■  محمد  دیلم کتولی

گفتمان ، منظومه ای از معانی و مفاهیم است که یک انسجام درونی دارد و برای درک مسایل جاری از آن استفاده می شود.در تاریخ بشری گفتمان های زیادی پا به عرصه وجود گذاشته اند.از گفتمان های لیبرالی و آزادی خواهانه تا گفتمان های چپ سوسیالیستی و عدالت طلبانه.
گفتمان در لغت به چند معنی آمده: مباحثه و مجادله، مسیر و جریان و راه و روش، گفتگو و مكالمه،عمل، قانون،‌پرده نمایش، نماد، قدرت، توان و استعداد تفكر و...  
ازحیث لغوی«ریشه مفهوم گفتمان(discourse)فعل یونانی (discurrere) به معنی حركت سریع در جهات مختلف است. گرچه این مفهوم به معنی تجلی زبان در گفتار یا نوشتار به كار برده می شود، ولی همان طور كه از ریشه آن پیداست، در علم بیان كلاسیك بر زبان به عنوان حركت و عمل تأكید می شده است.»
«گفتمان همان اعمال قدرت است و به عبارتی مكمل زور است.» گفتمان به اشكال مختلف (‌زبانی، نمادین، نمایشی، ژست، نوع لباس، عمارات و ساختمانها، شمایل و تندیسها، موزیك و غیره) در اختیار نخبگان و قدرتهای رسمی جامعه است.
گفتمان به طور طبیعی هم خرده گفتمان دارد و هم گفتمان حاشیه ای وهم با یکدیگر تعامل دارند یعنی مانند موجودات زنده با هم  رابطه و نسبت داشته و بویژه با هم تاثیر و تاثر متقابل دارد.
در همه این مسائل جای پای قدرت به چشم می خورد. به بیان دیگر، گفتمان، قدرت و فرهنگ چنان درهم آمیخته اند كه تبدیل به یك مقوله شده اند و در همه جا و در همه روابط یافت می شوند. ولوسینف زبان شناس روسی در سال 1930 نوشت: «گفتگوی كارگران كارگاههای ریسندگی و بافندگی در روستاها، مشتریان كافه ها و رستوران های شهرها، گپ موقع نهار كارگران كارخانه ها و... جملگی دارای گفتمانی خاص خود هستند... گفتمان پدیده، مقوله یا جریان اجتماعی است. به تعبیر بهتر، گفتمان جریان و بستری است كه دارای زمینه های اجتماعی است .»
اگر بپذیریم كه یكی از دو ویژگی عمده انقلاب،«بسیج مردم» است،در این صورت باید گفت، گفتمان در بسیج مردم نقشی عمده ایفا می كند، خواه به صورتی كه ارسطو در كتاب سیاست، مطرح می كند كه به گفته او، انقلابیون گاهی با نیرنگ: «مردم را [با سخنان چرب و فریبنده]به حكومت خود خرسند می كنند» و گاهی به صورتی راستین، آگاهی و دانش و بینش سیاسی مردم را افزایش می دهند و مشاركت توده ای مردم را جلب می كنند.در هر حال گفتمان مهم ترین عامل پیونددهنده افراد در هنگام انقلاب(حرکت های اجتماعی_ سیاسی)خواهد بود.
هنگامی که از گفتمان سازی صحبت می گردد، نگاه اندیشمندان از بخشنامه و ادبیات دستوری، به اقناع فطری و فرایندی زمانبر و برنامه ریزی شده منعطف میشود. بعبارتی، گفتمان سازی امری دستوری نیست و نیاز به طراحی فرایندی علمی با توجه به خصوصیات جامعه هدف دارد. هنگامی که از پیوست گفتمان سازی در انجام فعالیت ها و برنامه های کلان اقتصادی و سیاسی صحبت میشود، منظور شیوه های تبدیل برنامه به ادبیات حاکم بر زندگی تک تک نخبگان و مردم جامعه می باشد.
مقام معظم رهبری در تشریح گفتمان می فرماید:«گفتمان یعنی باور عمومی؛ یعنی آن‌چیزی که به صورت یک سخنِ مورد قبول عموم تلقی بشود، مردم به آن توجه داشته باشند؛ این با گفتن حاصل می‌ شود؛ با تبیینِ لازم - تبیین منطقی، تبیین عالمانه و دور از زیاده‌روی‌های گوناگون - حاصل می‌شود؛ با زبان صحیح، با زبان علمی و منطقی و با زبان خوش، بایستی این مطالب را منتقل کرد» ( ۱۳۹۲/۱۲/۱۵بیانات در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری)
بنابر آنچه گفته شد می‌توان به جرأت گفت « انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ میدان نبرد گفتمان هاوخرده گفتمان هاست» 
با در نظر گرفتن این موضوع بهترین شیوه برای افزایش مشارکت مردم در انتخابات تبیین شرایط«گفتمان ها و خرده گفتمان های سیاسی موجود» و « میزان باور عمومی و توان جلب اعتماد و اقناع مردم برای کسب رأی است » 
به همین جهت بطور خلاصه گفتمان های موجود در عرصه سیاسی کشور و خرده گفتمان های منشعب از آنها را بررسی و رصد می کنیم . 
احزاب و جریانات سیاسی به عنوان بخشی از قدرت خودشان نماد یک گفتمان هستند و نمی توانند از پیروزی دم بزنند در حالیکه« عامل وضعیت موجودند» 

