اعظم محبی: آغاز عملیات اجرایی پایگاه حفاظت از دیوار تاریخی گرگان و تلاش برای اتمام نقشه برداری هوایی آن، از جمله اقدامات تکمیل پرونده ثبت جهانی یادگار ساسانیان و رونق گردشگری تاریخی در گلستان است. استان گلستان فارغ از جنگل‌های سرسبز هیرکانی و چشمه‌سارها و آبشارهای متعدد و دیدنی، جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری تاریخی منحصر به فردی دارد که از آن جمله می‌توان به منطقه تاریخی خالد نبی، بافت تاریخی گرگان، برج قابوس، میل رادکان و دیوار تاریخی گرگان اشاره کرد. دیوار دفاعی گرگان به طول ۲۰۰ کیلومتر یادگار دوره ساسانیان بوده و از آن به عنوان سد اسکندر، سد انوشیروان، سد فیروز و دیوار سرخ و «مار سرخ» یاد می‌شود. این دیوار در سال ۱۳۸۷ به ثبت ملی رسیده از کوه‌های گلیداغ در مراوه تپه آغاز و تا سواحل گمیشان ادامه دارد و پس از دیوار تاریخی چین با ۶ هزار کیلومتر و دیوار آلمان با حدود ۵۵۰ کیلومتر، سومین دیوار طولانی و بلند جهان محسوب می‌شود که در زمان تأسیس خود کاربری‌های مختلفی از جمله دفاعی و نظامی داشته است. هم اکنون از این دیوار، جز به صورت محدود در نواحی شرقی آثار و بقایایی باقی نمانده و بیشتر آن زیر خاک مدفون است. در سال‌های اخیر مدیران حوزه میراث فرهنگی تلاش کردند تا با صیانت و حفاظت از بقایای دیوار تاریخی و حتی مرمت آن زمینه معرفی تاریخ کهن این سرزمین و البته جذب گردشگران را فراهم کنند لذا از سنوات گذشته ثبت جهانی این دیوار توسط متولیان پیگیری شده است. البته با وجود تلاش‌های متولیان و احداث پایگاه حراست از این اثر منحصر به فرد، برخی کم توجهی از سوی بومیان منطقه اتفاق افتاده و در سالیان اخیر بسیاری از بومیان با شخم و زیر رو کردن حریم دیوار و حتی برداشتن بخشی از آجرهای برجای مانده مبادرت به کشت و زرع کرده‌اند. ناملایمتی بومیان تا جایی پیش رفته که حتی برخی از آنها با درآوردن اندک آجر بر جای مانده از آن برای ساخت انبار دامداری و تأسیسات مشابه استفاده کردند. هم اکنون ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان مراحل پایانی خود را می‌گذراند لذا انتظار می‌رود فرهنگ‌سازی و آموزش بومیان هم به طور جدی در دستور کار قرار بگیرد. از سوی دیگر تلاش برای اتمام هر چه سریع‌تر نقشه برداری هوایی و احصاء مطالبات یونسکو در خصوص دیوار می‌تواند پس از سال‌ها محجوریت این دیوار تاریخی را در منظر گردشگران و علاقه مندان به تاریخ قرار دهد.

احیای دیوار گرگان؛ مطالبه مردم گلستان

اهمیت دیوار تاریخی گرگان همواره توسط مسئولان استان بیان شده است؛ استاندار گلستان در جلسه با طاهره قیومی، مشاور وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گفت: گردشگری اولویت نخست استان است و توسعه گلستان حتماً با رونق گردشگری رقم خواهد خورد. علی محمد زنگانه اضافه کرد: دیوار بزرگ گرگان یکی از آثار فاخر استان بوده و احیا و ساماندهی طولانی‌ترین اثر تاریخی کشور و همچنین پیگیری و تسریع فرآیند ثبت جهانی آن مطالبه و تقاضای جدی استان است. نماینده ولی فقیه در گلستان هم بارها در خطبه‌های نماز جمعه و یا در دیدار با مسئولان استانی و کشور بر ضرورت احیا و مرمت این دیوار تاریخی گرگان تأکید کرده است. آیت الله سیدکاظم نورمفیدی گفت: دیوار دفاعی گرگان یکی از موضوعات بسیار مهم و قابل توجه و تأمل است که احیای آن توسعه استان در همه ابعاد را به همراه خواهد داشت. وی افزود: همه ما مسئولان نسبت به احیای دیوار دفاعی گرگان غفلت کردیم و وظیفه داریم نسبت به آن توجه ویژه داشته باشیم.

۶۰ درصد تصویربرداری هوایی انجام شده است

برای اطلاع از آخرین وضعیت پرونده ثبت جهانی دیوار تاریخی گرگان با مدیر پایگاه میراث فرهنگی این اثر تاریخی گفتگو کردیم، حمید عمرانی رکاوندی گفت: تکمیل پرونده ثبت جهانی دیوار جزو اولویت‌های ما بوده که مقدمات آن فراهم شده تا با همکاری دفتر ملی یونسکو در تهران به دبیرخانه یونسکو ارسال شود. وی افزود: پرونده اولیه به تهران ارسال شده تا اگر ایراداتی داشته باشد، آن را برطرف کنیم و در نوبت ثبت جهانی قرار گیرد که هر سال یک بار تشکیل می‌شود. طبق گفته عمرانی ۸۵ درصد پرونده طبق معیارهای یونسکو آماده است و تلاش برای تکمیل آن ادامه دارد. وی عنوان کرد: در کنار این مسأله، تصویربرداری هوایی دیوار هم برای تعیین عرصه و حریم در حال انجام است که تاکنون ۶۰ درصد مسیر تصویربرداری شده و تا آخر فروردین ماه امسال به اتمام خواهد رسید. عمرانی گفت: ما بر روی نقشه اقدامات لازم برای تعیین عرصه و حریم را پیاده کرده و آن را به کمیته حریم تهران ارسال می‌کنیم تا بعد از تصویب به استان ابلاغ شود. وی عنوان کرد: در کنار ثبت پرونده و تصویربرداری هوایی، اقدامات دیگری در حال برنامه‌ریزی است که شامل تدوین پلان مدیریتی و مدیریت راهبردی دیوار که باید شرح خدمات برای آن تنظیم شود.

