بیماری زغالی، آفتی که درختان بلوط را درگیر می‌کند با تشدید خشکسالی و احتمال شدت آن در سال‌جاری پس از حدود یک دهه خاموشی به عنوان یک تهدید جدی در عرصه‌های جنگلی گلستان در حال شعله‌ورشدن دوباره و طغیان است. به گزارش ایرنا، بر اساس گزارش های موجود، بیماری زغالی گونه بلوط چند سالی است دامن گیر جنگل‌های زاگرس شده و حدود ۲ میلیون هکتار از عرصه های جنگلی این منطقه را آلوده کرده است که مهمترین عامل شیوع این آفت تنش عمومی حاصل از عوامل طبیعی و انسانی و خشکسالی محسوب است که اکوسیستم‌های جنگلی را ضعیف کرده و شرایط را برای هجوم آفات و بیماری‌ها فراهم می‌کند. امسال هم طبق بررسی‌های صورت گرفته توسط کارشناسان، بیماری‌ها و آفات مختلف از جمله زغالی بلوط و پروانه برگ خوار در جنگل‌های کشور از غرب تا شرق در حال طغیان بوده و جنگل‌های استان گلستان به دلیل خشکسالی حاکم از این وضعیت بی‌نصیب نمانده و کانون‌های بیماری زغالی روبه گسترش است.

این بیماری به‌ صورت پژمردگی شاخ و برگ‌ها و خروج شیرابه‌های سیاه رنگ از داخل تنه در ارتفاعات خود را نشان می‌دهد که به مرور زمان شیرابه افزایش یافته و حالت زغالی شکل در روی تنه و سیاه شدن در زیر پوست نمایان می‌شود و در نهایت به مرگ کامل درخت منجر می‌گردد. خشکی و دمای بالا به عنوان ۲ عامل اصلی شناخته شده در شیوع این بیماری در بیشتر نقاط دنیا به شمار می‌رود که به تاکید کارشناسان امر باید برای رفع این چالش تدابیر ویژه اتخاذ کرد.

طغیان بیماری زغالی در ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار از جنگل‌ها

امسال طبق برآوردهای اولیه بیماری زغالی در حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار از کانون‌های این بیماری در جنگل‌های بلوط گلستان طغیان کرده و به اعتقاد کارشناسان در صورت تداوم خشکسالی وسعت آن گسترش خواهد یافت. جنگل‌های هیرکانی که برخی دانشمندان قدمت آن را ۴۰ میلیون سال برآورد کرده‌اند نمادی از فسیل‌های زنده‌ای محسوب می‌شود که از این عرصه‌های جنگلی منحصر به‌فرد، سهم استان مازندران ۵۳ درصد، گیلان ۲۶ درصد و گلستان ۲۱ درصد است. جنگل‌های هیرکانی که عمده پوشش جنگلی گلستان را به خود اختصاص می دهند از شهرستان‌های بندرگز و کردکوی تا پارک ملی گلستان بر روی دامنه‌های شمالی البرز قرار دارند و باتوجه به فاصله گرفتن از اراضی ساحلی، کاهش نزولات از غرب به شرق و همچنین تغییرات زیاد در شکل زمین، تغییر قابل ملاحظه‌ ای در ترکیب و ساختار جنگل‌های این مناطق به‌وجود می‌آید. طبق اعلام کارشناسان، جنگل‌های هیرکانی ۱۵۰ گونه درخت و بوته دارد که در دسته جنگل‌های سبز تابستانی یا پهن‌برگ خزان‌کننده قرار می‌گیرند و نوع درختان هم در منطقه کم‌ ارتفاع، با درخت‌های دامنه‌ها و نواحی خیلی بلند متفاوت است. به عنوان مثال درختان نم‌ پسند راش که ۱۷.۶ درصد از سطح و حدود ۳۰ درصد از حجم چوب جنگل‌های هیرکانی را در ارتفاعات ۷۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از سطح دریا به خود اختصاص می دهد به‌ دلیل نیاز رطوبتی بالا، از دره زیارت در جنوب شهرستان گرگان به تدریج در جنگل های شرقی این مناطق محو شده و پس از آن جای خود را به درختان ممرز و بلوط بلندمازو می دهد. در سال‌های اخیر آفت‌هایی مانند پروانه جوانه‌خوار بلوط، پروانه ابریشم‌باف ناجور، پروانه‌های برگ‌خوار خانواده ژئومتریده، پروانه دم‌قهوه‌ای، شب پره شمشاد و پروانه تخم انگشتری و بیماری‌های زغالی بلوط و فتیله نارنجی درختان جنگل‌های گلستان را مورد حمله قرار داده‌اند. طبق اعلام کارشناس حفاظت و حمایت از عرصه‌های منابع طبیعی گلستان، به دلیل درگیری چند ساله استان با خشکسالی بعد از گذران تجربه سال‌های ۸۸ و ۸۹، امسال سطح طغیان بیماری زغالی بلوط در کانون‌های آن در سطح ۲۵۰ تا ۳۰۰ هکتار گزارش شده و در صورت تداوم خشکسالی میزان آن گسترش خواهد یافت. فریدون فریدی درخت بلوط را گونه غالب جنگل‌های گلستان اعلام کرد و گفت: امسال بیماری زغالی بلوط در چند کانون شامل جنگل‌های جنوب شهر کردکوی، پارک جنگلی قرق، دلند و روستای حسین‌کرد مینودشت طغیان کرده و به صورت پراکنده و تک درختی در سایر نقاط جنگلی هم قابل مشاهده است. وی اظهارداشت: هنوز در مرحله پایش بیماری قرار داریم و بعد از پایان این مرحله برنامه ریزی برای انجام اقدامات کنترلی بیولوژیکی غیر شیمیایی در دستور کار قرار خواهد گرفت چرا که استفاده از هرگونه سم شیمیایی تهدید جدی برای ساکنان این عرصه‌ها اعم از حشرات، حیوانات و گیاهان محسوب می‌شود. این کارشناس حوزه گیاه پزشکی تصریح کرد: یکی از برنامه‌های مدیریت کانون‌های بیماری زغالی بلوط کاهش آلودگی از طریق حذف پایه‌های خشک شده و هرس شاخه‌های آلوده است. فریدی گفت: سال گذشته ۸۰ هکتار از جنگل‌های بندرگز با آفت شب پره شمشاد و ۵۰ هکتار از جنگل‌های بندرگز و گرگان با آفت پروانه ابریشم باف ناجور درگیر و مواردی از بیماری فیتیله نارنجی به صورت پراکنده در عرصه‌های جنگلی مشاهده شد. وی ادامه داد: امسال تاکنون در کانون‌های سال‌های قبل آفات برگ خوار از جمله پروانه ابریشم باف ناجور، شب پره شمشاد، جوانه خوار بلوط و پروانه‌های خانواده ژئومتریده طغیانی گزارش نشده است.

