اعظم محبی: تنگناهای موجود در تامین آب برای اراضی زراعی به ویژه شالیزارها سبب افزایش رغبت سودجویان به استفاده از فاضلاب شده، موضوعی که در آن سلامتی مردم با سودی اندک معاوضه می‌شود. آبیاری اراضی زراعی و صیفی جات با فاضلاب، مبحث جدیدی نیست اما با شدت یافتن خشکسالی، کاهش بارش‌ها و پایین رفتن سطح آب چاه‌ها، دسترسی کشاورزان به منابع آبی سخت‌تر شده و شاهد افزایش گرایش آنها به استفاده از پساب هستیم. آبیاری اراضی با فاضلاب، چالش‌های بهداشتی زیادی را به همراه دارد و با توجه به اینکه فاضلاب خام مملو از عناصر شیمیایی و برخی فلزات سنگین است، رسوب این مواد در گیاهان سلامتی جوامع بشری را به مخاطره می‌اندازد، لذا باید مسئولان متولی مانع بروز چنین عملی شوند. دسترسی ارزان و سریع به پساب و کسب درآمد بیشتر سبب شده تا برخی از کشاورزان گلستانی به تبعات مخرب و زیان بار آبیاری محصولات زراعی با فاضلاب، توجه نکرده و با این روش سلامتی سایرین را تهدید کنند. آبیاری شالیزارها با فاضلاب از جمله بارزترین تخلفات این بخش بوده که در ماه‌های پایانی تابستان شدت بیشتری یافته و این عمل در شهرهای گرگان، علی آبادکتول، آزادشهر و غیره قابل رؤیت است. وضعیت توپوگرافی شهرهای مانند گرگان به نحوی است که معمولاً فاضلاب شهری از طریق رودهای داخل شهر به مناطق پایین دست مانند مریم آباد، زنگیان و کریم‌آباد هدایت شده و بسیاری از افراد سودجو با نصب پمپ، این آب را به داخل اراضی پمپاژ می‌کنند. براساس ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، هرگونه عملی که تهدید علیه بهداشت عمومی بوده از جمله استفاده از پساب یا فاضلاب برای آبیاری محصولات کشاورزی، جرم و مستوجب مجازات است. هرچند که سالیان گذشته موارد متعددی از این تخطی‌ها در شهرهای مختلف مشاهده شده اما به صورت جدی با این افراد برخورد نشده است، زیرا منافع مالی حاصل از این کار آن اندازه جذاب و وسوسه انگیز است که سودجویان از تکرار چنین عمل مجرمانه‌ای واهمه ندارند.

جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های متولی

یک کارشناس محیط زیست در این خصوص گفت: فاضلاب‌های شهری به سبب استفاده نامتعارف شهروندان از انواع شوینده‌های شیمیایی سرشار از سولفات و انواع فسفات‌ها و البته فلزات سنگین مانند نیکل و سرب است که هر یک از این آلاینده‌ها، چرخه زیستی زیستمندان گیاهی و جانوری را با آسیب جدی روبرو می‌کنند. رحیم شکری افزود: استفاده از فاضلاب در محصولات زراعی بی واسطه مانند شالیزارها، مزارع کاهو و گوجه فرنگی و کلم می‌تواند سلامت انسان را به خطر بیندازد. وی تاکید کرد: با توجه به اینکه نظارت و پایش از مزارعی که از فاضلاب استفاده می‌کنند متولی مشخصی ندارد و هر دستگاه به صورت جزیره‌ای مبادرت به سرکشی و بازدید از مزارع می‌کند لذا در این بخش توفیق خاصی نداریم و علی رغم هشدارها، این رویه استمرار دارد.