نیاز به ۲۰ میلیارد تومان اعتبار برای ایجاد زیرساخت‌ها

عمرانی افزود: همچنین اقداماتی برای معرفی دیوار در سایت و فضای مجازی، تور مجازی، ساخت کلیپ و انیمیشن و مستندنگاری و غیره در حال انجام است. وی بیان کرد: این اقدامات در کنار نصب تابلو راهنما و علائم هشدار دهنده حدود ۲۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که قول مساعد داده شده تا همزمان با ثبت پرونده این اقدامات هم اجرایی شود. عمرانی ادامه داد: با برنامه‌ریزی انجام شده در سال جاری یا سال آینده پرونده برای ثبت به یونسکو ارسال خواهد شد و در صحن علنی اجلاس یونسکو از آن دفاع خواهیم کرد که البته همزمان با دیوار پرونده ماسوله و هگمتانه هم مطرح است و با توجه به محدود بودن سهمیه، باید مدیریت شده تا سهمیه ایران سوخت شود. وی افزود: امیدواریم با انجام این اقدامات تا پایان برنامه هفتم گردشگر وارد منطقه شده و اشتغالزایی به همراه داشته باشد. عمرانی گفت: در برنامه آمایش سرزمینی که تدوین و ابلاغ شده، دیوار گرگان به عنوان یکی از پروژه‌های محوری مطرح است و به توسعه استان و گردشگری تاریخی کمک خواهد کرد. وی عنوان کرد: در راستای ثبت جهانی، باید زمینه جذب گردشگر را آماده کنیم، در همین راستا ساخت پایگاه دیوار در چند نقطه برنامه‌ریزی شده که اولین نقطه آن در گمیشان بوده و در آن خدمات گردشگری، معرفی دیوار، نمایش اشیا مکشوفه دیوار، موزه و غیره ارائه خواهد شد. طبق گفته عمرانی، این پایگاه در غرب دیوار در زیر بنای ۳۵۰ متر در حال احداث بوده و ۱۵ میلیارد تومان برای تکمیل آن نیاز است. وی ادامه داد: ثبت و احیای دیوار، زمینه معرفی میراث معنوی، طبیعی، فرهنگی و تمدن منطقه را فراهم می‌کند.

مرمت و احیای دیوار تاریخی در دستور کار است

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی گلستان هم گفت: پرونده دیوار دفاعی گرگان آماده شده و برای ثبت نیاز به پیگیری موضوعاتی دارد که در سفر رئیس‌جمهور هم برای آن اعتبار مصوب شد. رحمان فرمانی افزود: عکسبرداری هوایی برای تعیین حریم و عرصه امسال انجام شده و مطالعات ما تکمیل تر خواهد شد. وی ادامه داد: احیای دیوار دفاعی گرگان مد نظر مقامات عالی استان به ویژه استاندار بوده که در سفر رئیس جمهور به استان هم مطرح شد و همچنین در سطح وزارتخانه هم به عنوان پروژه‌ای که به گردشگری کشور و استان کمک می‌کند، مطرح شده است. فرمانی گفت: در سفر وزیر میراث فرهنگی به گلستان مقرر شد که بخشی از دیوار مرمت و احیا شود تا زمینه ورود گردشگر به منطقه فراهم شود. وی بیان کرد: زمانی که بنایی ثبت ملی می‌شود در سطح کشور مطرح بوده و فرهنگ و تاریخ و هویت منطقه را رواج می‌دهد و زمانی که ثبت جهانی می‌شود یک شاخص با ارزش بوده و نگاه جهانی به سمت آن است. فرمانی با اشاره به ثبت جهانی برج قابوس گفت: این اثر جهانی هم اکنون بحث‌های نظارتی، حفاظتی، مرمتی و اعتباری مخصوص به خود را دارد. وی با اشاره به ثبت حدود هزار اثر ملی در استان، افزود: سه پایگاه تاریخی در استان داریم که شامل بافت تاریخی گرگان، برج قابوس و دیوار دفاعی گرگان است و این امر می‌تواند در حفظ و نگهداری این فضا و معرفی آن کمک کند. دیوار بزرگ گرگان ۲۳ سال پیش در زمره آثار تاریخی ملی ایران ثبت شده و اثر منحصربه‌فرد تاریخی گلستان است که می‌تواند زمینه ساز تحول اقتصادی و زمینه پویایی در معیشت ساکنان پیرامون این اثر را فراهم سازد. اندکی اهتمام و اراده، در کنار برنامه‌ریزی و تزریق اعتبار کافی می‌تواند به این خواسته دیرین سرزمین هیرکان جامه عمل بپوشاند.