■ البته چند نکته کلیدی وجود دارد:
۱) شگفتی گفتمانی :«اتفاقی که در انتخابات سال های ۷۶,۸۴و ۹۲ افتاد یعنی تا قبل از انتخابات هیچیک از نامزدها شانسی برای پیروزی نداشتند اما روندهاو بسترهای سیاسی و اجتماعی به گونه‌ای رقم خورد که شگفتی ساز شدند .»
۲) دافعه گفتمانی:«همان رأی منفی ، به گزینه ای خاص، تعداد کسانی که با فلان نامزد احساس فاصله وضدیت دارند بیشتر از افرادی است که با او قرابت دارند. »
۳)شوک گفتمانی :« همان رویداد دقیقه نود که می تواند زلزله سیاسی ایجاد کند مانند حمایت چهره‌ای خاص از یک نامزد یا ائتلاف خاص در لحظات پایانی تصمیم گیری مردم برای انتخاب گزینه‌ای خاص »
۴) سیاست ورزی:«نقطه اوج« قدرت چانه زنی گفتمانی» منوط به این است که چه فردی با چه توانایی در صحنه انتخابات حاضر شود ، که هم بتواند ضعف های خود را به حاشیه ببرد و هم نقاط قوت گفتمان خود را برجسته کند . داشتن سابقه عملیاتی بالا،توانایی پاسخ به شبهات و شبهه افکنی های گفتمان های رقیب و...» 

■  گفتمان ها و جریانات سیاسی اصلی فعال انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ : 
با سه گفتمان اصلی در این انتخابات سر و کار داریم « جریان اصلاح طلب، اصول گرا و احمدی نژاد!» البته بین این جریانات با افراد و جریاناتی مواجهیم که بین گفتمان های اصلی« اصلاح طلب، اصول گرا » در رفت و آمدند و به اصطلاح « دوگانه زیست» اند و این امر گاهی « درهم تنیدگی گفتمانی» را موجب می شود. 

