■   ابوالفضل حاجی ملا حسینی

بحث طبیعت گردی

طبيعت گردي در سرتاسر جهان به عنوان يک فعاليت اقتصادي در حال رشد و توسعه است. اين صنعت فرصت مناسبي را براي طبيعت گردان جهت تجربه طبيعت فراهم کرده و به آنها امکان يادگيري در خصوص اهميت محافظت از تنوع زيستي و فرهنگ هاي بومي را مي دهد. علاوه بر اين طبيعت گردي سبب ايجاد در آمد جهت برنامه هاي محافظتي و ايجاد درآمد اقتصادي براي جوامعي خواهد بود که در مناطق دور دست و روستايي زندگي مي کنند. البته همه سفرها به مناطق طبيعي، طبيعت گردي نيستند. ما شاهد هجوم انبوهي از افراد به مناطق و مکان هاي طبيعي بوده ايم که در اغلب موارد جاذبه ها ويژگي هايي که سبب زيبا و پر جاذبه شدن اين مناطق مي شود را کلاً خراب کرده اند. اين جاذبه ها ممکن است شامل گونه هاي نادر از گياهان و حيوانات، شاخص هايي بالا از تنوع گونه ها، انواع ژئومورفولوژيهاي غير معمول و خاص باشند. مديران مناطق حفاظت شده با چالش کنترل و به حداقل رساندن تأثيرات گردشگري طبيعي از قيد و بند رها شده مواجه هستند. در حالي که در همين حين در حال تصميم گيري هستند که کجا و چگونه جهت گسترش طبيعت گردي به عنوان يک اقتصاد قابل سازگاري با اقتصاد منطقه برنامه ريزي کنند. در چنين شرايطي، روند برنامه ريزي طبيعت گردي بسيار  بحراني است تا بتوان توانايي ها و قدرت هاي طبيعت گردي را به عنوان يک استراتژي قوي کسب کرد. شروع طبيعت گردي با ايجاد ساختارهايي خاص مانند برج هاي مراقبت و يا استفاده از نقاطي جهت ديده باني و مراقبط از زيستگاه هاي اصلي و ايجاد کلبه هايي در مناطق حفاظت شده جهت تضمين حفاظت از اين مکانهاي حائز اهميت مي باشد زيرا آنها به بالا بردن سطح هوشياري در جوامع مي شود. مي دانيم که جهت موفق ساختن طبيعت گردي ما به بينشي عميق تر و  فهمي بهتر نيازمنديم و همچنين توسعه دهندگان به بينشي عميق نسبت به مکانيزم هاي مديريتي جهت تضمين فعاليت هاي پايدار نياز دارند. تلفيق محافظه کاري و چشم اندازهاي تجاري جهت برنامه ريزي زيست محيطي موفق بسيار حائز اهميت است. جهت برنامه ريزي طبيعت گردي ما به افراد متعددي نيازمنديم که در ميان آنها مي توان به افراد ذيل اشاره کرد.

مديران مناطق حفاظت شده: اين افراد نقش خيلي مهمي در توسعه و اداره طبيعت گردي ايفا مي کنند. آنها منابع اصلي اطلاعات در خصوص پوشش هاي گياهي و جانوري آن منطقه دارند و در واقع آنها محافظان هر روز اين منابع طبيعي هستند و مسئوليت بسيار سنگيني را بر عهده دارند.

 جوامع محلي: جوامعي که در محدوده اين مناطق حفاظت شده و يا خيلي نزديک به اين مناطق زندگي مي کنند و در بسياري از مواقع ناديده گرفته مي شوند. در حاليکه لزوم توجه به جوامع محلي بسيار حائز اهميت است. زيرا همين منابع طبيعي منبع درآمدي براي اين افراد منطقه است و بايد در خصوص ميزان ورود توريست به آن مناطق با ساکنان آن منطقه در تعامل بود. برگزار کنندگان تور تاثير بسيار زيادي بر روي مقاصد سفر، فعاليت ها و تجربيات کلي مسافران دارند.  بدين جهت فهم و درک واقعي اکوتوريست و هم الزامات حفظ منابع طبيعي در مناطق حفاظت شده حائز اهميت است. آنها بايد بدانند که محصول و فراورده طبيعت گردي که آنها همواره در حال تلاش جهت ارتقاء آن هستند بسيار شکننده و آسيب پذير است و بايد با دقت از آنها محافظت شود.

صنعت گردشگري هم همچنين يک فاکتور مهم و منبعي مهم براي اطلاعات و اجراي روند درخواست متقاضي و ارتقاع پيشرفت بازار نيز هست.