گونه‌های درختی سرخدار، شمشاد و ملج در معرض تهدید

سید محمد واعظ موسوی یکی از استادان منابع طبیعی هم از در معرض تهدید قرار داشتن گونه‌های درختی سرخدار، شمشاد و ملج جنگل‌های شمال به دلایل مختلف خبر داد و گفت: برداشت بی رویه در گذشته، تبدیل جنگل به اراضی کشاورزی و شیوع آفات و بیماری‌ها از جمله دلایل کاهش جمعیت و در معرض تهدید قرارگرفتن برخی از گونه‌های درختی جنگل‌های شمال است که از بین آنها می‌توان به سرخدار، شمشاد هیرکانی و ملج اشاره کرد. وی افزود: حفاظت از جمعیت‌های باقیمانده از این گونه‌های در معرض خطر نیازمند اراده جدی نهادهای متولی، آموزش و فرهنگ سازی به ویژه در رابطه با جوامع بومی و محلی، انجام اقدامات موثر برای تقویت اقتصاد و معیشت حاشیه نشینان جنگل و تخصیص اعتبارات کافی از طرف دولت است. به گفته مدیرکل منابع طبیعی گلستان، در سال‌های اخیر به علت وقوع تغییرات اقلیمی و رشد آفات و بیمارها شاهد افزایش خشکیدگی و پژمردگی و خزان زودرس تعداد زیادی از درختان در سطوح وسیع جنگلی از جمله درختان سوزنی ‌برگ و پهن ‌برگ هستیم که این وضع باعث ضعف تدریجی درختان، سرخشکیدگی، حمله و توسعه عوامل ثانویه مانند پوست ‌خواران و چوب‌ خواران می‌شود. عبدالرحیم لطفی گفت: در ۴۵۲ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان طرح‌های بیماری یابی و مقابله با بیماری و آفات جنگلی در حال اجراست و کانون‌های بیماری در این عرصه‌ها شناسایی شده و با اقدامات فیزیکی و بیولوژیکی مبارزه با آنها ادامه دارد. وی ادامه داد: قرق مناطق آلوده، جلوگیری از رفت و آمد بیش از حد خودرو و انسان، احیا و بازسازی عرصه‌ها با خراش‌دهی، بذرپاشی و کاشت نهال، ایجاد تنوع گونه‌ای و قطع و حذف پایه‌های به شدت آلوده به بیماری و امحای بقایای آنها از جمله روش‌های مقابله با گسترش بیماری در جنگل‌های گلستان است. معاون فنی اداره‌ کل حفاظت محیط زیست گلستان گفت: سازمان حفاظت محیط زیست دارای ۳۰۵ منطقه تحت مدیریت شامل پارک ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش است که برای نخستین بار سال گذشته به صورت پایلوت پروژه شناسایی پهنه‌های آلوده در پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان نما به آفات و بیماری‌ها اجرا شد که نتیجه آن نشان داد پوشش گیاهی سه هزار و ۶۷۰ هکتار از این مناطق بر اثر آفت و بیماری‌های درختان جنگلی از بین رفت. وحید خیرآبادی اظهار داشت: از مجموع پوشش گیاهی از بین رفته ناشی از آفات و بیماری‌ها، سه هزار و ۲۰۰ هکتار آن مربوط به پارک ملی گلستان و ۴۷۰ هکتار مربوط به منطقه حفاظت شده جهان نمای کردکوی است. وی یادآور شد: همچنین در این پروژه ۱۸ گونه بیماری‌زا مانند "زغالی، فتیله نارنجی، لکه قیری، لکه برگی، سفیدک، پوسیدگی ریشه"، ۹ گونه آفت مانند "پروانه خالدار، پروانه برگ خوار، پروانه جوانه خوار بلوط، پروانه دم قهوه‌ای، سوسک برگ خوار و شپشک پنبه‌ای" و ۲ گونه گیاه نیمه انگلی "دارواش و ارس واش" در مجموع در پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان‌نما شناسایی شد.