الف)جریاناصلاحات_اعتدال 
این جریان با شعار همیشگی و برنامه« آزادی ،دمکراسی در داخل و همزیستی مسالمت آمیز (سازش) با خارج » و دو خرده گفتمان و بازیگران سیاسی مشهور که نمایندگی آن را می کنند شناخته شده اند « تندروهای مشارکتی ، حزب اتحاد ملت و ... تئوریسین هایی نظیر سعید حجاریان، محمد قوچانی و... » که بر معرفی کاندیدای هویتی( نامزدی با ویژگیهای اصلاح طلبی)اصرار داشته و در صورت عدم اجماع یا نرسیدن به آن یا عدم احرازصلاحیت، در انتخابات شرکت نخواهند کرد. 
البته این جریان «سیاست ورزی» را در سابقه دارد که منجر به عدول از اصول فکری آنان می شود و احتمال دارد که به بهانه« پرچم‌داری مطالبات اجتماعی» بار دیگر عطای مشارکت در انتخابات را لقای آن ببخشد!. 
خرده گفتمان« میانه رو اصلاحات» با رویکرد « تعاملی_مشارکتی» ظاهراً حاضر به فعالیت در چارچوب نظام و قواعد مستقر هست ، چنانچه در آشوب های سال‌های اخیر همراهی نکرد و در انتخابات مجلس نیز مشارکت داشت . این گفتمان در صورت نرسیدن به « نامزد هویتی اصلاحات » نیز هم نامزد حمایتی خواهد داشت و هم با« نامزد نیابتی » به میدان خواهد آمد . 

■ سایر خرده گفتمان های اصلاح طلبی عبارتند از: 
- خرده گفتمان«اخلاق و تخصص»( محمد رضا عارف، عبدالناصر همتی ، مسعود پزشکیان) 
-خرده گفتمان« پیشرفت علمی»( سورنا ستاری،رضا اردکانیان،قاضی زاده هاشمی)
-«جوانگرایی»(آذری جهرمی، سورنا ستاری) آزادی مجازی،فناوریهای نو جذابیت
-خرده گفتمان «تعامل خارجی»(محمد جواد ظریف،علی ربیعی،نوبخت) رفع تحریم ، تعامل بادنیا
- خرده گفتمان«عمران و سازندگی»( اسحاق جهانگیری ، محسن هاشمی، بیژن زنگنه) توسعه‌ی اقتصادی، مدیریت تحریم، عمل‌گرایی
- خرده گفتمان« مدارا»(  ، موسوی لاری ، مجید انصاری) جذب حداکثری، نفی تندروی، آشتی ملی 
-خرده گفتمان« آزادی و دمکراسی» (محمد رضا خاتمی، مصطفی معین،محسن صفایی فراهانی) ، کاهش اختیارات رهبری، نظامی زدایی از کشور، رابطه با آمریکا

■  مهمترین عوامل اجماع اصلاح طلبان در انتخابات ۱۴۰۰ :
_ قدرت رأی آوری 
_اجماع تشکیلاتی
_رقابت سیاسی
_توانایی فردی و مدیریتی 
_ موضع نظام ( احراز صلاحیت)

ب) جریان احمدی‌نژاد : 
افراد این جریان هم دارای دو طیف رادیکال و میانه رو اند که رادیکال آن « توان ساختار ستیزی بالایی» دارد . عوامل این ساختار ستیزی تحولات سال های ۹۰ و ۹۱ و اختلافات احمدی‌نژاد با اصول گرایان ، رد صلاحیت چهره‌های مشهور وی در انتخابات ۹۲ و ۹۶ ، محکومیت قضایی وابستگان احمدی نژاد و آشوب های سال‌های گذشته اند .
برنامه‌های این گفتمان هم « نقد رهبری با دوگانه ( ولایت_عدالت) ، متهم کردن مسئولان نظام به فساد سازمان یافته ، اولیگارشی سازی از حوزه قدرت ، مظلوم نمایی و منجی سازی از احمدی‌نژاد و توجه به آزادی های سیاسی و فرهنگی در ادبیات اخیر وی .