NGO  ها به عنوان گروه هاي محافظت کننده مي توانند نقش مهم و سازنده اي را در راه پيشرفت طبيعت گردي ايفا کنند. آنها همچنين مي توانند يک منبع مهم کسب درآمد براي پروژه هاي طبيعت گردي نيز باشند . علاوه بر اين آنها مي توانند تسهيل کننده ارتباطات ميان جوامع محلي و توسعه دهندگان صنعت توريسم باشند و اين اطمينان را کسب کنند که راه هاي ارتباطي کافي و مزاياي دو جانبه را کسب مي کنند. اين گروه ها اغلب اعضايي دارند که به دنبال اطلاعات و راهنمايي در خصوص مسائل طبيعت گردي هستند. موسسات مالي چنانچه مديريت مناطق حفاظت شده و جوامع محلي به دنبال کسب ميزان بيشتري از سود در حيطه طبيعت گردي هستند، اغلب آنها بايد الزام سرمايه گذاري و توسعه زيربنا و شالوده آنرا دريابند. مصرف کنندگان، مشتريان، طبيعت گردان نيروهاي محرک در حيطه طبيعت گردي هستند. آنها خودشان تصميم مي گيرند که کجا بروند و چه کاري را جهت لذت بردن از تعطيلات خود بدون آسيب رساندن به مناطق حفاظت شده انجام دهند. پس تفکرات و ترجيحات آنها بايد خيلي جدي گرفته شوند ولي آنها نيز بايد آموزش داده شوند تا بتوانند تصميماتي عاقلانه بگيرند و در همه حيطه هاي محافظتي مشارکت کنند.

در آمدی بر اقتصاد گردشگري

در غالب روستاها به دليل دور افتادگي و عدم توسعه يافتگي، گزينه هاي محدودي به منظور توسعه اقتصادي اين مناطق وجود دارد. شيوه هاي سنتي درآمد زايي از طريق كشاورزي يا دامداري به عنوان منبع اصلي كسب درآمد براي مردم ساكن در اين نواحي محسوب مي شود به منظور فعال كردن اقتصاد در مناطق روستايي ناگزير به جايگزيني درآمد زايي از منابع محلي است. لذا با توجه به تاثيرات مزيت نسبي موجود در نواحي روستايي بر كسب درآمد و اشتغال زايي، گردشگري مي تواند به عنوان گزينه اي مناسب براي ارتقاء شيوه هاي زندگي روستايي و تغييرات مثبت در توزيع درآمد در اين نواحي شود. بنابراين نياز بديهي به منظور احياء و تجديد حيات اقتصاد روستايي مورد توجه ويژه قرار مي گيرد.(آبي ليو ، 2006)

مهمترين ابعاد اثرات اقتصادي گردشگري را مي توان در 7 گروه طبقه بندي نمود:

1- درآمدزايي 2- اشتغال 3- ايجاد درآمد مالياتي 4- اثرات برتر از پرداختها 5- بهبود ساختار اقتصادي يك منطقه 6- ترغيب فعاليت هاي كارآفرني 7- زيان هاي اقتصادي

بنابراين گردشگري مي تواند براي يك منطقه يا مقصد گرشگري، مزايايي را به همراه داشته باشد. پس ضروري است قبل از هر اقدامي شناخت مناسبي از جنبه هاي تقاضاي گردشگري، نيازها و خواسته هاي آنها به عنوان يكي از وجوه اقتصاد گردشگري مورد توجه قرار گيرد تا با شناخت عوامل تاثيرگذار و بر جهت دهي هاي تقاضاي گردشگري و نوع انتخاب گردشگران در مرحله بعد به توسعه اثربخش عرصه و خدمات اقدام گردد. در اين بخش به بررسي دوره هاي زماني گردشگري منطقه، خصوصيات و ويژگي هاي گردشگران ، كمبودها و نيازهاي آنها در رابطه با محصول گردشگري اشاره ميگردد. با توجه به تحقيقات ميداني مهمترين عامل جذب گردشگران به اين منطقه آب و هوا و جاذبه هاي طبيعي آن است كه در فصول بهارو تابستان مورد توجه گردشگران قرار مي گيرد. با توجه به الگوي تعطيلات در ايران كه منطبق بر فصل تابستان و فروردين ماه مي باشد، در اين دو دوره شاهد بيشترين ورودي گردشگر هستيم و همچنين با توجه به نزديكي اين منطقه به شهرهايي مانند مینودشت، گنبدو... تعطيلات رسمي كوتاه مدت عامل افزايش گردشگر در اين منطقه است.عوامل بسياري درتوسعه گردشگري نقش دارند و ارتباط و تعامل بين آنها ، توسعه را شكل مي دهد اما سه عمل عمده و اصلي در توسعه گردشگري عبارتند از گردشگران، مردم منطقه و ويژگي هاي محصول گردشگري مقصد. هدف از مطالعات بازار، بررسي و ارائه تحليل از وضعيت موجود منابع و بازارهاي گردشگري منطقه و جهت گيري بنيادي، سياست ها و راهبردهاي توسعه بازار و نيز شيوه ها و تكنيك هاي بازاريابي به ويژه دستيابي به اين بازارها مي باشد.  بازار گردشگري از ديدگاه كلان، شامل دو نوع بازار مي شود. بازار داخلي و بازار خارجي.