مقابله با آفات در پارک ملی گلستان و جهان‌نمای کردکوی با ۵۰ میلیارد ریال

وی افزود: اجرای مرحله نخست این پروژه با همکاری تیمی متشکل از اعضای هیات علمی دانشگاه منابع طبیعی گرگان انجام و جمع‌بندی از آخرین وضعیت آفات و بیماری‌های این مناطق تهیه شد و در صورت تامین ۵۰ میلیارد اعتبار پیش بینی شده، امسال استفاده از روش‌های مناسب زیستی و فیزیکی برای مبارزه با آفات و بیماری‌ها و به دنبال آن احیای مناطق آسیب دیده در دستور کار قرار خواهد گرفت. مدیرکل پدافند غیرعامل استانداری گلستان هم گفت: کنترل و مقابله با آفت و بیماری‌های گیاهی در لکه‌های بحرانی ۲ عرصه جنگلی پارک ملی گلستان و جهان‎نمای کردکوی پس از تخصیص اعتبار ۵۰ میلیارد ریالی آغاز می‌شود. محمدتقی محمدی اظهارداشت: از بین رفتن بخشی از جنگل‌های هیرکانی به دلیل عوامل طبیعی شامل بیماری‌های گیاهی و قارچی در شورای پدافند غیرعامل مطرح شد و اقدامات پیشگیرانه با هدف جلوگیری از گسترش این تهدید و افزایش حساسیت دستگاه‌های مرتبط در دستورکار قرار گرفت. وی افزود: سال گذشته در کمیته بیوتروریسم شورای پدافند غیرعامل تامین اعتباری به مبلغ ۵۰ میلیارد ریال برای اجرای راهکارهای کنترل و حفظ وضع موجود و استفاده از روش‌های مناسب زیستی و فیزیکی مبارزه با آفات و در نهایت احیای مناطق آسیب دیده از آفات و بیماری‌ها مصوب شد که صورتجسله این مصوبه با امضای استاندار گلستان به سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان برای تامین اعتبار ارسال گردید.افزایش آگاهی مردم نسبت به اهمیت عرصه‌های جنگلی در تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی و تقویت آبخوان‌ها که باعث افزایش آبدهی قنوات و چشمه‌ها و رونق کشاورزی می‌شود، جلوگیری از جاری شدن سیلاب، کمک به کاهش آلودگی صوتی و ایجاد محیطی زیبا برای گذران ساعاتی مفرح از مهمترین راهکارهای مقابله با تخریب این منابع خدادادی محسوب می‌شود که باید توسط نهادهای مرتبط از سنین پایین در افراد فرهنگ‌سازی شود.