■  ندا حیدری

این روزها همه ما حداقل برای یکبار هم که شده کلمه استرس رو شنیده ایم و قطع به یقین آگاهانه یا ناآگاهانه آنرا تجربه کرده ایم. این استرس به نحوی با زندگی روزمره ما عجین شده که گاهی اوقات می تواند آرامش روحی و بدنی ما را تهدید کند. استرس یکی از احساسات هیجانی در زندگی هر فردی بوده که نمیتوان آن را به طور کلی از زندگی حذف کرد. شاید عجیب باشد که بدانید استرس در زندگی لازم است، زیرا استرس باعث ایجاد پاسخ به موقعیت های ناخوشایندی است که در آن گرفتار میشویم و در چنین مواقعی با تحریک ما به واکنش سریع باعث نجات جانمان میشود؛ اما همین استرس اگر بیش از حد شود، تاثیرات مخربی بر روح و روان ما میگذارد. در حقیقت استرس یک واکنش طبیعی به یک موقعیت بالقوه خطرناک است و به معنای هر فشار روانی است که از داخل یا خارج باعث برهم خوردن تعادل حیاتی موجود زنده میشود. باید بدانید که هر عامل درونی یا بیرونی که بر انسان وارد شده و روان او را تحت تاثیر قرار میدهد و موجب اختلال، آشفتگی و از بین رفتن تعادل او شود، شخص را دچار فشار روانی یا استرس میکند. هنگامی که با استرس ناگهانی مواجه میشوید، مغز شما بدن شما را با مواد شیمیایی و هورمون هایی مانند آدرنالین و کورتیزول پر میکند. این کار ضربان قلب شما را بالا میبرد و خون را به عضلات و اندام های مهم میفرستد و شما احساس انرژی میکنید تا بتوانید روی نیازهای فوری خود تمرکز کنید. استرس مداوم میتواند به سیستم ایمنی حمله کند و ما را در برابر بیماری آسیب پذیرتر کند. اگرچه هورمون های استرس، بدن را برای شرایط اضطراری آماده میکنند، اما با کاهش تولید گلبول های سفید، سیستم ایمنی را نیز کاهش میدهند. بنابراین استرس ممکن است بیماری هایی از قبیل بیماری های قلبی، روحی و روانی را تحت تاثیر قرار دهد. دو نظریه پرداز مهمی  که به موضوع استرس پرداختند عبارتند از: پروفسور لازاروس و پروفسورسلیه.

پروفسورلازاروس بر این باور بود که یک وضعیت استرس زا به تعاملات بین شخص و محیط و تاثیر عامل فشار آور محیط بستگی دارد و به نوبه خود این تاثیر به ارزیابی هایی که فرد از عوامل استرس زا انجام میدهد و تجربیات شخصی، اجتماعی یا فرهنگی که شخص در هنگام رویارویی با چنین مشکلی دارد، بر میگردد. پروفسور سلیه نیز در بحث استرس و انواع آن، آنها را به دو صورت استرس مثبت و استرس منفی تقسیم می کند. او نیز با توجه به اینکه استرس میتواند شکل مثبت هم داشته باشد، تاکید میکند که استرس به ذات خود منفی نیست و میتواند هم مثبت و هم منفی باشد که استرس مثبت را (یوسترس) و استرس منفی را (دیسترس) مینامد. همانطور که در نظریه سلیه مطرح کردیم، استرس همیشه هم بد نیست و دارای دو نوع استرس خوب و استرس بد هستیم. استرس خوب به معنای استرس کوتاه مدت است که نه تنها شرایط زیستی فرد را به خطر نمی اندازد، بلکه برای آن مفید نیز است؛ به عنوان مثال احساسی که قبل از ملاقات با یک دوست قدیمی که او را سالها ندیده اید، دارید و یا استرسی که هنگام آماده شدن برای یک نمایش بزرگ احساس میکنید؛ آن استرس ها، استرس مثبت یا یوسترس نامیده میشوند. با این نوع استرس هیچ تهدید یا ترس واقعی وجود ندارد. البته ممکن است شما بگویید از ایستادن در مقابل جمعیت زیادی برای سخنرانی میترسید، اما این ترس شما را در معرض خطر قرار نمیدهد. این محرک ها باعث میشوند در زندگی احساس هیجان کنید، زیرا این تغییرات سالم است و دانش و توانایی ما را به چالش میکشاند و آنها به ما اجازه میدهند که به عنوان یک انسان رشد کنیم و به تکامل برسیم.

اما استرس بد چیست؟

 هنگامی که استرس بیش از چند دقیقه طول بکشد، میتواند تاثیرات نامطلوبی بر روی بدن ما بگذارد. در این شرایط آدرنالین افزایش می یابد، نبض تند میشود و نمیتوانید به چیزی فکر کنید و در صورت طولانی بودن این وضعیت، ممکن است دچار سردرد، عدم توانایی در تمرکز، بیماری های مکرر، خلق و خوی بد، بی خوابی و تغییر در اشتها شوید. شاید این سوال در ذهنتان پیش بیاید که آیا استرس بد میتواند به استرس خوب تبدیل شود؟ باید بدانید که اگر واکنش خود را نسبت به عامل استرس زا تغییر دهید و یا در صورت امکان  بتوانید عامل استرس زا را در کل از بین ببرید، استرس بد نیز میتواند به استرس خوب تبدیل شود. در ادامه چند نمونه از راهکارهای از بین بردن استرس بد و تبدیل آنها به استرس خوب ارائه شده است.

1) از یک دیدگاه جدید به مسائل بنگرید و بیندیشید.

2)عوامل استرس زا را از زندگی حذف کنید و یا به حداقل برسانید.

3) سرگرمی های جدید پیدا کنید.

4) به طور منظم ورزش کنید.

در پایان، این که استرس گاهی اوقات نه تنها مضر نبوده، بلکه مفید هم هست. اما در صورت استرس بیش از حد باید آن را مدیریت کرد، چرا که ممکن است آسیب زا باشد. استرس در زندگی حقیقتی است که نمیتوان آن را حذف کرد و باید با آن در طول زندگی مدارا کرد و با شناسایی نشانه ها و علائم رفتاری، روانی و همچنین جسمانی، روش هایی را برای مدیریت آن داشته باشیم. تمرینات بالا و انجام روزانه آنها در هنگام مواجهه با استرس، می تواند به تبدیل استرس بد به استرس خوب بسیار تاثیر گذار باشند.

■ کارشناس ارشد روانشناسی