خلیج گرگان و پارک ملی گلستان ۲ موهبت در معرض آسیب گلستان، یکی به دلیل کم‌آبی و دیگری به علت شکار بی رویه، تجاوز به حریم و نبود منابع آبی کافی برای زیستمندان همواره با تهدید مواجه هستند اما اجرای برخی طرح‌ها طی سال‌های اخیر امید به بقای آن ها را افزایش داده است. به گزارش ایرنا، بخشی از مشکلاتی که این عرصه‌های مهم و بین‌المللی زیست محیطی گلستان با آن دست به گریبان هستند، فراتر از توان مجموعه استان بوده و حل آن به برنامه ریزی در سطح کشور و تخصیص اعتبار افزون بر بودجه استانی احتیاج دارد. یکی از دلایل ضرورت توجه به خلیج گرگان و پارک ملی گلستان، نقش و اهمیت این عرصه ها در حیات زیستمندان، حفظ چرخه محیط زیست و تاثیر فعالیت آن ها در حفظ گونه های زیستی به خصوص انواع نادر و در معرض خطر آن است. در نتیجه این اهمیت و تاثیر، طی سال های اخیر اقدامات مهمی برای رفع مشکل و یا کاهش نارسایی های این عرصه های مهم و با قابلیت جهانی گلستان برداشته شد اگر چه تا رسیدن به نقطه مطلوب، راه طولانی در پیش است.

خلیج گرگان

خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر به شمار می رود که با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد. افزایش سطح و حجم آب این پهنه آبی در دهه های گذشته منجر به رونق و راه اندازی بنادری از جمله گز و ترکمن در گلستان شد و این مناطق را تا سال ها به محلی برای ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر تبدیل کرد. کم شدن سطح آب این خلیج به دلایل گوناگون از جمله کاهش آبدهی رودخانه ها و بسته شدن کانال های آبرسان دریای خزر، علاوه بر از رونق انداختن بنادر گز و ترکمن، کاهش محسوس جمعیت شهرهای پیرامونی و مهاجرت ساکنان به شهرهای اطراف، موجب تبدیل شدن برخی بخش های آن به مرکز شروع پدیده گرد و غبار شد و آینده استان سرسبز گلستان را با تهدید جدی مواجه ساخت. برخی از این مشکلات طی دهه های قبل به وجود آمده و انباشت توقع و خواسته مردم گلستان برای حل آن، به زمان بیشتر، مطالعه دقیق و ارائه راهکارهای کارشناسی شده احتیاج داشت که با تلاش دولت طی هشت سال اخیر، برخی از طرح های مرتبط با احیای این پهنه آبی آغاز و به سرانجام امیدوارکننده ای رسید. یکی از آسیب های جدی وارد شده به خلیج گرگان، بسته شدن راه انتقال آب از کانال های آبرسان دریای خزر بود که قطع این راه ارتباطی طی چند دهه، موجب محصور شدن خلیج گرگان در خشکی و در نهایت کاهش مستمر آب آن به دلیل برداشت بی رویه برای مصارف کشاورزی و تبخیر بود. رییس پژوهشکده علوم جوی پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: برخی افراد کم کاری در نقش آفرینی سدهای گلستان را از عوامل مواجه شدن خلیج گرگان با خشکسالی می‌دانند در حالی که این حرف مبنای کارشناسی ندارد. پروین غفاریان اظهار داشت: تنها سد گلستان که به حوزه آبریز خلیج گرگان منتهی می شود، سد نومل است که فقط هفت میلیون متر مکعب ظرفیت دارد در حالی که خلیج گرگان برای احیا و نجات از خشکسالی نیازمند حداقل یک میلیارد مترمکعب آب است. به گفته وی همچنین دما نقش بسزایی در کاهش تراز آب خزر و خشک شدن خلیج گرگان دارد به طوری که سالانه شاهد افزایش ۲ صدم درجه دمای بیشینه در منطقه هستیم و این نشان می دهد که روند افزایش تصادفی نیست بلکه به دلیل برخی عوامل از جمله افزایش شهرنشینی و بخش زیادی به علت تغییر اقلیم است. کارشناس مرکز اقیانوس شناسی دریای خزر هم رسوب گذاری را یکی دیگر از چالش های فراروی خلیج گرگان دانست و گفت: اگر دبی آب رودخانه‌های منتهی به خلیج گرگان را ۱۵۰ میلی‌گرم در نظر بگیریم، سالانه ۱۰۰ هزار تن رسوب از طریق گرگان‌رود و حدود ۴۰ هزار تن از طریق رودخانه قره‌سو وارد خلیج گرگان می‌شود که در زمان بارش های شدید و سیلاب، این رقم بیشتر خواهد بود. کاهش آب خلیج گرگان، فعالیت های گردشگری در بندرترکمن را نیز با دشواری مواجه کرده است. به ازای یک سانتی متر کاهش سطح تراز آب دریای خزر حدود یک کیلومترمربع از وسعت خلیج گرگان کاهش یافته و با افزایش رو به رشد گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی و در نتیجه کاهش سطح تراز آب دریا لزوم پایش مستمر سطح دریای خزر و خلیج گرگان بیشتر می شود. معاون پیشین هماهنگی امور عمرانی استاندار گلستان نیز گفت: خلیج گرگان در حال خشک شدن است و این امر علاوه بر کمیت بر کیفیت آب هم تاثیر گذاشته و مشکلات زیادی را برای پرندگان و آبزیان ایجاد کرده است. میرمحمد غراوی افزود: در ۲ سال گذشته حدود ۵۰ هزار پرنده مهاجر بر اثر بوتولیسم در خلیج تلف شدند و اگر چاره‌ای برای پهنه آبی نشود، اثرات غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت. وی همچنین به ورود فاضلاب شهری و صنعتی به خلیج اشاره کرد و گفت: باید تصفیه خانه‌های صنعتی ایجاد شود و از ورود فاضلاب به خلیج جلوگیری کرد علاوه بر آن کانال‌های چپاقلی و خزینی و آشوراده باید لایروبی شده تا بتواند آب و اکسیژن لازم خلیج را تامین کنند. کارشناسان تغییر اقلیم و گرمایش جهانی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های آبی اطراف خلیج، کاهش بارندگی و افزایش تبخیر را به عنوان مهمترین دلایل خشک شدن خلیج گرگان مطرح می‌کنند. بسته شدن دهانه خلیج گرگان باعث می شود این پهنه آبی به سرعت ‏خشک شود زیرا میزان تبخیر ۲ برابر بیشتر از میزان بارش است و آبدهی رودخانه های ورودی به خلیج گرگان حتی در ‏شرایط طبیعی آن قدر نیست که بتواند کمبود آب آن را جبران کند. یکی از راه حل های مطرح شده برای احیای خلیج گرگان، لایروبی کانال های آبرسان است که با وجود موافقان بسیار، اجرای آن مخالفینی دارد که انجام آن را بی فایده دانسته و خواستار جلوگیری از لایروبی به دلیل احتمال وارد شدن آسیب به محیط بکر خلیج گرگان هستند. در این میان استاندار گلستان بارها اعلام کرد که لایروبی کانال های آبرسان خلیج گرگان مبنای علمی دارد. هادی حق شناس با اشاره به استمرار پسروی آب خلیج گرگان و ضرورت شتاب‌بخشی به عملیات اجرایی احیای این پهنه آبی شرق دریای خزر گفت: بر اساس طرح مطالعات اقیانوس‌شناسی ایران، مهمترین راهکار نجات خلیج گرگان لایروبی کانال‌های خوزینی و چپاقلی است. وی که تجارب دانشگاهی و اجرایی مرتبط با دریا، ساحل و بندر دارد افزود: در صورتی که اقدامی برای احیای خلیج گرگان صورت نگیرد به سرنوشت دریاچه ارومیه دچار شده و شهرهای اطراف این خلیج تحت تاثیر ریزگردها قرار خواهد گرفت. بر این اساس، احیای خلیج گرگان در دستور کار جدی دولت قرار گرفت و در نهایت لایروبی کانال های آبرسان این پهنه آبی در شورای عالی تالاب‌ها به تصویب رسید و امید در دل دوستداران طبیعت و ساکنان پیرامونی خلیج گرگان زنده شد.

