستم ارزشمند شده که این امر سبب شده در بخش‌هایی از خلیج شاهد رشد بی‌رویه انواع جلبک‌ها باشیم. وی بیان کرد: بنده به‌عنوان یک ساحل‌نشین انتظار داشتم که در سفر معاون اول رئیس‌جمهور لایروبی کانال‌های خزینی، چپاقلی و آراکانال تعیین تکلیف شود، اما در این سفر به اصلی‌ترین دغدغه گلستانی‌ها پرداخته نشد، حتماً باید خلیج گرگان به وضعیت دریاچه ارومیه دچار شده و یا بندرترکمن کانون ریزگرد شود تا به آن توجه کنند.
قول مساعد جهانگیری برای احیا خلیج
علیرغم مسائل موجود، مدیران و مردم همچنان امیدوار هستند با منظور شدن اعتبار برای احیای این خلیج در بودجه سال آینده بخشی از مشکلات و چالش‌های فراروی این پهنه آبی برطرف شود. نماینده مردم غرب گلستان در مجلس گفت: در روزهای اخیر شاهد سفر معاون اول رئیس‌جمهور و رئیس سازمان بنادر و کشتیرانی به استان بودیم که هر دو سفر در راستای بررسی وضعیت خلیج گرگان صورت گرفت و قول‌های مساعدی برای احیا آن داده شد. عبدالجلال ایری افزود: با توجه به اینکه ستاد ملی احیا تالاب‌ها ۹۰۰ میلیارد تومان برای احیا خلیج گرگان مصوب کرده بود تا در آن دستگاه‌های مربوطه از منابع داخلی آن را هزینه کنند لذا در سفر آقای جهانگیری به استان این مطالبه صورت گرفت و ایشان قول‌های مساعدی دادند. وی اضافه کرد: همه بنادر استان، بندرگز، ترکمن و بندر در شُرف احداث خواجه نفس به‌نوعی تحت تأثیر لایروبی خلیج گرگان هستند. ایری بیان کرد: مقرر شد تا پایان سال ستاد احیای تالاب‌ها جلسه‌ای را برگزار و در آن مطالعات سازمان بنادر و محیط‌زیست بررسی و موانع کار برطرف شود. وی ادامه داد: در سفر رئیس سازمان بنادر و کشتیرانی به استان هم مقرر شد پس از ابلاغ مصوبه ستاد احیای تالاب، لایروبی آشوراده و چاپاقلی آغاز شود. ایری متذکر شد: تمام این مسائل منوط به این است که ستاد احیا تالاب میانکاله جلسه اداری خود را برگزار کرده و در آن با مطالعات سازمان محیط‌زیست مخالفتی نداشته باشد و بر این اساس ظرف یک ماه آینده لایروبی آغاز خواهد شد تا خلیج از این وضعیت رهایی یابد. وی در خصوص اعتبار هم گفت: با توجه به اینکه در بودجه ۱۴۰۰ ردیفی برای احیای تالاب در نظر گرفته نشده، هم‌اکنون برای افزایش ردیف، باید کمیسیون ماده ۲۳ مجلس آن را مصوب کند که پیشنهاد آن داده شده ولی به تأیید آن امید چندانی نیست ولی این امر منافاتی با اجرای طرح احیای خلیج گرگان ندارد. ایری گفت: مصوبه ستاد احیا میانکاله در تیرماه اتفاق افتاد و باید دستگاه‌ها آن را در منابع داخلی خود می‌گنجاندند که این کار انجام نشد و هم‌اکنون تلاش می‌کنیم به‌عنوان ردیف بودجه آورده شود ولی اگر اتفاق نیفتد از منابع داخلی دستگاه‌های مربوطه مانند سازمان بنادر، وزارت جهاد و آب منطقه‌ای استفاده خواهد شد. در سفر جهانگیری به استان در خصوص احیا خلیج گرگان به‌صورت کلی بحث و راهبرد، روش و بازه زمانی اجرای طرح مطرح نشد و خلیج گرگان همچنان در انتظار گام نخست نجات در نفس‌های آخر است که امیدواریم با پیگیری‌های نمایندگان، استاندار و غیره، گره از کار این پهنه آبی گشوده شود.