اعظم محبی: افزایش بناهای مسکونی با معماری نامتعارف به ویژه سقف های رنگی، سمبل هجمه به فرهنگ و هویت روستا و نمادی از تاراج اصالت روستاهای گلستان توسط خوش نشین ها و بومیان مناطق روستایی است. گلستان به سبب شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی و توپوگرافی از مناطق کوهستانی و خوش آب و هوای زیادی برخوردار بوده که از آن جمله می‌توان به درازنو، زیارت، دهنه محمد آباد، زرین گل و رامیان اشاره کرد؛ مناطقی که ده‌ها روستای ییلاقی را در دل خود جای داده است. در گذشته، هر یک از این روستاها به فراخور وضعیت فرهنگی و شیوه زندگی مردم، دارای بافت سنتی خاص بودند. بام‌هایی با سفالینه‌های سرخ و یا پوشش گیاهی که چشم انداز بدیعی خلق می‌کرد. در و پنجره‌های چوبی و پرچین‌هایی با استفاده از سرشاخه‌های درختان از دیگر مناظر بافت‌های مسکونی روستاهای ییلاقی استان بود. اما با گسترش راه‌های مواصلاتی و اشتیاق روزافزون افراد متمول غیربومی برای ساخت و احداث ویلا در این مناطق خوش آب و هوا، چشم اندازهای این روستاها دگرگون شده و شاهد رشد آپارتمان‌های چند طبقه با نماهای غیربومی، دیوارهایی با نرده‌های فولادی مرتفع، در و پنجره‌هایی به اشکال مختلف و البته سقف‌های رنگی هستیم که در وهله نخست، فرهنگ و سنت روستا را مورد هجمه قرار داده است. شاید در نگاه اول، وجود ساختمان‌های شیک و مجلل از توسعه و شکوفایی روستا خبر دهد اما واقعیت آن است که ظهور و بروز قارچ‌گونه این بناهای ناهمگون، اصالت و هویت روستاها و جوامع روستایی را به تاراج می‌برد. فرهنگ و سنت به عنوان سرمایه و گنجینه معنوی مناطق روستایی در سال‌های اخیر خسارات زیادی دیده است، هرچند اجرای طرح‌های هادی، نماد تلاش‌های دستگاه‌های اجرایی برای حفظ فرهنگ و سنت روستا بوده اما نبود نظارت کافی بر نحوه ساخت و سازها، هویت روستا را نشانه رفته است. کارشناسان معتقد هستند هرچند گردشگری روستایی باید به عنوان پیشران توسعه و پیشرفت مورد حمایت قرار بگیرد اما باید ساختار و چارچوب‌های فرهنگی مناسبی تهیه کرد تا هرگونه طرح و پروژه عمرانی گردشگری در مناطق ییلاقی و گردشگری با پیوست‌های فرهنگی خاص خود همراه باشد؛ پیوست‌هایی که در آن ملاحظات ساختاری و معماری روستاها منظور شود.

تخریب چشم انداز روستا

یکی از از اهالی روستای خلیندره علی آبادکتول گفت: با تغییر ذائقه مردم و همچنین میل به تجمل گرایی، شکل ساخت و سازها در روستا تغییر کرده و بافت قدیمی خود را از دست داده است. محمدرضا مزیدی افزود: روزگاری روستا از خانه‌های گلی و با ملات سنگی و چوب و سقف‌هایی با پوشش جنگلی و حلب ساخته می‌شد اما هم اکنون روستا به شکل رنگین کمانی در آمده که در آن از ایرانیت‌هایی با رنگ‌های گوناگون استفاده می‌شود. وی گفت: اما غافل از اینکه گردشگران به طبیعت بکر منطقه و معماری سنتی آن راغب تر هستند زیرا این شیوه ساخت و ساز در شهرها هم وجود دارد. مزیدی عنوان کرد: ساخت آپارتمان چند طبقه با فلسفه شکل گیری روستا در تناقض است و متأسفانه افراد سودجو بدون توجه به ملاحظات فرهنگی با ساخت واحدهای بلندمرتبه چشم انداز روستا را تخریب کردند.

نماهای جدید به هویت روستا آسیب می‌زند

در خصوص روستاهای هدف گردشگری و ثبت ملی به سراغ اداره کل میراث فرهنگی گلستان رفتیم. سارا اخوت، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در این خصوص گفت: نظارت معاونت میراث فرهنگی، بر روستاهایی بوده که بافت تاریخی ثبت شده داشته در غیر این صورت نمی‌توانیم در حوزه ساخت و ساز روستاها ورود کنیم. اخوت افزود: روستاهای زیارت، شاهکوه و فارسیان سه روستای ثبت ملی گلستان هستند که ساخت و سازها در آنها طبق ضوابط باید انجام شود. معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان هم گفت: اگر بنایی از مصادیق گردشگری باشد مانند اقامتگاه بومگردی و غیره، سازوکار و ضوابطی دارد که باید آن را رعایت کرد تا بافت و اصالت روستا حفظ شود و اگر خارج از مصادیق گردشگری مانند خانه مسکونی و غیره باشد، میراث فرهنگی نمی‌تواند به آن ورود کند. یاسر قندهاری افزود: بارها به دهیاران و بخشداران توصیه شده که سعی کنند به سمت و سویی بروند که بافت روستا حفظ و نماهای جدید به بافت آسیب نرساند. قندهاری گفت: در روستاها شایسته نیست که از نماهایی همچون رومی استفاده شود و این مسأله به بافت روستا آسیب زده و زیبایی هم ندارد. وی متذکر شد: بافت و نما از جذابیت‌ها و اصالت روستا بوده و باید آن را حفظ کرد و به سمت و سویی برویم که نماها یکنواخت باشد و در سال‌های آتی روستا جذابیت خود را از دست ندهد.

