بخش کشاورزی از اهمیت ویژه ای در اقتصاد ایران برخوردار است و یکی از بخش های کلیدی در اقتصاد کشور محسوب می شود بخش کشاورزی از اهمیت بسیاری دربرنامه های توسعه برخوردار بوده و از این بخش در برنامه های دوم و سوم توسعه به عنوان محور توسعه نام برده شده است. در برنامه چهارم توسعه برای این بخش رشد سالانه 6 درصد و طی سال های برنامه پنجم توسعه به طور متوسط رشدی برابر 7 درصد در سال برای آن در نظر گرفته شده است. بخش کشاورزی بزرگترین بخش اقتصادی کشور پس از بخش خدمات است و به طور متوسط 12 درصد از تولید ناخالص ملی را به خود اختصاص داده و محل اشتغال بخش وسیعی از جمعیت کشور است. مرکز آمار ایران تعداد جمعیت فعال اقتصادی کشور را 26 میلیون و 472 هزار و 835 نفر اعلام کرده است، از این تعداد چهار میلیون و 15 هزار و 556 نفر در بخش کشاورزی مشغول به کار هستند. بر این اساس می‌توان ادعا کرد از حدود 80 میلیون نفر جمعیت ایران، 1/40 درصد آن یا شاغل یا جویای شغل هستند. بیشترین سهم در ایجاد اشتغال را بخش خدمات داشته که توانسته 1/50 درصد اشتغال کشور را ایجاد کند. به بیان دیگر 11 میلیون و 697 هزار و 140 نفر در این بخش مشغول به کار هستند. سهم بخش صنعت از کل اشتغال ایران، 6/32 درصد است و بخش کشاورزی نیز 2/17 درصد از شاغلان کشور را در خود جای داده است. متوسط سهم زیربخشهای مختلف بخش کشاورزی در بخش زراعت 7/65 درصد، بخش دامپروری 8/26 درصد، ماهیگیری 4/4 درصد، خدمات کشاورزی 6/2 درصد و جنگلداری5/0درصد از ارزش افزوده بخش کشاورزی را به خود اختصاص داده است.بر اساس امار سال 1398 جهت ایجاد اشتغال هشت نفر در کشاورزی نیازمند هشت میلیارد تومان سرمایه گذاری میباشیم، در صورتی که این رقم سرمایه‌گذاری در صنعت ۲۱ میلیارد تومان و در خدمات ۲۶ میلیارد تومان است که  بخش کشاورزی با هزینه کمتری می‌تواند ایجاد اشتغال کند.با توجه به اینکه ۱۲ درصد تولید ناخالص ملی را کشاورزی به خود اختصاص داده است، استفاده از صنایع نوین و فناوری‌های جدید در بخش کشاورزی و دامپروری راهکاری جهت افزایش بخش کشاورزی و دامپروری در تولید ناخالص ملی و ایجاد اشتغال است. از طرف دیگر با پیشرفت تمدن، افزایش جمعیت و اطلاعات و دانش انسانی، بشر به حیوانات و تولید آن‌ها وابسته‌تر شده ‌است، به‌طوری که امروزه دامپروری یکی از مهم‌ترین رشته‌های کشاورزی و تولیدات دامی یکی از عمده‌ترین و با ارزش‌ترین فرآورده‌های کشاورزی است و مردم به فرآورده‌های دامی جهت تغذیه و تولید پوشاک بسیار نیازمند هستند. اهلی کردن حیوانات یکی از گام‌های عمده در پیشرفت زندگی از حالت بدوی به تمدن در بسیاری از طایفه‌های بشر اولیه است که سبب تبدیل زندگی ایلی و قبیله‌ای به زندگی شهری و شهرنشینی شده ‌است. قبل از اهلی کردن حیوانات، بشر بدوی حیوانات را جهت استفاده از گوشت و پوست آن شکار میکرده ‌است. سگ اولین حیوانی بوده که در حدود 000/12 سال قبل و به ‌دنبال آن، گوسفند در حدود 000/11 سال پیش توسط بشر اهلی شده‌اند.حیوانات اهلی به مجموعه ای از جانوران گفته می‌شود که در دامداری‌ها یا مزرعه‌ها برای مصرف خوراکی و پوشاکی و کمک در کار، پرورش داده می‌شوند و تولید مثل آنها تحت کنترل انسان است.  