■  ایرج رمضانی

حدود بیست و سه سال پیش، در میانه دولت اول اصلاحات و در چنین روزی نشریه گلشن مهر به صاحب امتیازی احسان مکتبی پا به عرصه وجود گذاشت و در مسیر دموکراسی که یکی از ابزارهای توسعه است، ورود پیدا کرد.گلشن مهر از آغاز انتشار اصول شش گانه ای مانند صداقت در اطلاع رسانی، اعتدال، پرهیز از نفی دیگران، دفاع از حقوق شهروندان، توسعه و همزیستی را برای خود تعریف کرده و از جانب مدیران آن وفاداری به اصول فوق در مقاطع مختلف اعلام شده است.

اینکه نشریه قریب ربع قرن انتشار تا چه اندازه توانسته است به پروتکل هایی که برای افق های پیش روی ترسیم کرده جامه عمل بپوشاند یا خیر، متضمن مطالعه نسبی این ادوار است اما به فراخور می توان گفت که فراز و فرود ها در کجاها نمود داشته است.

بدون تردید ماهیت روزنامه نگاری در ایران با تغییر و روی کار آمدن دولت ها دچار دگرگونی های چشمگیری از نظر کمی و کیفی می شوند. مشی سیاسی نشریات نقش عمده ای در این میان دارد. نکته دیگر اقتصاد مطبوعات کم و بیش نیازمند حمایت دولت هاست و گاه عدم حمایت، باعث مرگ زودرس آنها می شود. البته این وابستگی های سیاسی اقتصادی و نیز نگاه کاسبکارانه برخی رسانه ها موضوع جدیدی نبوده و اکنون مجال آن نیست به آن پرداخته شود. لذا به همین بسنده می شود که گویی خود دولت ها هم به دلایل مختلف از وابستگی نشریات سود می برند.اما در مورد گلشن مهر، نشریه ای که با شعار "شناسنامه مردم گلستان" چاپ می شود، انتشار خود را با هفته نامه شروع کرد و حدود 16 سال با سه شماره در هفته ادامه داد و سرانجام در تیر 98 با دریافت مجوز روزنامه دوران جدیدی از روزنامه نگاری را آغاز کرد. این 23 سال دوران پر فراز و نشیبی برای مطبوعات بوده است. هرچند روزنامه در دوره اصلاحات مجوز گرفت و به اذعان بسیاری از روزنامه نگاران به خاطرحمایت های مالی وزارت ارشاد که باعث رونق مطبوعات بوده است از دوران طلایی برای رسان ها یاد می کنند، اما در کنار آن دلایل دیگری هم موثر بوده است که سعی می شود به آن اشاره شود.

گلشن مهر طی این سالها با وجود شرایطی که بر همه نشریات حاکم بوده اما هیچگاه با توقف انتشار روبرو نبوده است و در زمان هفته نامه، سه شماره در هفته و کم و بیش در زمان روزنامه شدن همواره سعی داشته نظم در انتشار خود را حفظ کند و این یکی از نشانه های احترام به مخاطب است. این روزنامه نسبت به بسیاری از نشریات استان دارای صفحه آرایی قابل قبول تری است و با وجود مشی اصلاح طلبی اما از انتشار و نقد منتقدان که در چارچوب اخلاق باشد خودداری نمی کند.

گلشن مهر همواره بر آن بوده صفحه یک خود را تبلیغاتی نکرده و چهره نشریه را به آگهی نامه مبدل نکند، هرچند در مواردی تبلیغات هم دیده شده اما معمولا تبلیغات بر روزنامه غالب نبوده است. کاری که در سالهای اخیر و در هنگام به شماره افتادن نفس مطبوعات به وفور دیده شده است. روزنامه از مطالب نویسندگانی بهره می برد که قلم آنها بعضا ضمن حفظ گرایش سیاسی نشریه اما معمولا از تخریب و اهانت به دیگران دور بوده است. رعایت اصول اخلاقی و نیز حفظ امانتداری در درج منابع اخبار، گزارش ها و گفتگوهایی که ماخوذ از سایر رسانه ها بوده از امتیازات این رسانه است.