■  سه رویداد در تثبیت میانه روی این شاخه تاثیر داشته: 
۱ _ عضویت احمدی نژاد در مجمع تشخیص مصلحت نظام.
۲_ گشایش های قضایی در دوره آقای رئیسی برای نزدیکان احمدی نژاد و ارتباطی که بین رئیسی و احمدی نژاد قرار شد.
۳_ حضور برخی از دوستان احمدی نژاد و مدیران وی در مجلس.
با توجه به آنچه گفته شد در ارتباط با شخص احمدی نژاد برای انتخابات ۱۴۰۰ باید از ۴ سناریو سخن گفت: 
۱_ کناره گیری وی از صحنه رقابت ها که بعید است.
۲_ رضایت دادن به کاندیدا شدن افرادی به نیابت از وی که سناریوی ضعیف است.
۳ _ ورود توامان مستقیم و غیر مستقیم یا نیابتی خود احمدی‌نژاد و فرد دیگری به نیابت از وی .
۴_ در این بین سناریوی جدیحضور مستقیم شخص احمدی نژاد و کاندیدا شدن برای انتخابات ریاست جمهوری است . گزینه مهم بحث معرفی یا عدم معرفی گزینه های نیابتی توسط احمدی‌نژاد است.
در این بین آنچه مهم است ضرورت‌های حضور احمدی‌نژاد در انتخابات است که عبارتند از:
۱ _ ماندن در صحنه سیاست 
۲_ احتمال ورود و عبور از فیلتر شورای نگهبان 
۳_  شانس فرد معرفی شده برای پیروزی 
عدم ضرورت های حضور وی هم عبارتند از :
۱_ نداشتن فرد مورد اعتماد
۲_  ریسک منتقل نشدن سرمایه اجتماعی وی به فرد نیابتی
۳_  ریسک پاسخگو بودن در برابر عملکرد دیگران
با این تفاصیل به نظر می رسد که افراد نیابتی همراه احمدی نژاد مثل دکتر غلامحسین الهام و دیگران انگیزه چندانی برای کاندید شدن ندارند و جدی ترین گزینه شخص احمدی نژاد است که آن هم منوط به ضرورت هایی است که در بالا ذکر شد.
ج) خرده گفتمان جریان اصولگرا : 
گفتمان های متعددی در درون جریان اصولگرا وجود دارد که عبارتند از:
۱_ خرده گفتمان مبارزه با فساد _با چهره‌های محوری

( آیت الله رئیسی ، سعید جلیلی علیرضا زاکانی ) قانون مداری حذف تبعیض و پاکدستی
۲_ خرده گفتمان کارآمدی _ چهره های شاخص

( محمدباقر قالیباف ، رستم قاسمی و علی نیکزاد )  کار جهادی پیشرفت و تیم مدیریتی
۳ _ خرده گفتمان جوانگرایی _چهره های محوری

( سعید محمد ،مهرداد بذرپاش حجت الاسلام محمد قمی) بدنه نخبگانی، انگیزه کار و ایده های نو
۴ _خرده گفتمان مقاومت _ چهره های محوری

(سعید جلیلی ،محسن رضایی ، سید امیر حسن قاضی زاده هاشمی) غرب ستیزی ، توان داخلی و ساده زیستی
۵_ خرده گفتمان تحول اقتصادی _چهره های محوری

( محسن رضایی ، محمدباقر قالیباف ، علی نیکزاد) برنامه اقتصادی ، دولت مقتدر و بسیج ملی امکانات
۶_ خرده گفتمان خدمت _  چهره های محوری

( پرویز فتاح ، رستم قاسمی ، محمد مخبر ) فقر زدایی، توزیع امکانات ، مردم داری
۷ _ خرده گفتمان جذب حداکثری _چهره های محوری