پارک ملی گلستان

عرصه حدود ۹۲ هزار هکتاری پارک ملی گلستان علاوه بر رنج بردن از کمبودهایی مانند اعتبار کم و نیروی انسانی ناکافی که تقریبا همه عرصه های محیط زیست کشور با آن دست به گریبان هستند، مشکلات منحصر به فرد زیادی دارد که از جمله آن، شکار بی رویه، آتش سوزی، تجاوز برخی سودجویان به عرصه این پارک ملی با انجام ساخت و سازهای غیرمجاز، تلف شدن همیشگی حیات وحش به دلیل برخورد با خودروهای عبوری و کاهش محسوس منابع آبی و غذایی با گرم شدن هوا و بروز خشکسالی است. طی سال های اخیر برای رفع برخی از این مشکلات، استفاده بیشتر از ظرفیت نیروهای علاقمند به طبیعت و همچنین ساکنان روستاهی حاشیه این پارک ملی مورد توجه قرار گرفت و به نتایج امیدوارکننده ای نیز رسید.

علاوه بر آن، دولت برای جبران کمبودهای مالی این عرصه مهم، از سال ۹۸ردیف بودجه مستقل برای پارک ملی گلستان مشخص کرد و پس آن هر سال اعتبار مورد نیاز این پارک به صورت مجزا از اعتبارات استانی در اختیار پارک ملی گلستان قرار گرفت. یکی دیگر از مشکلات مهم پارک ملی گلستان، وقوع آتش سوزی گسترده در این عرصه است که به دلیل گستردی فراوان و نبود تجهیزات و نیروی انسانی کافی و از طرفی سخت گذر بودن برخی مناطق، هر آتش سوزی به خصوص در فصل گرما، چندین هکتار از جنگل و مرتع این پارک را می سوزاند و نابود می کند. یکی از طرح های مهم اندیشیده شده برای حل این مشکل، تجهیز پارک ملی گلستان به تجهیزات هشدار آتش سوزی است که بهره برداری آزمایشی از آن هفته دوم تیرماه امسال آغاز شد و قرار است با نصب دوربین و حسگرهای بیشتر، وسعت مناطق تحت پوشش این طرح افزایش یابد.