■  محمد انصار از جاهای قدیمی شهر گرگان، خیابان ارتش یا لشکر است. اگرچه امروزه، به جزء پادگان ارتش، آثار تاریخی دیگری در آن جا نمی‌بینیم، اما نزدیک به 100 سال هست که در این خیابان، رفت و آمد می‌شد. در گذشته که شهر کوچک بود و بیشتر مردم، در بافت تاریخی زندگی می‌کردند، آن در جای دور افتاده‌ای از شهر، قرار داشت. اما با گسترش شهر، در درون و مرکز قرار گرفت.
دلیل نامگذاری این خیابان، استقرار ساختمان ارتش است. این مکان در دوره‌ی رضاشاه ساخته شد. بسیار بزرگ است. در سال های نخست پیروزی انقلاب، از فضای آنجا برای برگزاری نمازجمعه هم بهره گرفته شد. در سال 1356 سردر ورودی آن، بعنوان یکی از آثار ملی ایران، به ثبت رسید و نزدیک به ده سال پیش، با همکاری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان، بازسازی شد.
درگذشته، لشکر 5 گرگان در آن جا مستقر بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی و چندین بار تغییر در ساختار آن، به لشکر 30 پیاده‌ی گرگان تبدیل شد که در جنگ ایران و عراق، درخشش داشت و صدها شهید داد. در همان دوران، آن جا محل نگهداری اسیران عراقی هم شده بود. اکنون این گروه نظامی، دیگر در آن جا نیست و به جای آن، تیپ 230 متحرک هجومی مستقر شده است.
وجود ارتش، در نامگذاری خیابان‌های اطراف، مؤثر بود. مثلاً محل زندگی ارتشیان، به گروهبان محله، معروف شد. آنها در همان جا، بیمارستانی برای درمان نیروهای‌شان ساختند. از آنجا که سربازها از درب شمالی پادگان، با خانواده‌های‌شان ملاقات می‌کردند، آرام آرام محله‌ای در آن جا با نام ملاقاتی شکل می‌گیرد. مسجد علی‌النقی (واقع در جانباز 24) و عسکریه (واقع در محله‌ی گرگانپارس) در غرب آن قرار دارند. از آنجا که امام دهم و یازدهم در جایگیری لشکریان حکومت عباسی، زندگی می‌کردند، عسکریین نامیده شدند، لذا این دو مسجد، نام و لقب آن دو امام (علی‌النقی- عسکری) را دارند.
با گذشت زمان، خیابان لشکر، در میان دو میدان نزدیک بهم قرار می‌گیرد و به دو نیمه شمالی و جنوبی تقسیم می‌شود که آن را به ترتیب لشکر اول و دوم نامیدند. میان آن‌ها دو اداره ثبت احوال و دخانیات، جدایی انداخته است که اکنون، خودروها به دور آن می‌چرخند. در گذشته هر دوتای آن‌ها، دو طرفه بودند، اما از 20 سال پیش، هر دو یکطرفه شدند.
پس از انقلاب اسلامی، دو نام شهید ارتش (نامجو- فلاحی) روی این خیابان گذاشته می‌شود. آن ها جزء 5 فرمانده ایران بودند که در سال 1360 برای آن‌ها سانحه‌ی هوایی پیش آمد. نام سه تای دیگر (فکوری- جهان آرا- کلاهدوز) روی خیابان نزدیک به آن (جانباز) گذاشته شد.
از مهمترین مکان­های این خیابان، تالار فخرالدین اسعد گرگانی است. آن در اردیبهشت سال 1357، به کوشش حسن رحیمیان (رئیس اداره فرهنگ و هنر) ساخته شد. زمین آن را از پادگان ارتش گرفته بودند. معمار آن مردی ایرانی و ارمنی تبار به نام آفتاندلیانس بود که پیش از آن، تالار وحدت (رودکی) تهران را هم طراحی کرده بود. در کنار آن، نخستین ساختمان اداره فرهنگ و هنر گرگان قرار داشت.
این خیابان، پنج اداره دارد. بزرگترین آن، مجتمع دخانیات است که پیشینه ساخت آن، به بیش از 60 سال می‌رسد و از مهم‌ترین مراکز تولید و توزیع تنباکو و دخانیات در ایران است. در کنار کارهای اداری، باید بگوییم که این اداره در مسابقات ورزشی به ویژه والیبال در سطح ملی، درخشش داشته است.
 ثبت احوال وصل به آن است که از نظر ساختمانی، مشابه اداره دارایی، دادگستری، ثبت و اسناد، مدرسه ایرانشهر و فرمانداری است. اداره حج و زیارت هم آن جا واقع شده است که در گذشته، به جای آن، مدرسه‌ای به نام نوردانش بود. در کنار آن، اتاق بازرگانی است. اگر چه اصل اداره، صد سال قدمت دارد، ولی بنای کنونی، نو است. اداره غله هم در روبه روی آن است که چند سال، جایش را به اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان گلستان داد، ولی آن را پس گرفت و به جای خودش برگشت.
از نکات جالب این است که دو فرهنگی قدیمی شهر یعنی آقایان احمد صالحسری و سید مصطفی هدایت مفیدی به ترتیب در خیابان های اول و دوم آن جا زندگی می‌کردند. آن‌ها سال‌ها مدیر و آموزگار مدارس شهر بودند که چند سال پیش، پس از یک قرن زندگی، از دنیا رفتند.
در سال‌های گذشته، برای کاهش ترافیک و زیباسازی شهر، قرار بود که لشکر 30 و اداره دخانیات، تغییر کاربری بدهند و به بیرون از شهر بروند، اما تاکنون این کار انجام نشده است.

■ پژوهشگر