انتشار یادداشت سردبیر به صورت روزانه از مواردی است که نمی توان به سادگی از کنار آن گذشت و روزنامه نگاران به خوبی آگاهی دارند که تولید آن به صورت روزانه کار بسیار دشواری است و حتی در بسیاری از هفته نامه ها و یا ماهنامه هم به ندرت دیده می شود.

داشتن عکس یک تولیدی و یا در صورت اخذ از دیگر رسانه ها با درج منبع یا نام عکاس پای ثابت نشریه است. داشتن سایت اختصاصی و بروز بودن آن، حضور در شبکه های اجتماعی مانند تلگرام و اینستاگرام و انتشار گسترده فایل نشریه در گروهها و کانالهای مختلف، داشتن چارت سازمانی، روحیه نقدپذیری، صفحات اختصاصی ویژه کودک و نوجوان، حفظ نسبی اصول روزنامه نگاری و صیانت از خط قرمزها که باعث شده پای این روزنامه یا عوامل آن به مراجع قضایی باز نشود. اعتقاد به نگاه حرفه ای در روزنامه نگاری و اجتناب از چاپ و انتشار به هر قیمت برای سرپا نگاه داشتن آن و تربیت خبرنگارانی که در روزنامه پرورش یافتند و بعدها هرکدام از چهره های شاخص و اهل فن رسانه شدند و ... از جمله امتیازات مثبتی است که می توان به آن اشاره داشت و این مرهون زحمات و همت والای عوامل این نشریه است.

با علم و آگاهی به اینکه همه نیک می دانند انتشار نشریه و بویژه روزنامه در شهرستان ها کار پر زحمت و در نبود حداقل شرایط گاه غیر ممکن می شود اما در مطالبی که بیان می شود این کم و کاستی ها در نظر گرفته نشده و متر و معیار، شرایط استاندارد و نه ایده آل برای چاپ و انتشار یک روزنامه است. لذا از این دیدگاه ضمن احترام به کلیه عوامل و دست اندرکارن امر، نقدهایی می توان به روزنامه وارد دانست که در ذیل به آن اشاره می شود.

طبق بررسی شماره های زیادی از روزنامه به نظر می رسد تیتر های یک نشریه در مواردی شتاب زده و مستقیم از سخن گوینده انتخاب می شود در حالی که با تامل بیشتری می توان به بهترین گزینه برای تیتر، که یکی از ارکان مهم روزنامه است رسید. بعد از انتشار بیش از دوهزار و دویست و پنجاه شماره انتظارهای بیشتری از اینگونه نشریات باسابقه می رود. نکته دیگر با وجود داشتن عکس یک در صفحه نخست، همانطور که اشاره شد تولیدی و یا حداقل دارای شناسنامه است اما عکس در عین جذابیت چون از مطالب و محتوای نشریه انتخاب نمی شود و به بیان دیگر مرتبط با خبر یا گزارش و گفتگویی نیست، حرفه ای به نظر نمی رسد و اینگونه عکس ها که ارتباطی با مطلب ندارند در اغلب روزنامه ها در صفحه آخر به صورت بدون شرح و یا با شرح منتشر می شوند.

روزنامه دارای گزارش نویس و یا مصاحبه کننده حرفه ای نیست و معمولا سعی دارد گزارش های خود را از خبرگزاری ها مانند ایرنا و مهر انتخاب کند. هرچند با استخدام چند خبرنگار مبتدی و باانگیزه آینده روشنی برای آن متصور است. 

