ندا حیدری

همه ما میدانیم که تربیت کودک و داشتن فرزندی باهوش این روزها دغدغه اصلی بسیاری از والدین است. اما مسئله مهم این است که ما تا چه حد میتوانیم در تعیین بهره هوشی فرزندمان نقش مهمی داشته باشیم و آیا هوش فقط موضوعی وراثتی است و یا میتوان از طریق ایجاد بسترآموزشی و تربیتی مناسب برای کودک باعث رشد و شکوفایی او شویم. قبل از بررسی این که چگونه در هوش فرزندمان نقش داشته باشیم، ابتدا باید بدانیم هوش به چه معناست.

هوش فرایندی است ذهنی و در برگیرنده توانایی یادگیری موضوعات مختلف، خودآگاهی،خلاقیت،سازگاری یا انطباق با محیط، مهارت حل مسئله، تفکر انتزاعی(توانایی استفاده از مفاهیم مختلف) میباشد.

هوش در همه افراد به یک شکل و اندازه نیست و در هر فردی متفاوت است که این تفاوت به عوامل گوناگونی مانند: عوامل فیزیولوژیکی،وراثت، شرایط محیطی، خانوادگی، اجتماعی و فردی انسان وابسته است.

با دانستن تعریف هوش به این موضوع میپردازیم که چطور میتوانیم در باهوش تر شدن فرزندمان نقش بسزایی داشته باشیم؟

در پاسخ به این سوال باید گفت: عوامل متعددی میتوانند درهوش کودک، هم در مرحله بارداری و هم بعد از تولد نقش اساسی داشته باشند. در دوران بارداری و تشکیل جنین در رحم مادر که جز دوران اولیه و مهم در هوش فرزند است، عواملی مانند تغذیه، ورزش، ژنتیک، سن مادر و چاقی جنین نقش دارند که در اینجا به توضیح برخی از آنها میپردازیم.

رژیم غذایی مادران در دوران بارداری یکی از عوامل موثر بر تعیین هوش جنین است،زیرا سلول های مغز جنین تا زمانی که پا به این دنیا نگذاشته در حال رشد و شکل گیری است و مصرف پروتئین، اسید فولیک، آهن، روی، ید، اسیدهای چرب امگا3 و امگا 6، ویتامین آ، دی، ب به طور مستقیم هوش جنین را در آینده مورد تاثیر قرار میدهند. تخم مرغ نیز یکی از خوراکی هایی است که حاوی مقدارقابل توجهی پروتئین  است. علاوه بر آن ماهی قزل آلا؛ اسیدهای چرب و ید مورد نیاز برای باهوش تر شدن جنین را دارد و به مادران توصیه میشود دو تا سه بار در هفته از آن مصرف کنند. لبنیات نیز سرشار از کلسیم است و این موضوع کمک میکند علاوه بر هوش بالا، کودک از استخوان های سالم و محکمی برخوردار شود. شایان ذکر است که کندر نیز بر رشد و شکل گیری هرچه بهتر مغز جنین  تاثیر بسزایی دارد. سبزیجاتی همچون اسفناج که منبع غنی از مواد ضروری مانند ویتامین آ و سی،آهن، فولیک اسید، فیبر و کلسیم است، نیز حائز اهمیت هستند. مغزیجات همچنین در دوران بارداری به شدت توصیه میشوند که از جمله آنها میتوان به بادام و گردو اشاره کرد.

رعایت یک رژیم غذایی خوب قبل از تولد کودک تنها راهکار افزایش هوش جنین نیست؛ زیرا مادران می توانند با انجام یکسری کارهای گوناگون در راستای افزایش هوش کودک تاثیرگذار باشند؛ در قسمت بعد به چندی از آنها اشاره میشود.

1) حرف زدن با کودک: یکی از کارهایی که بسیار به مادران باردار توصیه میشود و تاثیر فراوانی در هوش جنین دارد، صحبت کردن است.هرچند افرادی فکر میکنند این کار بیهوده است، اما کودک از همان ابتدا یعنی دوران جنینی قابلیت درک دارد و یکسری اتفاقات، صداها و مواردی از این قبیل را تشخیص میدهد.بنابراین ساعاتی از روز را با کودک خود صحبت کنید، برای او با صدای بلند کتاب بخوانید و از روزمرگیهایتان با کودک خود صحبت کنید. این کارباعث آمادگی بیشتر جنین برای ورود به این دنیا میشود.

2) گوش دادن به موسیقی: گوش کردن به موسیقی تاثیر زیادی بر پرورش هوش و خلاقیت کودک دارد؛ در نتیجه سعی کنید از همان ابتدا با گوش دادن به موسیقی آرام به تقویت هوش جنین کمک کنید.

3)کاهش شدت استرس: استرس یکی از عوامل بازدارنده رشد و شکل گیری صحیح مغز جنین است؛ بنابراین تا جایی که برایتان امکان دارد از استرس دوری کنید و کارهایی که در کاهش استرس نقش مهمی دارند مانند ورزش،گوش دادن به موسیقی،وقت گذراندن با افرادی که دوستشان دارید را انجام دهید.