( عزت الله ضرغامی ، حمیدرضا حاجی بابایی ، غلامعلی حداد عادل ) مدیریت فرهنگی ، عقلانیت انقلابی و توسعه ملی
مسئله اصلی این است که اصولگرایان در رسیدن به اجماع سیاسی ، بر اساس چه متغیرها و شاخص‌های عمل می‌کنند ؟ و اولویتهای آنها چیست ؟ 
اولویت های آنها عبارت است از : 
۱_  اولویت‌های ملی 
۲_ قدرت رای آوری 
۳_ گفتمان انقلابی 
۴_  رقابت سیاسی
۵_ توانایی فردی و مدیریتی 
بر اساس همین اولویت‌ها ، توان مبارزه با فساد ، ایجاد تحول اقتصادی و کارآمدی بیشترین امتیاز را کسب می‌کنند. بنابراین ، این سه ظرفیت شانس رأی آوری بالاتری نسبت به سایرین برخوردارند آرایش اصولگرایان در انتخابات ۱۴۰۰ به احتمال زیاد حول سه شخصیت دور می‌زند آیت الله رئیسی ، محمدباقر قالیباف و محسن رضایی ‌. 

■  نتیجه گیری : 
انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران ، به عنوان یک حرکت سیاسی _اجتماعی تأثیر گذار در سرنوشت کشور و منطقه و حتی جهان ، اهمیت زیادی دارد و لازم است از جنبه های مختلف مورد بحث و بررسی کارشناسی قرار گیرد . 
بررسی « گفتمان های مختلف سیاسی موجود در عرصه سیاسی کشور» یکی از راهکارهای بررسی شرایط انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران است . 
بر اساس آنچه گفته شد خرده گفتمان های اصولگرایی ، اصلاح طلبی و احمدی نژاد بازیگران اصلی صحنه انتخابات ۱۴۰۰ ریاست جمهوری اسلامی ایران خواهند بود .
قدر مسلم تمام توان این جریانات ، با حضور شخصیت های شاخص و تاثیر گذار و دارای کارنامه عملیاتی مثبت ، شانس رای آوری در انتخابات را خواهند داشت . آنچه بیش و پیش از همه اهمیت دارد ، اینکه این جریانات باید با قواعد بازی سیاسی ، در قوانین جمهوری اسلامی ایران ، نظیر احراز صلاحیت شورای نگهبان ، ارائه عملکرد مناسب ، تبلیغات خوب و فضاسازی مناسب از عملکرد خود و همچنین تشویق و ترغیب مردم به مشارکت در انتخابات حضور پیدا کنند.
نتیجه نهایی اینکه بازیگر اصلی صحنه همه انتخابات ها ، اعم از ریاست جمهوری ، مجلس شورای اسلامی و شورای اسلامی شهر و روستا مردم( یعنی توده  مردم رای دهنده )خواهند بود . هرکس بخواهد در صحنه انتخابات جمهوری اسلامی رای کسب کند ، باید در درجه اول به اقناع افکار عمومی همت گمارد و متوجه باشند، تخریب دیگران و بازی های سیاسی بی فایده از اقبال عمومی آنان می کاهد و صحنه انتخابات را که نقطه قوت کشور است ، به صحنه ی مجادلات سیاسی بی فایده و فرصت سوزی بدل می‌کند . 

■  تمام همت جریانات سیاسی باید صرف دو مقوله مهم باشد:
۱ _ افزایش مشارکت عمومی

۲_ جذب آراء همه مردم و یا اکثریت آنها 
به حول و قوه الهی ، در آینده ( تا رسیدن به روز انتخابات ) از منظر های دیگری نظیر ، نگاه عملکردی و نگاه به دستاوردهای ( مادی ، معنوی ، سیاسی ، اجتماعی ، امنیتی و...) به نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ، امکان سنجی حل مشکلات موجود کشور با بررسی برنامه های کاربردی نامزد های انتخابات ریاست جمهوری و مسائلی نظیر آن زمینه های مشارکت هرچه بیشتر مردم عزیز ایران را در این اقدام سرنوشت ساز فراهم خواهیم نمود .  

■  فعال   رسانه ای گلستان