مریم جعفری- استان گلستان قطب اصلی کشاورزی در کشور است. این استان در همه رشته های کشاورزی و دام پروری، از کشت گندم و پنبه و محصولات باغی، تا پرورش دام و صید ماهی حضور جدی و پیشگام دارد. افراد زیادی سال ها برای توسعه کشاورزی در این استان تلاش کرده اند که یکی از آن ها دکتر قربانعلی روشنی است. او که سال هاست در حوزه خاک و کشاورزی اقدامات ارزنده ای انجام داده است، به مدت ده سال ریاست موسسه تحقیقات پنبه کشور را به عهده داشت و اکنون رئیس سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان است.این عضو هیئت علمی دانشگاه که پیش از این سابقه اختراعاتی در حوزه کشاورزی داشته، اکنون و به تازگی قدم دیگری در مسیر توسعه کشاورزی استان گلستان برداشته است. وی با طراحی و اجرای نرم افزاری کاربردی برای سهولت در عمل کشاورزان اقدام کرده است. این نرم افزار که «کشت یار» نام دارد با ارائه اطلاعاتی درخصوص خاک منطقه به کشاورز، موجب کاهش هزینه ها و افزایش محصولات کشاورزان می شود. به این بهانه گفتگویی داشتیم با دکتر روشنی که خواندنش خالی از لطف نیست.

 چه عاملی موجب شد تا به فکر طراحی نرم افزار کشت یار بیفتید؟

این روزها با افزایش قیمت ها در حوزه کشاورزی،  یکی از مهم ترین مسائل مدیریت مصرف کود است. بسیاری از اراضی ما در استان دارای سطوح مختلفی از عناصر غذایی هستند. برخی از این عناصر موردنیاز از طریق آب و هوا جذب شده و باقی آن ها یا در خاک وجود داشته یا باید به خاک اضافه شوند. یکی از دغدغه های اصلی من در طول خدمتم در مرکز تحقیقات کشاورزی و موسسه تحقیقات پنبه کشور تسهیل کار کشاورزان بود. در این راستا از سال ها پیش تمامی اطلاعات مربوط به خاک های اراضی گلستان جمع آوری و از این خاک ها حدود 20 هزار تک نمونه گرفته شد. سپس از خاک های اراضی استان گلستان یک بانک اطلاعاتی تهیه کردیم. این نمونه ها در آزمایشگاه مرکز تحقیقات کشاورزی تجزیه شده و اطلاعات آن به شکل یک آلبوم به تک تک مراکز خدمات کشاورزی استان ارائه شد. در آنجا هر کشاورزی می توانست با ورق زدن این آلبوم اطلاعات مربوط به زمین های منطقه مورد نظر را به دست آورد که شامل نوع خاک، تعداد و میزان عناصر موجود در آن بود. رفته رفته با پیشرفت تکنولوژی تصمیم گرفتیم تا این اطلاعات به صورت دیجیتالی در اختیار کشاورزان قرار  گیرد و این سرآغازی برای طراحی نرم افزار کشت  یار بود.

لطفاً در خصوص نرم افزاری که تهیه کرده اید توضیحاتی بدهید؟

پس از منسوخ شدن آلبوم های اطلاعاتی من با همکاری دوستانم در دانشگاه صنعتی امیرکبیر شروع به طراحی و تولید نرم افزار کشت یار کردیم. کشاورزان برای استفاده از این نرم افزار کافی است پس از نصب آن در گوشی هوشمند خود، مکان نمای آن را روشن کرده و پس از انتخاب مزرعه مورد نظر، اطلاعاتی در خصوص میزان عناصر موجود در آن خاک دریافت کنند. در این صورت کشاورز متوجه خواهد شد که چه عنصری در خاک وجود داشته و نیاز به کود دهی نیست؛ یا زمین مورد نظر به چه عنصری بیشتر از قبل احتیاج دارد. این نرم افزار اطلاعات فیزیکی و شیمیایی خاک را که سابقاً اندازه گیری کرده به نمایش می می گذارد. البته این اطلاعات ممکن است برای کسانی مبهم باشد که ما برای حل این مسئله فضای آن را به شکل ساده ای طراحی کرده ایم و گزینه های زیادی برای سهولت  کار با آن وجود دارد. گفتنی است این نرم افزار با توجه به اطلاعاتی که به کشاورز می دهد می تواند میزان هزینه های آن را به طرز قابل توجهی کاهش دهد. چرا که یک کشاورز تجربی برای کشت محصول خود از کود بسیاری استفاده می کند که ممکن است عناصر موجود در کود از سال پیش در خاک وجود داشته و دیگر نیازی به تزریق آن به خاک  نباشد.