پرورش دام‌ها به خاطر بدست آوردن سود و منفعت و استفاده از محصولات آنها می‌باشد که در تقسیم‌بندی‌های مدرن دامداری زیر مجموعه کشاورزی محسوب می‌گرد. دامداری شاخه‌ای از کشاورزی است که با پرورش دام سر وکار دارد. تفاوت دامداری با دامپروری این است که در دامداری بیشتر از چراگاه‌های تازه و منابع آب طبیعی استفاده می‌شود و اینکه در دامپروری تلاش بر این است که با بهره‌گیری از علوم نوین بهره‌وری را افزایش داد، ولی دامداری بر سنت مبتنی است. علوم دامی توانایی‌هایی را در زمینه صنایع کشاورزی، مهارت در مباحث تئوری و عملی تولید و پرورش حیوان، امنیت محصولات غذایی، جنبه‌های اخلاقی کیفیت و امنیت غذایی، رفاه حیوان، تغییر روش‌های قدیمی، و تلفیق تئوری و عملی مهارت‌های صنعتی ارائه می‌کند.گفته میشود گردش مالي صنعت نفت 150 هزار ميليارد تومان است درحالي گردش مالي صنعت دام و طيور كشور را 134 هزار ميليارد تومان است. اين رقم مي تواند جايگزين مناسبي براي درآمد نفتي باشد.بطور کلی در ایران طرح‌های دامپروی در بخش‌های دام سبک، سنگین، نیمه سنگین، طیور و زنبورداری اجرا می‌شود که محصولات گوشتی، پشم ، پوست، شیر، عسل و... از تولیدات موثر در اقتصاد جامعه  است. با گسترش علم، علوم دامی گسترده تر شده و ارتباط آن با سایر علوم بیشتر گردیده و توانسته با بهره گیری از علومی همچون ژنتیک و فیزیولوژی در جهت بهره برداری بیشتر، تغییراتی در حیوانات به وجود آورد و تنوع محصولات خود را افزایش دهد. امروزه مفهوم واژه دام گسترده تر شده و گروه بزرگی از جانوران را در بر میگیرد که انسان از آنها در جهت تولید مواد بیولوژیک بهره برداری میکند. این جانوران با اهداف خاص تجاری و علمی نگهداری شده و پرورش می یابند. پرورش دام های جدید در بخش دامپروری راهکاری نوین در افزایش تولید ناخالص ملی و ایجاد اشتغال است.  استفاده از بزهای نژادهای اصیل سانن و آلپاین جهت تولید شیر، پرورش زالو پزشکی (Medical leech)، میل ورم (Meal worm)، پرورش کروکودیل، پرورش حیوانات زهری مانند مار و عقرب جهت تولید زهر حاصل از جانوران در داروسازی برای تولید انواع واکسن ها، انواع سرم های ضد گزش مار و عقرب و عنکبوت، داروهای مختلف برای درمان انواع سرطان ها و ام اس و سایر بیماری های خاص و جلوگیری از انقراض آنها می تواند به عنوان شاخه ای جدید از پرورش حیوانات در گرایش های علوم دامی مطرح شود. امروزه هر زالوی بالغ در اروپا به قیمت 11 دلار به دست مصرف کننده می رسد. یعنی ارزش هر 4 زالو معادل یک بشکه نفت اوپک است. قیمت زالو در بازار ایران بسته به نوع زالوی پرورش داده شده متفاوت است. رنج قیمت زالو‌ها و لارو آن‌ها در حال حاضر از  حدود هزار تومان تا ۶ هزار تومان متغیر است. بیشترین قیمت را زالوی مولد و کمترین آن را لارو دارد. برای پرورش هر ۵ هزار زالو، تنها به یک کارگر احتیاج است.  