4)ورزش: مادرانی که فعالیت های بدنی کافی دارند، نوزادانی با رشد مغزی بسیار خوب و با ضریب هوشی بالا بدنیا می آورند،زیرا ورزش کردن به اکسیژن رسانی به مغز جنین و گسترش سیستم عصبی نوزاد کمک میکند.هنگامی که کودک به دنیا می آید، در سه سال اول زندگی به طور منحصر به فردی آماده یادگیری است و تعامل با مادر و دنیای اطراف آن به ساختن مغز کودک کمک میکند. داشتن یک فرزند باهوش نیازمند به گذراندن زمان بیشتر با بزرگسال دلسوز،مهارت های فرزند پروری مثبت، خواندن کتاب و موارد دیگر که در پایین به آن اشاره میشود است؛

1) ایجاد امنیت و برقراری پیوند با کودک:مغز کودک همیشه به دنبال امنیت است و اگر احساس امنیت نکند یادگیری حاصل نمیشود.ایجاد یک رابطه قوی با کودک باعث احساس امنیت و عزت نفس در او میشود و این به محافظت در برابر تجربیات استرس زا در دوران کودکی کمک میکند و شانس موفقیت کودک را در مدرسه افزایش میدهد.

2) رابطه صمیمانه بین والدین: الگوبرداری از یک رابطه قوی با شریک زندگیتان یکی از بهترین راه ها برای ایجاد احساس امنیت در کودک است.اختلاف و مشاجره بین همه زوج ها امری عادی و غیر قابل انکار است و این اختلاف و مشاجره از چشم کودک پنهان نیست و تحت تاثیر قرار میگیرد وشما میتوانید با مدیریت درست اختلافاتتان به فرزندانتان کمک کنید تا در آینده چگونه با تعارضات برخورد کنند.

3) ساعت خواب و استراحت کودک:خواب نقش مهمی در رشد و سلامتی کودکان دارد و به اندازه تغذیه مناسب برای کودک ضروری است و اگر خواب و استراحت کودک به اندازه کافی نباشد، بر هوش و عملکرد روزانه او تاثیر منفی میگذرد. شایان ذکر است که خواب نوزاد بین 16 الی 20 ساعت در روز میباشد و هرچه بزرگتر میشود میزان خواب او کمتر و به 10 الی 13 ساعت میرسد.

4)تغذیه:هوش کودک علاوه بر ارثی بودن و انتقال از طریق ژنتیک،رابطه مستقیمی با تغذیه دوران کودکی دارد که با درنظر گرفتن فهرست غذایی مناسب در وعده های غذایی کودکان،مادران میتوانند نقش موثری در هوش کودکان داشته باشند.مهمترین مواد غذایی که نقش اساسی در هوش کودک دارد، تغذیه با شیر مادر تا 2 سالگی است.هنگامی که کودک شما شروع به غذا خوردن کرد باید از مواد خوراکی مانند ماهی،تخم مرغ،سیب زمینی،حبوباتی مانند لوبیا قرمز،لوبیا چیتی،عدس و دیگر حبوبات که همه این مواد خوراکی منبع غنی از پروتئین و اسید های چرب، آنتی اکسیدان،ویتامین آ، ب و امگا 3 هستند، مصرف کند.

5) با فرزندتان کتاب بخوانید: والدین میتوانند از بدو تولد برای کودکشان هرروز کتاب بخوانند. خواندن کتاب به صورت منظم و مداوم باعث رشد بخش هایی از مغز که در مهارت زبانی،سواد آموزی و تخیل نقش دارند میشود و همچنین باعث تقویت رابطه بین والد و کودک شده و مهارت های عاطفی او را تقویت میکند.

6)محدود کردن میزان تماشای تلویزیون: هنگامی که کودکان جلوی صفحه نمایش قرار میگیرند، غیر فعال وکمتر با دنیای بیرون و دیگران در ارتباط هستند.تماشای تلویزیون برای کودکان زیر 2 سال ممنوع است، زیرا مغز نوزاد از بدو تولد تا 2 سالگی 3 برابر رشد میکند و بزرگ میشود و این رشد تنها در پاسخ مستقیم به محرک های خارجی و تجربیات در دنیای واقعی اتفاق می افتد. بنابراین از رها کردن کودک زیر 2 سال در جلوی تلویزیون با این تصور که او را سرگرم میکنید به شدت خود داری کنید.

7)فرصت دادن به کودک برای صحبت کردن و بروز احساساتش:جمع شدن احساسات در درون کودک میتواند موجب طغیان های خلقی،نوسانات یا حتی رفتارهای زورگویانه شود.شما به عنوان یک والد دانا میتوانید کودکتان را تشویق کنید تا آزادانه درباره احساساتش با شما صحبت کند.او را متوجه کنید که یک روش سالم برای بیان خشم،ترس،غم ویا درد؛ صحبت کردن درباره این احساسات است.شما نیز میتوانید به عنوان یک الگو درباره احساساتتان با او صحبت کنید.

8)فرزندتان را تشویق کنید: پاداش و تشویق کودک به خاطر یک رفتار خوب و مناسب بسیار مهمتر از انتقاد در مورد یک رفتاری است که ممکن است ناپخته باشد.مثلا اگر کودکتان اتاقش را تمیز کرد اما بسیاری از اسباب بازی هایش را گوشه ای رها کرده بود، بجای بازخواست او بگویید: چقدر خوب اتاقت را تمیز و مرتب کردی.در پایان اینکه والدین میتوانند نقش بسزایی هم در دوره جنینی و هم بعد از تولد در رشد هوشی کودکانشان داشته باشند. به خاطر داشته باشید که نمی توان نقش وراثت را درتعیین میزان هوش کودک نادیده گرفت، با این حال توصیه میشود که والدین با یک برنامه ریزی مشخص و رعایت اصول گفته شده، سعی بر پرورش کودکان باهوش خود داشته باشند.  

کارشناس ارشد روانشناسی