يكي از مهمترين مباحث در توسعه فعاليت هاي گردشگري، توجه به انگيزه هاي گردشگران و ارزيابي نيازهاي آن ها مي باشد. با بررسي انگيزه هاي سفر مي توان فعاليت هايي را توسعه داد كه منجر به جذب گردشگران شود از طرفي با ارايه خدمت مناسب به گردشگران، عوامل زيست محيطي و مسائل اجتماعي مرم محلي نيز مورد توجه قرار گيرد. اطلاعات به دست آمده از گردشگران و نيز بازديدهاي به عمل آمده، نشان مي دهد كه تفريح و پيك نيك اولويت اصلي گردشگران جهت بازديد از منطقه است. آب و هواي متفاوت و دلپذير منطقه، باعث شده است تا گردشگران اين منطقه را به عنوان مكاني براي فرار از دل مشغولي هاي شهري انتخاب نمايند. ذكر اين نكته الزامي است كه بازديد كنندگان ازمنطقه، لزوماَ تنها به يك دليل قصد بازديد از منطقه را ندارند ومي تواند مجموعه اي ازعوامل گردشگران را به ديدار از منطقه ترغيب نمايد. جاذبه ها طبيعي و جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي از انگيزه هاي ديگر بازديد كنندگان براي ديدار از منطقه است. اين امر كه توسعه ي هرنوع گردشگري نيازمند به امكانات حمايتي شهرها مي باشد،امري بديهي به نظر مي رسد. بنابراين در طرح هاي توسعه شهري و روستايي شهرستان بايد سطح سرانه هاي مربوط به اماكن وكاربردهاي تفريحي، فراغتي و رفاهي با توجه به حجم رو به رشد گردشگران منطقي تر و بيشتر از گذشته در نظر گرفته شود. همان طوركه گفته شد گردشگري به منظور بازديد از مكان هاي طبیعی، تاریخی و فرهنگی به خصوص در فصل بهار رشد بسيار بالايي داشته است، لذ ا ايجاد مراكز واماكن اقامتي وتفريحي وتجاري وهمچنين گسترش زيرساخت ها وتاسيسات وتسهيلات مختلف خدماتي _ رفاهي در شهرستان ضروري ولازم به نظر مي رسد. زيرا در شرايط موجود،كمبودها ونقصان امكانات زيربنايي وتأسيسات وتجهيزات شهري، لطمه سنگيني برپيكره ي صنعت گردشگري شهرستان وارد كرده است كه مي بايست با مديريت وبرنامه ريزي صحيح و اصولي در رفع مشكلات موجود وتقويت نقاط مثبت،تلاش جدي به عمل آيد. از نگاهي ديگر،ذكرموارد فوق از اين ديدگاه مورد توجه است كه وجود بسترهاي گردش پذيري درحوزه طبيعت گردي وگردشگري فرهنگي-تاريخي در ارتباط بلافصل ومتقابل با يكديگر قرار گرفته است.

دوم اينكه مكان هاي تاريخي -فرهنگي، خود عامل افزايش تقاقضا براي بازديد از حوزه هاي طبيعي بوده وعكس اين مورد نيز صادق است.علاوه بر اين كانون هاي شهري به عنوان نخستين مركز درحوزه اقامت وپذيرايي ازگردشگران ونيز كانون پخش آنها به سوي مراكز حومه اي وطبيعي به شمار مي روند. لذا مي توان اينچنين نتيجه گيري نمود كه پيوند عملكردي متقابل در حوزه گردشگري شهري و زيرشاخه هاي آن با طبيعت گردي،خود عامل افزايش تقاضاي گردشگري محسوب مي شود و نيز باعث افزايش مدت ماندگاري وثمرهاي توسعه صنعت گردشگري محسوب مي شود كه در صورت اتخاذ راهبردهاي مناسب و فراهم نمودن زيرساخت هاي لازم به توسعه پايدارفعاليت هاي گردشگري ونيز پايداري شهر ومحيط طبيعي منجر خواهد شد كه خود گامي اساسي به سمت دستيابي به توسعه پايدار در تمامي ابعاد به شمار مي رود.