پرورش کرم های خوراکی (میل ورم) یکی از ساده ترین، ارزان ترین و کارآمدترین روشها برای تولید پروتئین در جهان هستند. میل ورم ها کرم نیستند بلکه لارو نوعی سوسک بنام سوسک تاریکی (Darkling beetle) هستند (به آن­ها کرم آرد هم گفته می شود) که فاقد هر گونه انگل و بیماری می باشند و یکی از بهترین مکمل های غذایی بصورت زنده و خشک شده هستند. این کرم ها در سبوس گندم و جو پرورش داده می شوند. هر سوسک هر۱۰ روز حدود ۲۰۰ عدد تخم می گذارد. هزار عدد سوسک هر ماه 000/600 تخم تولید می­کند  و هر ۱۰۰۰۰ هزار عدد سوسک هم برابر با حدود یک کیلو می شود. شش صد هزار عدد میل ورم حدودا ۶۰ کیلو میل ورم می باشد که در حال حاظر در دی ۹۸ قیمت هر کیلو میل ورم زنده 000/60 تومان می باشد که از هر ۱۰۰۰ عدد سوسک هر ماه حدودا 000/600/3 تومان سودتان نصیب تولید کننده می شود. میل ورم ها یکی از مهم ترین و با کیفیت ترین حشره برای تغذیه جانوران محسوب می شود. کرم های خوراکی از لحاظ تاریخی در بسیاری از کشورهای آسیایی، به ویژه در آسیای جنوب شرقی برای مصرف خوراکی انسانها پرورش داده شده اند.همچنین در حال حاضر در کشورهایی مانند آمریکا، استرالیا، مالزی، تایلند، فیلیپین، آفریقای جنوبی و مصر مزارع تولید و پرورش کروکودیل فعال هستند که در یکی از این مزارع که در استرالیا است، سالانه ۱۰ تا ۱۵هزار سر کروکودیل برای پوست تولید می شود. دوره پرورش کروکودیل حدود ۴ سال است. قیمت هر نوزاد کروکویل از ۸ میلیون شروع می‌شود. هر تمساح اغلب سالی یک بار و گاهی دو بار و هر بار 20 تا 60 تخم می‌گذارد و دارای سرعت رشد بالایی است، به‌طوری که به ازای مصرف هر یک کیلوگرم مواد غذایی، 1/1 کیلوگرم افزایش وزن دارد لذا پرورش آن امری کاملا مقرون به صرفه است. بیشتر محصولات مختلف تولید شده، به بازار کشورهای دیگر صادر می‌شوند. گوشت این حیوان به عنوان غذا توسط ساکنین شرق آسیا مصرف می شود که قیمت آن کیلویی ۲۵ تا 40 دلار است. پوست کروکودیل با توجه به شکل نگهداری آن توسط فروشنده، سالم و بدون پارگی بودن، و شیوه پرداخت پوست در ۳ درجه قیمت گذاری می­شود که قیمت هر تخته پوست کروکودیل ۵/۱ متری و درجه یک حدود 600 تا 800 دلار است.همچنین سم عقرب برای درمان بیماری های اتوایمیون و آرتریت روماتوئید و بسیاری از بیماری های دیگر مورد توجه قرار گرفته است. همچنین از سم عقرب می توان بر علیه انواع تومورهای بدخیم، سرطان بافت هم بند، تومورهای مغزی و نخاعی، سرطان پستان و همچنین در تشخیص سرطان های ریه، پوست، مری، گردن رحم و کولون استفاده نمود. از هر ۱۵۰ هزار عدد عقرب به طور میانگین ۲۵ گرم سم خشک عقرب تولید می گردد. با توجه خواص سم عقربها هر گالن زهر عقرب ۳۹ میلیون دلار قیمت دارد و از این روی زهر عقرب در زمره گرانترین مایعات دنیا قرار می گیرد. درپایان، با گسترش علم، علوم دامی و تکنولوژی پرورش دام گسترده تر شده و ارتباط آن با سایر علوم بیشتر گردیده و همچنین توانسته با بهره گیری از سایر علوم در جهت بهره برداری بیشتر، تنوع محصولات و دام ها را افزایش دهد. امروزه مفهوم واژه دام گسترده تر شده و گروه بزرگی از جانوران را در بر می گیرد و پرورش دام های جدید یک راهکار نوین در ایجاد کسب و کار درکشور می تواند مطرح باشد.

■ عضو هیات علمی دانشگاه و مدیر مرکز رشد واحد های فنآور دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان