■ محمد انصار

امروزه درباره استان گلستان، کتاب‌های ضعیفی به چاپ می‌رسند که می‌بایست جلوی آن ها گرفته شود. یکی از راههایش، نقد آن هاست. زیرا نقد برای نویسندگان و کسانی که می‌خواهند در آینده نویسنده شوند، راهنما و هشدار خوبی است. اگر در کشور ما گسترش یابد، هر کسی به خودش جرأت نمی‌دهد تا کتاب بی‌کیفیت بنویسد.اینجانب به این کار علاقه‌ی زیادی دارم و سالهاست که در این زمینه، گام‌هایی برداشته‌ام. درباره مسائل کلی این موضوع، در ماهنامه جرجان مقاله‌ای با نام آیین نقد کتاب نوشتم. مصاحبه‌ای هم با خبرگزاری فارس انجام دادم.نوشتن نقد کتاب، نسبت به سایر مقالات، وقت زیادی می‌خواهد. زیرا منتقد باید چیزهایی را بیابد که نویسنده نیافته و یا نمی‌دانست. در دل منتقد، ترس و دلهره به پا می‌کند، به ویژه نقد کتاب هایی که نویسنده آن، دوست شماست و انسان بزرگ و زنده است. با همه دشوارهایی که دارد، هر دو سال، حداقل بر یک کتاب نقد می‌نویسم و در نشریات استانی به چاپ می‌رسد. بدون هماهنگی قبلی با نویسنده‌اش این کار را انجام می‌دهم زیرا فایده نقد، تنها برای نویسنده آن نیست بلکه برای سایر نویسندگان، ناشرین و خوانندگان کتاب، سودمند است. در نقدهایم از کارهای خوب نویسنده، تشکر می‌کنم و سخن خودم را با آوردن نمونه، می گویم. تندی یا آرامی لحن نقدها بستگی به ارزش کتاب (نه نویسنده آن) دارد. پس از چاپ مقاله، تا جای امکان، آن را برای نویسنده‌اش می‌فرستم. چند مورد آن‌ها پاسخ داده شد و بقیه سکوت کردند. اسامی کتاب‌های نقد شده به همراه نویسندگانشان چنین است: دو حکیم استرآباد (محمد رضا دوستی دیلمی)، اثر آفرینان استرآباد و جرجان (محمد باقر مقدم)، جلد اول تلخ و شیرین (علی اصغر مقسمی)، تاریخ فرهنگ و ادب گرگان و استرآباد (اسدالله معطوفی)، صبح صادق (حسین عبدی)، جاذبه‌های گردشگری شهر گرگان (حمید رضا گالشی)، پرواز بدون دو تار (موسی جرجانی)، ترجمه تاریخ جرجان (غلامرضا گلچین راد، محمد علی خالدیان، اراز محمد سارلی)، 1322 روز اسارت (سارا غریب آبادی)، شاه ماهی‌خزر (بهنام نیک پیام)، ترجمه التعریفات جرجانی (سیما نوربخش، حسن سید عرب)، گلستان شاعران (علی بایزیدی)، انقلاب اسلامی در گرگان و دشت (مصطفی نوری).

در نقد برخی کتاب ها، سخنرانی داشتم. مانند پرچمدار نوگرایی استرآباد (رحمت الله رجایی)، جغرافیای تاریخی کردکوی (قربانعلی جعفری)، خزینه (سید محسن حسینی و محمد علی طبرسا)، استان گلستان در نهضت امام خمینی (غلامرضا خارکوهی) و...

پس از سالها تجربه در این زمینه، به پیشنهاد حسین عبدی، در حوزه هنری استان گلستان از سوم مرداد ماه سال 1395 کارگاه نقد کتاب، راه اندازی شد که در آن جا روش نقد کتاب را به نویسندگان آموزش می‌دادم. در همین ایام، کتابچه ای با نام مسیر و مثال نقد کتاب نوشتم که دوست دارم که آن چاپ شود.همچنان که به نقد آثار دیگران می‌پردازم خودم هم به دو روش به دنبال نقد شدن می‌روم.

اول اینکه در پایان مقدمه کتاب ها، از خوانندگان می‌خواهم که بنده را راهنمایی بفرمایند که منظور همان نقد است. مثلاً در کتاب محله سبزه مشهد گرگان چنین نوشتم: «اگر اشتباهی در جایی از کتاب روی داده باشد؛ نگارنده را آگاه سازید تا در چاپ‌های بعدی اصلاح گردد.» در کتاب کتابشناسی استان گلستان چنین آوردم: «از همه‌ی خوانندگان گرامی خواستارم که با انتقادات و پیشنهادات خود این‌جانب را در تکمیل و تصحیح این مجموعه یاری کنند.» این کار را بیشتر نویسندگان انجام می‌دهند ولی آنها فقط حرفش را می‌زنند.

روش دوم من این است که بعد از چاپ کتابم، از پژوهشگران می‌خواهم که برای کتاب من، نقد مکتوب بنویسند. بدون اینکه به آنها بگویم چگونه بنویسند و یا اینکه شرط سازنده بودن را بگذارم. مثلاً علی بایزیدی نقدی بر کتابشناسی استان گلستان نوشت که در نشریه گلشن مهر به چاپ رسید. سیدصاحب بنی‌کمالی در شماره‌ی نهم نشریه استارباد، نقدی بر کتاب محله سبزه مشهد گرگان نوشت. رحمت‌الله رجایی در نقد همین اثر، در نمایشگاه سراسری کتاب گرگان سخنرانی کرد. سیدحسین میرکاظمی به طور خصوصی نکاتی را به من گفت. از همه این بزرگواران، تقدیر و تشکر می‌کنم. قطعاً چاپ های دوم این دو اثر، با بهره گیری از این نوشتارها و گفتارهای انتقادی، انجام خواهد شد.متأسفانه بیشتر نویسندگان کتاب های استانی، نه تنها سفارش نقد کتاب نمی‌دهند، بلکه از منتقدین هم قدردانی نمی‌کنند و کارهای عجیبی هم از آن ها دیده ایم. مثلاً یکی از تاریخنگاران پرکار، با منتقدین رفتار نامناسبی داشت و با تهدید از دیگران می‌خواهد که کتاب‌هایش را نقد نکنند. نویسنده دیگری می‌خواست شکایت کند و...

کتاب هایی که ضعیف بوده و برای اینجانب به دلیل نداشتن فرصت، امکان نقد آن ها نیست، بی شمار هستند. این کار را باید دیگران انجام دهند. اگر کسی می‌خواهد در این زمینه ماهر شود باید با نقد این کتاب ها، کار خود را آغاز کند. اسامی برخی از آنها که در دهه اخیر به چاپ رسیده اند، چنین است: آیین سوگواری شهر گرگان (رضا صابری)، ستارگان استرآباد (قربانعلی جمشیدی و سید مهدی میردیلمی)، نوکنده دارالمؤمنین انزان (سید یوسف قاضی زاده) و...

ناگفته نماند که آقایان محمود اخوان مهدوی، علی بایزیدی، رحمت الله رجایی و کاظم طلیعی از منتقدین کتاب، در استان گلستان هستند.

■  پژوهشگر