تیپ مشخص برای ساخت و ساز روستاها وجود ندارد

مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای گلستان در این خصوص گفت: دهیاری‌ها مرجع صدور پروانه بوده و ضابطه و نوع ساخت و ساز (تراکم و سطح اشغال) را بنیاد مسکن مشخص می‌کند که آن هم براساس درخواست مالک اتفاق می‌افتد. سیدکمال محب حسینی افزود: ما دستورالعمل خاصی مبنی بر اینکه سقف خانه‌ها به چه رنگ باشد و نما با چه شمایلی ساخته شود، نداشته و روستاهای ما هم یک تیپ مشخص ندارند. وی بیان کرد: در برخی از روستاهای هدف گردشگری یا دارای بافت تاریخی، شاهد ساخت خانه‌های هفت طبقه و یا کمتر هستیم که این امر معماری سنتی را تغییر می‌دهد و روستاها را به شهرهای بسیار کوچک تبدیل می‌کند. محب حسینی با اشاره به برگزاری نشست‌هایی در این زمینه، گفت: در روستاها و شهرهای استان، ارزش افزوده و قیمت زمین بالا است، مالک با آینده نگری تلاش می‌کند خانه دو طبقه ساخته تا بهره برداری بالایی کند. وی افزود: غالباً اشخاص، خرده مالک بوده لذا تمایل دارند خانه دو طبقه ساخته و شکل روستاها تغییر کرده است.

محب حسینی گفت: به بنیاد مسکن پیشنهاد دادیم که برای هر روستا یک تیپ ساخت و ساز در نظر گرفته شود، به عنوان مثال در برخی از مناطق از نمای کاهگل استفاده شده تا کالبد روستا حفظ شود.

نمی‌توان مالک را الزام به نمای خاص کرد

مدیرکل بنیاد مسکن گلستان هم در این خصوص گفت: در ساخت و سازهای روستایی به جز بافت‌های با ارزش، اعمال سلیقه مالک مهم بوده و نمی‌توان آنها را الزام به اجرای برخی نماها کرد. سید محمد حسینی افزود: در ضلع شمال و شرق استان بیشتر خانه‌ها تخت بام بوده که از آن برای خشک کردن محصولات کشاورزی و غیره استفاده می‌کردند. وی گفت: در ضلع جنوبی و غرب و شمال غرب هم سقف شیروانی بوده اما با پیشرفت تکنولوژی و به دلیل سختی تعمیر و نگهداری از طرح سفال استفاده می‌شود. حسینی ادامه داد: برای فرهنگ سازی در بخش دولتی، ساخت و سازها حتماً مطابق با بافت بومی خواهد بود اما در بخش خودمالک نمی‌توان افراد را مجبور به استفاده از یک نوع نما کرد. وی افزود: می‌توان از گلماش و آجرهای قدیم برای ساخت و ساز استفاده کرد اما امروز شاهد آن هستیم که نمای رومی، سرامیک و غیره جای آن را گرفته و مرجع صدور پروانه هم نمی‌تواند به لحاظ قانونی به آن‌ها پایان کار ندهد. حسینی با تاکید بر حفظ میراث قدیمی، گفت: در طراحی داخلی هم حتی باید این مسأله رعایت شود اما این امر نیازمند نگاه کشوری و ملی بوده و به غیر از بهسازی بافت‌های فرسوده که ۳۰۰ روستا در کشور است در بقیه، براساس سلیقه مالک طراحی انجام می‌شود.

یقیناً وجود آب و هوای خوش، چشم اندازهای طبیعی، جنگل‌های سرسبز و آبشارها و چشمه سارهای بی نظیر در مناطق روستای گلستان پتانسیلی ارزشمند است که می‌تواند زمینه توسعه گردشگری روستایی و افزایش درآمد بومیان را فراهم کند اما لازمه آن این است که تمام مؤلفه‌های ساختاری مورد نظر در آن لحاظ شود. برای جلوگیری از دست اندازی به بافت تاریخی و قدیمی، باید همه نهادهای متولی از جمله میراث فرهنگی، بنیاد مسکن و دهیاری‌ها و بخشداری‌ها دخالت جدی در این زمینه داشته باشند.