آمار جهاد کشاورزی با واقعیات تناسب ندارد

مدیر گروه سلامت محیط و کار مرکز بهداشت گلستان گفت: آبیاری با پساب اگر در شرایط زیست محیطی مناسب باشد برای درختان غیرمثمر قابل پذیرش است آن هم باید پساب تصفیه شده باشد. سیدمحسن علوی نیا با اشاره به افزایش آبیاری مزارع با فاضلاب در کل کشور، افزود: به سبب خشکسالی برخی زارعان از فاضلاب خام یا پساب تصفیه شده، استفاده می‌کنند. علوی نیا با اشاره به اینکه بازرسی و نظارت توسط کارشناسان بهداشت انجام می‌شود، اضافه کرد: در بسیاری از مواقع مالک زمین برای مرکز بهداشت مشخص نیست و نیاز به همراهی جهاد کشاورزی و شناسایی و معرفی مالک دارد. وی بیان کرد: بیشترین گزارش‌ها هم اکنون در شهرستان آزادشهر و گرگان بوده اما این پدیده در کل استان فراگیر شده است و شاهد افزایش تعداد پرونده‌ها هستیم. علوی نیا ادامه داد: تعداد افرادی که به مراجع قضائی معرفی می‌شوند تناسبی با واقعیت موجود ندارد و آمار جهاد بسیار کمتر از واقعیت است. وی با تاکید بر اینکه نباید برای آبیاری مزارع از فاضلاب و پساب آن استفاده شود، گفت: این آب حاوی فلزات سنگین بوده و سلامتی مردم را تهدید می کی کند.

۴۰ هزار مترمکعب خروجی روزانه تصفیه خانه‌ها

یکی از منابع پساب تصفیه خانه‌ها هستند، از این رو با معاون بهره برداری و توسعه فاضلاب شرکت آب و فاضلاب گلستان گفتگو کردیم، ابوالفضل رحیمی گفت: تصفیه خانه‌ها، پساب تصفیه شده را به درون کانال‌های آب، منتقل کرده که از آنجا به رودخانه‌ها می‌ریزد. رحیمی با بیان اینکه مصرف کننده عمده برای استفاده پساب تصفیه شده در استان نداریم، افزود: براساس آئین نامه‌های جهاد، باید اعلام شود که پساب با این ویژگی برای چه محصولاتی قابل استفاده است. وی عنوان کرد: همواره به استفاده از پساب در زراعت چوب، کشت پنبه و محصولاتی که خوراکی نیستند، توصیه شده است. رحیمی با بیان اینکه خروجی شبانه روزی تصفیه خانه‌های گلستان واقع در گرگان، بندرگز، بندرترکمن و کردکوی ۴۰ هزار مترمکعب است، ادامه داد: از این میزان ۲۰ هزار مترمکعب مربوط به تصفیه خانه گرگان است.

برخورد با استفاده کنندگان پساب متولی مشخصی ندارد

مدیر زراعت جهاد کشاورزی گلستان گفت: اکثر زمین‌های کشاورزی استان گلستان در پایین دست شهرها و روستاها بوده که بالغ بر ۹۰ درصد را شامل می‌شود. علی‌اکبر مهقانی افزود: گرگان، آق قلا، رامیان، آزادشهر و غیره آبریز بوده و اکثر فاضلاب شهری و روستایی در پایین دست، جمع و کشاورزان از آن استفاده می‌کنند. وی با بیان اینکه استفاده از این آب برای برخی از محصولات مانند سبزی و صیفی جات خطرناک است، ادامه داد: علاوه بر آن، با بارش باران، مواد سمی موجود در پلاستیک‌ها و سقف‌های ایرانیتی، شسته شده و به کانال‌ها می‌ریزد و از آنجا به مزارع می‌رسد که این امر هم سلامتی مردم را تهدید می‌کند. مهقانی در مورد آبیاری شالی با فاضلاب، توضیح داد: ریشه برنج به دلیل ساختار گیاه، مواد خطرناک را جذب نمی‌کند. وی گفت: متأسفانه به دلیل کاهش بارش و کمیاب شدن آب، استفاده کشاورزان در فصل تابستان از فاضلاب افزایش یافته و یا به دلیل شراکتی بودن چاه‌ها امکان استفاده دائم از آب چاه وجود ندارد لذا کشاورزان به سمت بکارگیری فاضلاب که حاوی مواد خطرناک مانند آزبست، سرب و غیره است، می‌روند. مهقانی با تأکید بر اینکه این پساب باید به چرخه برگردد و حیف است که هدر رود، اضافه کرد: شناسایی افرادی که از این آب استفاده می‌کنند با جهاد کشاورزی بوده اما ساماندهی آن کار گروهی می‌طلبد و دستگاه‌های زیادی در آن نقش دارند. وی نبود متولی مشخص برای برخورد، شناسایی و غیره را دلیل عدم ساماندهی این مسأله دانست و گفت: باید پروتکل‌هایی نوشته شده و مسئولیت هر دستگاه مشخص شود تا شاهد این امر نباشیم. استفاده از آب‌های غیرمتعارف یا پساب در بسیاری از کشورها امری مرسوم است اما باید برنامه منسجم وجود داشته و طبق ضوابط خاص خود عمل شود.