■ محمد انصار

روزهای پایانی سال 1400 نخستین سالگرد درگذشت غلامرضا جمشید اول، مؤلف و مصحح نسخ خطی است. او متولد سال 1324 شهر کاشمر بود. در دانشگاه و حوزه تدریس ‌کرد. کتاب‌های زیادی نوشت که دوتای آن، درباره ی دانشمندان منطقه جرجان است که جهت یادبود آن بزرگوار، به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

1- جرجانی و آیات الاحکام

این اثر شماره 22 از مجموعه چهل جلدی «ایرانیان و قرآن» است که قصد دارد تا نیم نگاهی به بیش از پانزده قرن تلاش قرآن پژوهان ایرانی، داشته باشد. از سرزمین جرجان و استرآباد، سید امیر ابوالفتح جرجانی (نوه میر سید شریف) تنها کسی است که در آنجا، از زندگی و اثر قرآنی او یعنی کتاب تفسیر شاهی سخن گفته می‌شود. او در زمان شاه طهماسب صفوی زندگی می‌کرد و کتاب را به سفارش او می‌نویسد. به همین دلیل، نام کتاب «تفسیر آیات الاحکام شاهی» است. کلمه شاهی، اشاره به دستور شاه دارد. موضوع کتاب، تفسیر آیاتی است که در آن‌ها احکام فقهی آمده است. درباره ارزش کتاب، سخن بسیار است که مجال به پرداختن آن نیست. مهم‌ترین آن، این است که تفسیر شاهی، اولین تفسیر آیات الاحکام بوده که به زبان فارسی نوشته شد. این اثر، اولین بار در سال 1362 به کوشش انتشارات نوید تهران، در دو جلد با تیراژ 3000 نسخه و با تصحیح و توضیح مرحوم ولی الله اشراقی به چاپ رسید. همچنین متن آن در نرم افزار جامع فقه اهل بیت (تهیه شده توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی) موجود است.

کتاب جرجانی و آیات الاحکام اثر غلامرضا جمشید اول، خلاصه کتاب تفسیر شاهی بوده که به زبان امروزی برگردانده شده است. مطالعه آن، برای افرادی که می‌خواهند اجمالاً با تفسیر آیات فقهی آشنا شوند، مفید است. نویسنده از کار مرحوم اشراقی انتقاد می‌کند. او چنین می‌نویسد: (مصحح محترم، دچار غلط خوانی شده است. کتاب تفسیر شاهی، به تصحیح مجدد، نیاز دارد. در توضیحات ایشان، زبان عربی و فارسی با هم آمیخته شده‌اند که خواندن را دشوار می‌کند. ضمناً نگارش مقدمه او و مرحوم آیت الله مرعشی به زبان عربی، بر کتابی که به زبان فارسی نوشته شده، با هدفی که جرجانی داشته، ناسازگار است.) کتاب جمشید اول، هفت بخش و سی فصل دارد. در بخش اول، به سیر تاریخ زندگانی جرجانی پرداخته می‌شود. در بخش دوم از نیاز به تفسیر قرآن کریم و ضرورت فرهنگی و اجتماعی شرح آیات الاحکام سخن می‌گوید. این بخش، ارتباطی با سایر بخش‌های کتاب ندارد لذا بهتر است که در چاپ‌های بعدی حذف شود و یا اینکه در فصل اول قرار بگیرد، تا پیوستگی مطالب بهم نخورد. در بخش سوم، به کتابشناسی تفسیر شاهی می‌پردازد. سپس متن کتاب می‌آید.

2- غایة البادی فی شرح المبادی

کتاب غایة البادی فی شرح المبادی اثر رکن‌الدین جرجانی (از علمای قرن هفتم و هشتم) به کوشش غلامرضا جمشید اول تصحیح شد. جرجانی نگارش این اثر را در روز دوشنبه 13 ذی الحجه سال 717 قمری به پایان رساند. موضوع آن شرح کتاب مبادی الوصول الی علم الاصول تألیف استادش (علامه حلی) است. المبادی مخفف مبادی الوصول است. جرجانی در مقدمه‌ای کوتاه می‌نویسد: (کتاب علامه، بسیار ارزشمند است و من به درخواست یکی از بزرگان، شرحی بر آن نوشتم تا گنج‌های پنهان این اثر آشکار شود و به دین خدمتی کرده باشم.) او در این جا متن کتاب مبادی الوصول را به طور کامل آورده و شرح خود را بر آن می‌افزاید. گفته‌های علامه با جمله قال دام ظِله و سخنان خودش را با جمله أقولُ جدا کرده است. از این جهت می‌توانیم بگوییم که دو کتاب، در یک کتاب جا گرفته‌اند. او این اثر را زمانی که علامه حلی زنده بود، نوشت. این کار، جز از انسان شجاع، بر نمی‌آید. توصیه می‌شود که طلاب محترم، آن را بخوانند و شهامت خود را در نقد آثار دیگران بالا ببرند.این کتاب در سال 1398 در ۳۲۸ صفحه با جلد گالینگوری و کیفیت مناسب، توسط کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی چاپ شد.غلامرضا جمشید اول پس از تصحیح این اثر، کار ترجمه آن را به فارسی آغاز کرد. او در مصاحبه با خبرگزاری ایبنا (مورخ 22 مرداد 98- کد مطلب 279436) می گوید که مقداری از آن را انجام داده است. متأسفانه به این کار موفق نشد. امیدوارم که سایر پژوهشگران این کار را انجام دهند.

■  پژوهشگر