کمبود برنج

در بازار

■  عباس اغنام

بروز خشکسالی بی‌سابقه سال جاری در کشور و مشکلات ناشی از آن ضرورت مدیریت صحیح منابع را بیش از پیش تاکید می‌نماید.بخش کشاورزی بزرگترین مصرف کننده آب کشور می‌باشد. بنابراین یکی از مهمترین راه‌های مدیریت منابع آب، اصلاح سیاست‌های بخش کشاورزی و کاهش کشت محصولات پرآب طلب و جایگزینی آن با محصولات کم آب بر می‌باشد.یکی از پرآب طلب‌ترین محصولات کشاورزی، کشت برنج با مصرف 15000 متر مکعب آب در یک دوره کشت است. با وجود کم آبی کشور، به دلیل درآمد بالای برنج در مقایسه با سایر محصولات جایگزین، کشت برنج طی سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. 

در همین راستا دولت محترم در آبان ماه سال 1397 کشت برنج را در کل کشور به استثنای استان‌های گیلان و مازندران ممنوع کرد. اگرچه در این مصوبه راهکار عملیِ مناسبی برای تحقق این مصوبه و همچنین نحوه برخورد با موارد خاص از جمله اراضی غرب استان گلستان با اقلیم مشابه مازندران پیش‌بینی شده بود اما به دلیل نزولات آبی مناسب در سال‌های 98 و 99 و با هدف کمک به کشاورزان زحمتکش با فشار افکار عمومی، ممنوعیت کشت برنج در سال 1400 در مجلس محترم شورای اسلامی لغو گردید.کشور از کمبود آب رنج می‌برد، سفره‌های زیرزمینی به شدت افت کرده است، با این وصف کشت برنج علاوه بر استان‌های گیلان و مازندران در استان‌های دیگری هم کشت می‌شود و عمده آب مصرفی آن نیز از منابع زیرزمینی تامین می‌گردد.

بر اساس گزارش‌های مسئولین ذیربط در 18 استان کشور برنج کشت می‌شود و در سال جاری در استان خوزستان که کمبود آب به مشکل امنیتی تبدیل شده بیش از 90000 هکتار کشت برنج صورت گرفته و در استان گلستان نیز کشت این محصول به حدود 70000 هکتار رسیده است.

از هم اینک بروز خسارت شدید در مزارع برنج بدلیل کم آبی کاملا متصور و قابل پیش‌بینی است. خشکسالی سال جاری قبل از سال پیش‌بینی شده بود، اما به چه علت کشاورزان علی‌رغم آگاهی از محدودیت منابع آب و مشکلات تامین آب مورد نیاز اقدام به کشت کرده‌اند؟ پاسخ کاملا واضح و آشکار است. مقایسه درآمد حاصل از کشت برنج با محصولات جایگزین در یک کشاورزی معیشتی و تصمیم به کشت شالی امری بدیهی است.

آیا راضی شدن به درآمد بیشتر کشاورزان به ازای از دست رفتن منابع بین نسلی کار عاقلانه‌ای است؟آیا سود کوتاه مدت کشاورزان از طریق گسترش و توسعه کشت شالی آینده کشاورزی آنها را به خطر نمی‌اندازد.

به استناد گزارش گمرگات کشور از ابتدای سال 1400 تا 15 تیر ماه 1400 صرفا 86 هزار تن برنج به ارزش 78 میلیون دلار از گمرکات کشور ترخیص شده در حالیکه در مدت مشابه سال گذشته 227.6 هزار تن به ارزش 249.1 میلیون دلارترخیص شده است، به عبارتی از نظر وزنی و ارزش 69 درصد کاهش داشته است. همچنین میزان برنج وارداتی موجود در گمرک بنادر 1/37 هزار تن می باشد و تا نیمه تیر ماه فقط یک شناور در حال تخلیه بوده است.

با توجه به ممنوعیت فصلی واردات برنج از ابتدای مرداد ماه هر سال تا پایان آبان ماه بر اساس کتاب مقررات صادرات و واردات، کمبود برنج و در نتیجه افزایش قیمت آن امری بدیهی است.کارگروه تنظیم بازار کشور در تاریخ 12 خرداد 1400 در جهت تنظیم بازار برنج کشور عدم اعمال ممنوعیت فصلی واردات برنج در سال جاری را مصوب نمود و تصمیم‌گیری در این خصوص را به وزارت جهاد کشاورزی واگذار گردید و تاکنون نیز خبری مبنی بر صدور مجوز ترخیص برنج پس از آن گزارش نشده است.

همانطوریکه پیش‌تر گفته شد دلیل اصلی توسعه کشت برنج در کشور بالا بودن درآمد حاصل از آن در مقایسه با محصولات جایگزین می باشد، بنابراین به دلیل کمبود برنج در کشور اعم از کاهش میزان تولید ناشی از بروز خشکسالی و واردات، در ماه‌های آتی شاهد التهاب در بازار و افزایش شدید قیمت خواهیم بود و در نتیجه انگیزه کشت آن در سال زراعی 1401-1400 شدت می‌یابد.

درحال حاضر قیمت ارقام مختلف برنج داخلی بطورمتوسط حدود 35000 تومان و برنج خارجی حدود 23000 تومان می‌باشد.به نظر می‌رسد توجیهات کافی برای لغو ممنوعیت فصلی واردات برنج وجود دارد و نه تنها باید عدم اعمال این ممنوعیت مصوب شود بلکه به دلیل شرایط ویژه کشور و کم آبی آن و اولویت برخی کشت‌های با مصرف آب کمتر، لازم است ممنوعیت فصلی واردات برنج از کتاب مقررات صادرات و واردات حذف گردیده و به منظور کاهش سطح کشت علاوه بر حمایت از کشت‌های جایگزین تعرفه‌های واردات برنج کاهش یافته و حتی مشوق‌هایی نیز لحاظ گردد. قطعا اعمال سیاست الگوی کشت(حذف کشت شالی) در شرایط کنونی فقط از این طریق ممکن و در دسترس خواهد بود.از مسئولین محترم ذیربط در وزارت جهاد کشاورزی انتظار می‌رود تا دیر نشده و قیمت برنج در بازار جهانی افزایش نیافته و بازار کشور دچار التهاب نگردیده، هر چه سریعتر نسبت به صدور مجوز واردات و پیگیری لغو دائمی ممنوعیت فصلی واردات برنج اقدام نمایند.