. نقد دیگری که خود اصلاح طلبان به این روزنامه دارند و آن را متهم به محافظه کار بودن می کنند عدم اتخاذ موضع در قبال برخی مواردی است که از نظر آنها جزو اصول اصلاح طلبی است و انکار یا سیاست سکوت در برابر آن خارج از مشی اصلاح طلب ها است البته برخی از این نقدها حرفه ای نیستند و بیشتر انتظارات سیاسی همفکران است. این نقدها به روزنامه بویژه در زمانی که صاحب امتیاز آن در جایگاه مهم استانی منصوب شدند بیشتر نمود داشته است. موضع سکوت یا تدافعی در مقابل برخی کوتاهی ها از سوی مدیران دستگاههای اجرایی در دولتی که همسو با نشریه بوده دال بر این موضوع بوده که نگاه حرفه ای در مقاطعی حاکم نبوده است. شاید انتظار آن بوده همچنان که در منشور اخلاقی روزنامه آمده است، جانب صداقت و اعتدال گرفته می شد.

البته در بسیاری موارد مواضع گردانندگان نشریه که گاه تیترها ونقدهای تند و تیزی نسبت به رویدادی بوده است در کانال تلگرامی و ... بازنشر می شود اما بخاطر رسمی بودن نشریه از انتشار آن در روزنامه خودداری می شود. نقد دیگری که می توان به روزنامه وارد دانست این است که تیتر یک در بیشتر شماره ها بویژه در چند سال اخیر به نقل از دستگاههای اجرایی بوده است مانند استاندار، مدیران کل و ... که عموما دارای وجهه مثبت بوده است تا کاستی ها و نقدها. 

مطلب دیگر که از سوی برخی منتقدان بیان می شود این است که یکی از دلایل موفقیت گلشن مهر در انتشار روزنامه را داشتن چاپخانه عنوان می کنند پاسخ به این نقد اندکی دشوار است اما می توان گفت اگر همین شرایط برای نشریه دیگری مهیا باشد آیا قادر است با حفظ اصول روزنامه نگاری به حیات خود ادامه دهد یا در زمان کوتاهی به پایان خود می رسد. شاید بتوان در آینده و با وجود مجوز روزنامه ای دیگر که از ابتدای سال جاری منتشر می شود ، بیشتر به این بحث پرداخت. موضوع دیگری که در بررسی روزنامه مشهود است با وجود تشکیلات و به خدمت گرفتن چند خبرنگار اما بخش عمده ای از اخبار روزنامه از روابط عمومی دستگاههای اجرایی است و به ندرت از خبرنگاران نشریه و به نام آنها خبر منتشر می شود. در کنار اینها جای خالی فرهنگ و هنر همانند صفحات تولیدی ادبیات که بسیار ارزشمند است، احساس می شود. ناگفته نماند که در مناسبت های مختلف فرهنگی هنری به فراخور مطالب ارزنده ای منتشر می شود.ممکن است از میان نقدها و امتیازاتی که برای این روزنامه برشمرده ایم نکاتی از هر دو سوی از قلم افتاده باشد و یا مواردی از نگاه دیگران وارد نباشد. به هر روی انتشار نشریه با توجه به شرایط سخت اقتصادی که گریبانگیر کل مطبوعات در ایران است و عده ای فرصت طلب هم روزنه های سوءاستفاده از وزارت ارشاد را برای کسب منافع خود فرا گرفته اند و با آمار صوری و مستند سازی باعث ایجاد لطمه و خسارات جبران ناپذیری به این حوزه شده اند و برخورداری برخی نشریات معدود که بصورت حرفه ای فعالیت می کنند را از امتیازات و حمایت متولی با چالش مواجه کرده است.

در پایان برای این روزنامه در تداوم مسیر دشوار آگاهی بخشی و رشد توسعه استان با حفظ پایبندی به ارزش ها و اصولی که آغاز انتشار آن از سوی مدیران این رسانه اعلام شده است آرزوی موفقیت و سربلندی داریم.

■ کارشناس مطبوعات