سیر تکاملی

 حضور قزاق ها در ایران

مریم جعفری_سرزمین گرگان در طول تاریخ پذیرای اقوام مختلفی بوده است. قزاق ها یکی از قوم های کهن هستند که روزی و روزگاری پا به این سرزمین گذاشته و تعدادی در گنبد کاووس ، عده ای در بندرترکمن و عده ای از آن ها در گرگان ساکن شدند.

قزاق ها که از اقوام چادرنشین بودند روزگاری مورد حمله مغولان قرار گرفته و قبائل مختلفی در شکل گیری آن ها تاثیرگذار بوده است. .بر اساس گفته های قوم شناسان، قزاق ها یک قوم سفید بوده که ویژگی های آریایی ها را دارا هستند؛ اما طبق اسناد تاریخی به دست آمده در قزاقستان، ریشه این قوم به ساکاها  می رسد که البته در بین تاریخ نگاران اختلافاتی وجود دارد.قزاق ها از اقوام تاریخی آسیای مرکزی هستند.معروف ترین قوم آن ها، اقوام هون بوده که در آسیای مرکزی ساکن شدند و بعدها بر اساس فشار اقوام بیابانگرد دیگر و امپراطوری چین به غرب رانده شده و به مرور در اروپا سکنی گزیدند و عده ای از آن ها در قزاقستان باقی ماندند.

بر مبنای آمارگیری سال 1905 توسط امپراطوری روسیه، قزاق ها پرجمعیت ترین قوم مسلمان زیر یوغ امپراطوری روسیه بودند. از دلایل مهاجرت آن ها می توان به قحطی و کشتاری بود که توسط استالین دیکتاتور شوروی سابق انجام شد، نام برد. طبق بررسی های صورت گرفته از اسناد موجود در موزه آرمیتاژ و اسناد موجود در آرشیو سازمان های امنیتی شوروری سابق این قحطی به عمد و با هدف نابود کردن این قوم صورت گرفته است.

بر اساس شواهد علت آن وحشت حکومت وقت روسیه از جمعیت قوم قزاق بوده است. از نظر جمعیت این قوم با تمام اقوام آسیای مرکزی، مثل ازبک ها، تاجیک ها، قرقیزها، ترکمن ها و ... ، برابری می کرد. با بررسی و آمارگیری های انجام شده پیش بینی می شد که در سال های آینده جمعیت قزاق ها از روس ها بیشتر شود و این ترس سرآغاز قحطی بود.اولین قدم استالین ضبط تمام اموال و دارایی های این مردم بود. سپس شروع به تصفیه روشن فکران، ریش سفیدان و علمای مذهبی کردند. تعدای از ان ها به قتل رسیدند، تعدادی به اردوگاه های کار اجباری در سیبری تبعید شده و عده ای تیرباران شدند. بر اثر این کشتارها و قحطی عمدی حدود 6 میلیون قزاق کشته و آواره شدند. پس از این قتل عام  توسط استالین عده ای از این قوم به چین مهاجرت کرده، عده ای راهی مغولستان  شدند.

«علت مهاجرت به ایران»

در حدود سال 1930 میلادی، اوایل حکومت رضاخان و پهلوی اول، عده ای از قزاق ها به جهت گریز از نابسامانی های کشور خود و فرار از قحطی راهی ایران شدند. این قوم از طریق کنار سواحل خزر و خلیج حسنقلی که هم مرز  ترکمنستان با ایران است وارد خاک ایران شدند. لازم به ذکر است ورود این قوم در عرض یک سال رخ نداده است و حدود سه سال مهاجرت این اقوام به ایران زمان برد که اکثر مهاجران کودکان و زنان بودند.

سهولت در تردد را می توان یکی از اصلی ترین عوامل استقرار آن ها در گلستان دانست. در زمان های گذشته به علت عدم دولت مرکزی در ایران، راهزنان زیادی در مناطق مختلف دست به غارت اموال مسافران می زدند. قزاق ها هرچه از مراکز استان ها دورتر می شدند بیشتر مورد حمله راهزنان قرار می گرفتند. به این صورت یکی دیگر از علل استقرار آن ها در گلستان، اجتناب از مورد حمله قرار گرفتن راهزنان بود. این قوم  پس از مهاجرت در سه شهر بندر ترکمن، گنبد کاووس و گرگان مستقر شدند.

«جمعیت»

تعداد افراد اصلی قزاق ها پس از مهاجرت حدود 30 هزار نفر بود که 95 درصد از این مردم  به دلیل شیوع بیماری های موجود آن زمان، از قبیل آبله و تیفوس، قحطی و مورد حمله قرار گرفتن توسط راهزنان و نوشیدن آب آلوده جان خود را از دست دادند. به گفته ریش سفیدان قزاق تعداد این افراد به قدری بود که امکان دفن جنازه های آن ها وجود نداشت. در حال حاضر جمعیت قزاق ها کمتر از 5 هزار نفر است که در طول این سال ها به دلیل مهاجرت تعداد از ان ها به  سرزمین آبا و اجدادی شان، قزاقستان، کمتر شده است عده بیشتری از آن ها در بندر ترکمن ساکن هستند. از این تعداد 300 خانوار در قزاق محله دزیانی و 150 خانوار در خیابان جهاد مرکزی گرگان، حدود 400 خانوار در قزاق محله شمالی و 150 خانوار در قزاق محله جنوبی بندر ترکمن سکونت دارند. 150 خانوار نیز در شهرستان گنبد کاووس سکنی گزیدند. گفتنی است حدود 200 خانوار قزاق دراستان های دیگر کشور به زندگی خود ادامه می دهند.

« اشتغال و تحصیل »

قزاق ها مردمان سختکوش و اهل فن هستند. این قوم در گذشته در روستاهای گلستان، مثل خواجه نفس، سلطان آباد، امیر آباد، بصیر آباد و ...ساکن بودند که به مرور به دلیل بهبود وضعیت اشتغال راهی شهرها شدند. این مردم زمانی به دلیل وجود راه آهن تهران _ بندر ترکمن و زمینه ای که برای اشتغال در شهر بندرترکمن ایجاد شده بود ساکن این شهر شدند و با مهارت خود در توسعه بندر ترکمن سهم بسزایی داشتند. آن ها در احداث بسیاری از ساختمان های شهر گرگان مثل دادگستری، شهرداری، هتل میامی و ساختمان بانک ملی مشارکت داشته و همچنین در ساخت دو چرخه و آلاچیق خبره بوده و در آهنگری مهارت زیادی داشتند. اکنون عده زیادی از افراد این قوم از فعالیت های فنی فاصله گرفته و با فراگیری تحصیلات آکادمیک و پژوهش به مشاغلی چون طبابت، مهندسی، معلمی و تدریس در دانشگاه، مشاغل هنری، صنعتگری و کارمندی در دستگاه های دولتی روی آورده اند. در حال حاضر بیش از 30 درصد قزاق ها مدرک بالای دیپلم و دانشگاهی داشته و 95 درصد آن ها با سواد هستند.