 آیا فقط امکان استفاده آن در استان گلستان وجود دارد؟

 خیر این نرم افزار در هر جای کشور و حتی خارج از کشور نیز قابل استفاده است و کاملاً ظرفیت اطلاعات خاکی سایر استان ها را دارد. کافی است بانک اطلاعاتی هر استان به آن وارد شده تا برای کشاورزان نمایش دهد.

 آیا اطلاعات داده شده به نرم افزار پس از مدتی قدیمی نمی شوند؟

 بر اساس تجربه در دنیا ثابت شده که برخی از پارامترها دیر تغییرپذیرند. مثل pH و بافت خاک. اما به این جهت که اصطلاحاً شادابی علمی نرم افزار حفظ شود، اطلاعات موجود در آن هر سه سال یک‌بار بروزرسانی خواهند شد تا این نرم افزار کارایی و کیفیت خود را حفظ کند.

آیا هزینه ای برای مصرف کنندگان آن دارد؟

هدف من از طراحی این نرم افزار کاملاً شخصی بوده و اصلاً جنبه مادی ندارد. من سال ها در حوزه کشاورزی مشغول به کار بوده و هستم و قصد داشتم با انجام این کار دین خود را به کشاورزی استان ادا کنم. اگرچه ما برای ادامه این مسیر و توسعه کشاورزی استان نیازمند حمایت دولت هستیم.

 یعنی دولت در اجرای این طرح از شما پشتیبانی نکرده است؟

خیر . پس از یک نشستی که من با آقای مخبر، معاون اول رئیس جمهور داشتم، ایشان از وزیر کشاورزی خواستند تا از طرح ما حمایت کنند، جناب وزیر با مرکز فناوری اطلاعات وزرات خانه نامه نگاری کردند، از فناوری اطلاعات به معاون وزرات نامه زده شد و هنوز این روند ادامه دارد. البته به تازگی با مدیرکل سازمان جهاد کشاورزی هم به گفتگو نشسته ام که امیدوارم هرچه سریع تر موانع موجود در مسیر رونمایی از این نرم افزار رفع شود.

فکر می کنید وجود چنین امکاناتی چقدر در توسعه کشاورزی استان موثر است؟

من به عنوان یک متخصص در حوزه کشاورزی معتقدم که برای توسعه این صنعت در استان ما نیازمند مکانیزاسیون و نرم افزارهای کاربردی هستیم. اگرچه ممکن است یک سری ایراد و اختلالاتی داشته باشند اما از هدر رفت مقدار زیادی محصول و بالا رفتن بی رویه هزینه های کشاورزی جلوگیری می کنند.

با توجه به رونق گرفتن دوباره کشت پنبه در استان، فکر می کنید مکانیزاسیون چقدر در توسعه کشاورزی استان و کشت این محصول موثر است؟

راه توسعه کشت پنبه فقط از مسیر مکانیزاسیون می گذرد. کاشت و داشت این محصول کاملاً مکانیزه است و متاسفانه در ایران، در برداشت آن سرمایه گذاری درستی نکرده ایم. ما با تهیه ماشین برداشت و یا طراحی و تولید کمباین برداشت کوچک برای مزراع کوچک، می توانیم هزینه های کشت و برداشت این محصول رابه طرز قابل توجهی پایین بیاوریم و به سوددهی برسیم.

