■  کوثرقندهاری

ویژگی اصلی اختلال کم توجهی- بیش فعالی رفتارهایی است که از لحاظ اجتماعی اخلال گرانه محسوب می شوند. یعنی، موقعیت های اجتماعی را مختل می کنند. این موقعیت های اجتماعی می توانند خانواده، مدرسه یا هر جای دیگری باشند که در آنجا، غیر از کودک فرد دیگری حضور دارد.

رفتارهای اخلال گرانه کودکان مبتلا به ADHD شدیدتر از آن هست که از سن کودک انتظار می رود. همه کودکان پر انرژی هستند و بدون فکر عمل می کنند. همه آنها دوست دارند بدوند و بازی کنند. گاهی به نظر می رسد انرژی آنها پایان ندارد و از این بازی به آن بازی و از این سرگرمی به آن سرگرمی مشغول می شوند بدون آنکه نفسی تازه کنند. اما کودکان مبتلا به ADHDانرژی و تکانشگری بیشتری دارند، ADHD از لحاظ رفتاری ممکن است به صورت های مختلف نشان داده شود، از جمله: فرد در موقعیت های تحصیلی، شغلی، یا اجتماعی، بی اعتنایی و بی توجهی نشان می دهد؛ به تکالیف مدرسه یا سایر کارها زیاد توجه ندارد و انها را سرسری انجام می دهد؛ به هنگام انجام دادن کارها حواسش پرت می شود و آنها را نمی تواند تمام کند یا به زور تمام می کند؛ از کاری به کار دیگر می رود بدون آنکه قبلی را به پایان برساند. علاوه بر آن، گاهی به نظر می رسد که حواس این افراد، مثلا در مدرسه به کلاس نیست و نمی توانند آموزش ها یا دستورات دیگران را متوجه شوند یا به آنها واکنش نشان دهند. این کودکان معمولا از تکالیفی که به تلاش فکری و تمرکز حواس نیاز دارند به شدت متنفرند و رویدادها یا محرکهای بی ربط حواس آنها را به راحتی پرت می کنند. بیش فعالی ممکن است به صورت بی قراری، وول خوردن، آرام ننشستن در صندلی، و تکان دادن دائمی دست ها و پاها به هنگام‌نشستن روی صندلی، نشان داده شود.کودکان مبتلا به ADHD دائما و به طور افراطی در حال دویدن و بالا رفتن از میز و صندلی هستند و به هنگام بازی بی وقفه و با صدای بسیار بلند حرف می زنند به طور کلی می‌توان گفت این کودکان بسیار زیاد حرف می زنند.خردسالان مبتلا به ADHD نیز به طور دائم در حال ورجه وورجه رو مبلمان هستند و علاوه بر آن از کارهایی که باید نشسته انجام دهند مثلا گوش دادن به یک داستان یا نگاه کردن به تلویزیون دوری می جویند. تکانشگری (بی ارادگی در کنترل هوس) به صورت بی صبری، بدون فکر عمل کردن، ناتوانی در به تاخیر انداختن رفتار (مثلا دویدن به بیرون از خانه بدون صبر کردن برای پوشیدن کاپشن) و قطع دایم حرف دیگران نشان داده می شود.اکثر افراد مبتلا با ADHD هم علامت های بیش توجهی و هم علامت های بیش فعالی/تکانشگری را دارند اما در بعضی افراد یکی بر دیگری غلبه دارد‌ این موضوع باعث شده است در تقسیم بندی جدید اختلالات سه نوع فرعی برای اختلال ADHD معرفی شود که شامل:

۱- نوع بیش فعالی/ تکانشگری غالب: ویژگی اصلی این نوع ADHD فعالیت های حرکتی زیاد است، فرد نمی تواند توجه خود را به مدت زیاد حفظ کند وبه راحتی حواسش پرت می شود، تکانشی عمل می کند و نمی تواند خودش را کنترل کند. این کودکان مشکلات رفتاری دارند و دوستانشان آنها را تحویل نمی گیرند و تعداد حوادث منجر به جراحت یا آسیب در آنها زیاد است.