نتیجه گیری:

طبیعت گردی  می تواند به عنوان منبع جدید درآمدی برای روستاییان و بویژه روستاییان کشورهای در حال توسعه باشد و تا اندازه ای مشکلات آنها را حل و یا لااقل تقلیل دهد. این امر مستلزم مدیریت و برنامه ریزی خاصی است. توریست ها افراد غریبه ای هستند که ممکن است براساس حس کنجکاوی خود به روستاها سفر کنند، تا علاقمندی خود را برای خرید محصولات روستا از قبیل صنایع دستی، محصولات محلی، غذاهای سنتی و .. ابراز نموده واین به معنی افزایش درآمد روستاییانی که به طور مستقیم و غیرمستقیم در این صنعت دخیلند، می باشد. علاوه بر این احداث وراه اندازی هتل ها و رستوران ها و بطور کلی اماکن تفریحی و ورزشی با ایجاد اشتغال از طرفی باعث افزایش درآمد و کاهش بیکاری و فقر میگردد. این‌که نظام روستایی ما برای بهبود وضعیت کشاورزی به عنوان مهم‌ترین مبنای توسعه روستایی باید مدنظر قرارگیرد، امری است که از دید هیچ‌کسی پنهان نیست؛ اما از منظری دیگر راهکارهای مکملی نیز وجود دارند که در جایگاه خود می‌توانند بسیار موثر باشند. هنگامی که از کاهش جمعیت شهری بویژه در کلانشهرها صحبت می‌کنیم، مهم‌ترین راه‌حل برای این مشکل پیشگیری است، یعنی باید بتوانیم از مهاجرت روستاییان به شهرها و از مهاجرت ساکنین شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کلانشهرها جلوگیری کنیم و همه برنامه‌ریزان می‌دانند که این هدف بسادگی قابل دستیابی نیست.حال که جامعه روستایی ایران، از پتانسیل خوبی برای گردشگری روستایی برخوردار است و با توجه به این شاخه از گردشگری می‌توان به توسعه پایدار مناطق روستایی کشور کمک کرد و این امری است که نیاز به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی دارد؛ تجربه کشورهای دیگر نشان داده است که این شیوه می‌تواند موفق باشد. این تاکید با در نظر گرفتن این نکته است که هویت روستایی، هویتی زیبا و به جهت اجتماعی بسیار ارزشمند است که باید از آن صیانت کرد؛ اما همه ما باید بدانیم و بپذیریم که با ترویج گردشگری روستایی، در عمل می‌توانیم به  صیانت از این میراث ارزشمند کمک کنیم.

نتايج

شهرستان مینودشت  با برخورداري از منابع طبيعي وآثار تاريخي-فرهنگي فراوان و داشتن فرهنگ غني روستايي، سهم ناچيزي از منافع آن را به خود اختصاص داده است. امروزه با پيشرفت هاي اقتصادي واجتماعي،گردشگري شهري از شهرهاي بزرگتر به سمت شهرهاي كوچكتر گسترش مي يابد،لذاشهرهاي كوچكتر نيز با ارائه خدمات وامكانات پذيرايي واقامتي به عنوان مقصد گردشگران،مي توانند درآينده به عنوان مبدأ نیز مطرح شوند. شهرستان مینودشت  به علت موقعيت منحصر بفرد خود از لحاظ طبيعت گردي وتاريخي – فرهنگي مي تواند مقصد انبوهي از گردشگران داخلي وخارجي باشد. در صورت توسعه وتقويت شبكه ها وخطوط ارتباطي نيز امكان جذب گردشگران ازنواحي مختلف به شهرستان افزايش مي يابد. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد در صورت برنامه ريزي منظم واصولي ،مديريت توانمند وتربيت نيروي انساني ماهر،طبيعت گردي مي تواند در كنار ديگر جاذبه هاي شهرستان سبب رشد وارتقاء گردشگري شهرستان گردد وچهره فقر ومحروميت را ازمناطق روستايي و دور افتاده بزدايد و حس ميهن پرستي وانسان دوستي وخودباوري را دروجودمردم محلي زنده نگه دارد.خصوصا اینکه تنگه چهل چای با دارا بودن طبیعتی کم نظیر و تعداد  30  روستا و حدود 14000 نفر جمعیت میتواند بعنوان قطب طبیعت گردی در منطقه بیشتر مورد توجه قرار گرفته به این طریق رونق بیشتری به اقتصاد این منطقه بخشید.  

■  کارشناس ارشد برنامه ریزی روستایی

امسال ۶۴۹ کیلوگرم موادمخدر