نظر شما در خصوص صادرات این محصول چیست؟

در حال حاضر پنبه موجود در کشور، تنها 60 درصد نیاز داخل را برآورده می کند و 40 درصد باقی وارد کشور می شود که این امر ثابت می کند ما توان صادرات آن را نداریم. تعداد کارخانجات نخ ریسی در استان زیاد شده و برای سرپا نگه داشتن آن باید خوراک کارخانجات وجود داشته باشد. پنبه ارزش افزوده بالایی دارد و می تواند برای یک منطقه اشتغال و ثروت زیادی ایجاد کند.

شما سال ها رئیس موسسه تحقیقات پنبه کشور بودید. لطفاً در خصوص فعالیت های موسسه توضیحاتی دهید.

 موسسه تحقیقات پنبه تنها موسسه ملی تحقیقاتی است که در استان گلستان مستقر بوده و فعالیت های اجرایی پنبه را در 14 استان هدایت می کند. وظیفه اصلی موسسه یافتن ارقام جدید متناسب با مشکلات جدید است. با توجه به تغییرات اقلیمی در کشور، چالش های فراوانی برای کشاورزان به وجود آمده که این موسسه موظف است ارقام جدیدی متناسب با شرایط جدید مشخص کند.

در خصوص محیط کار فعلی خود، سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی توضیح دهید.

این سازمان مردم نهاد در سال 1381 در گلستان تاسیس شد و امروز با بیش از 10 هزار عضو حقیقی و حقوقی که تعداد زیادی از آن ها کارشناسان فارغ التحصل رشته های مختلف کشاورزی هستند، به کار خود ادامه می دهد. این موسسه به نوعی محلی برای انجام برخی از امورات تصدی گرایانه است. یکی دیگر از اقدامات ما در این سازمان ایجاد مرکز خدمات غیردولتی است. به این صورت که تعدادی متخصص در کنار باغدار، کشاورز و ... هستند و به او مشاوره هایی برای سود و برداشت بیشتر می دهند. البته پس از اینکه کشاورز از توصیه های علمی کارشناس بهره مند شد طبق توافقات صورت گرفته بخشی از سود آن به مشاور آن طرح پرداخت می شود. این طرح «سدات» یا «سهم بری دانش از تولید» نام دارد.

ارتباط شما در سازمان با مراکز علمی و دانشگاه ها به چه صورت است؟

ما برای بحث آموزشی اعضا همیشه با دانشگاه های سراسر کشور همکاری کرده و دوره های آموزشی به صورت دائمی در موسسه برگزار می شود. در این سازمان همچنین فارغ التحصیلان حوزه کشاورزی ساماندهی شده و پس از گذراندن دوره های لازم، به عنوان مدیر فنی در واحدهای تولیدی مشغول به کار می شوند.

به عقیده شما دولت چطور می تواند در ارتقا کشاورزی استان گلستان موثر باشد؟

من عقیده دارم هرچه در فرآیند تولید علم بیشتری تزریق شود، به همان اندازه عملکرد بیشتر و پایدارتری خواهد داشت. از طریق علم سود دهی در شرایط بد محقق می شود و دولت باید روی علمی کردن کشاورزی سرمایه گذاری کند. این روزها که کشاورزان هزینه های هنگفتی برای کشت و تولید یک محصول پرداخته و در مقابل سود کمی دریافت می کنند، وجود حلقه مفقوده ای به نام تکنولوژی و مکانیزاسیون به خوبی  حس می شود. استفاده از تکنولوژی روز در کشاورزی می تواند موجب افزایش تولید، کاهش هزینه ها، کاهش سختی کار کشاورزی و انجام به موقع عملیات کشاورزی شود. اکنون که در استان گلستان ظرفیت های فراوانی برای استفاده از تکنولوژی و مکانیزاسیون وجود دارد ضروری است که مسئولان با دقت بیشتری در این حوزه عمل کنند. همچنین همکاری نیروی های متخصص و دخالت علم در کشاورزی، که محور توسعه استان است، می تواند موجب ارتقا هرچه بیشتر این صنعت شود.