۲- نوع بی توجهی غالب: ویژگی اصلی این نوع ADHD پرت شدن حواس به آسانی است، فرد نمی تواند توجه خود را به مدت زیاد به چیزی معطوف کند، به جزیبات توجه نمی کند و نمی تواند کارها را به پایان برساند یا به زور و به طور سرسری به پایان می رساند. کودکان مبتلا به این نوع ADHD در مقایسه با کودکان مبتلا به نوع بیش فعالی، مشکلات رفتاری و تکانشگری کمتری دارند اما در عوض ممکن است از سوی دوستان خود افرادی تنبل، خیالباف مضطرب و خجالتی توصیف شوند.

۳- نوع علامتهای مرکب: احتمالا رایج ترین نوع است، در این ADHD فرد معیارهای نوع بیش فعالی و نوع بی توجهی را باهم دارد.

دلایل به وجود آمدن اختلال کم توجهی _ بیش فعالی متعدد است، که یکی از آنها را می‌توان به عوامل ژنتیک نسبت داد؛ "شواهد نشان می دهد که برای مبتلا شدن به ADHD نوعی آسیب پذیری ارثی وجود دارد. تحقیق درباره دوقلوها نشان می دهد که 60تا90 درصد این اختلال به عوامل ژنتیک است و تاثیر محیط در مقایسه با تاثیر وراثت بسیار ضعیف است. وقتی یکی از والدین به ADHD مبتلاست، احتمال اینکه فرزند او نیز مبتلا شود،50 درصداست."

یکی دیگر از دلایل بروز اختلال را می توان ناهنجاری در مغز دانست؛ "تصویر برداری MRI از مغز افراد مبتلا نشان می داد که بین مغز آنها و مغز افراد سالم تفاوت های بسیار مهمی وجود دارد بدین صورت که مغز کودکان دچار ADHA حدود 32 درصدکوچکتر از مغز کودکان سالم است."

سیگار و الکل نوشیدن مادر در طول بارداری، زودرس بودن نوزاد و عدم تعادل مواد بیوشیمیک بدن که در اثر عواملی مثل مواد افزودنی در خوراکی ها، قندها و مسمومیت با سرب هست را می‌توان از دیگر عوامل بروز ADHD در کودکان دانست.

علاوه بر تمامی موارد فوق می‌توان گفت: تعامل والد_ فرزند بسیار مهم است به گونه ای که محققین معتقدند ADHD در خانواده ها جریان دارد و این پدیده می تواند معانی مختلفی داشته باشد مثلا به این معنا باشد که کودکان دچار ADHD با والدینی بزرگ می شوند که آن ها نیز این اختلال را دارند و این باعث می شود تا علامت هایی که در اثر عوامل ژنتیک به وجود آمده اند شدید تر شود.در گذشته اعتقاد بر این بود که اختلال کم توجهی _ بیش فعالی نوعی اختلال کودکی است و تا نوجوانی برطرف می شود اما در چند دهه اخیر بزرگسالان دچار ADHD شناسایی شدند و به نحو موفقیت آمیزی درمان شدند و پیگیری های طولانی نشان داده است تا 60درصدکودکان دچار ADHD در دوران بزرگسالی هم دچار تخریب مستمر ناشی از علائم خواهند بود. مطالعات ژنتیک، تصویربرداری مغز و مطالعات عصبی _ شناختی و دارویی در بزرگسالان دچار ADHD عملا همان یافته های مشاهده شده در کودکان دچار ADHD را تکرار کرده اند. افزایش آگاهی عمومی و مطالعات درمانی در دهه اخیر منجر به پذیرش گسترده لزوم تشخیص و درمان بزرگسالان دچار ADHD شده است.

در درمان این افراد اعم از کودکان و بزرگسالان؛ دارودرمانی خط اول درمان و اصلی ترین درمان محسوب می شود بنابراین مراجعه به روانپزشک و استفاده از دارو توصیه اکید می‌شود.

■  کارشناس ارشد روانشناسی بالینی