علی نجفی نژاد_ مؤسسات آموزش عالی نقش اساسی در توسعه و پایداری دارند. مراکز آموزش عالی نقش مهم در آموزش مدیران آینده دارند که به اجرای موفق اهداف توسعه کمک خواهند کرد. آموزش عالی به عنوان یک عامل تحول آفرین، تأثیر شگرفی بر رفتار و مشارکت دانشجویان در یک جامعه دارد. با این حال، برای ایجاد تغییر مورد نیاز در آموزش، اصول پایداری باید در قلب استراتژی مؤسسات آموزش عالی باشد (مانند برنامه‌های درسی) و ضرورری است که در فرهنگ سازمانی آنها نیز گنجانده شود. پیش بینی می شود که جمعیت جهان تا سال 2050 به بیش از 9 میلیارد نفر برسد...

برای حمایت از سطح فعلی مصرف منابع، استفاده از انرژی و تولید، به بیش از 2.3 سیاره زمین مورد نیاز است(Bell, 2016). برای کاهش ردپای اکولوژیکی، تولید دانش بیشتر و یافتن اشکال مؤثر برای انتقال مؤثر اطلاعات تولیدی به عموم مردم برای پیاده سازی مؤثر حیاتی است. مؤسسات آموزشی می توانند نقش رابط بین گروه های مختلف ذینفع را بر عهده بگیرند. مؤسسات آموزش عالی مسئولیت خاصی برای تربیت متخصصان آینده و اجرای دانش و ایده ها دارند. آموزش نیروی پیشران پایداری است زیرا از موضوعات اصلی و مبنای «تفکر پایداری» است.

این مفهوم شامل رویکردی سیستمی، رویکردی که فراتر از دانش فنی و حتی درک مبانی یک اکوسیستم سالم و یک جامعه پر رونق است. تفکر سیستمی به عنوان یکی از مهارت های ضروری برای درک بهتر معنای پایداری مطرح می شود. به این دلیل که پایداری سه بعد را به طور مساوی در نظر می گیرد: محیط زیست، اجتماع و اقتصاد.

مؤسسات آموزش عالی تأثیر تعیین کننده ای در شکل گیری ذهنیت ها دارند. مؤسسات آموزش عالی نقش کلیدی در اجرای آموزش برای پایداری دارند: 1) مراکز آموزشی و تحقیقاتی می توانند با توسعه و ادغام اصول پایداری در برنامه های آموزشی، پایداری را بهبود بخشند. 2) مؤسسات آموزش عالی مسئول تربیت متخصصان نسل بعدی هستند که تأثیر تعیین کننده ای بر زمینه های مختلف حرفه ای و تعاملات اجتماعی آنها خواهد داشت. و 3) اجرای برنامه های دانشگاه سبز (به عنوان مثال، کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، ترویج تنوع زیستی، استفاده بهینه از انرژی و کاهش ردپای اکولوژیکی می تواند به عنوان نمونه در جامعه و دانشجویان تأثیر بگذارند. سرمایه گذاری در آموزش عالی یک جنبه حیاتی در فرهنگ توسعه پایدار است زیرا سازمان هایی که بیشترین تلاش را در آموزش عالی انجام می دهند، دانش آکادمیک و علاقه پژوهشی بالایی دارند و تمایل به پذیرش و تحقیق پیشرفت ها، از جمله موارد مرتبط با توسعه پایدار دارند.

مراکز آموزش عالی استان گلستان

در استان گلستان بیش از 80 هزار دانشجو در دانشگاه های مختلف استان و در رشته های مختلف تحصیل می کنند. قدیمی ترین مرکز آموزش عالی استان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی می باشد که بعنوان یک دانشگاه تخصصی مشغول فعالیت های آموزشی و تحقیقاتی است. دانشگاه گلستان و دانشگاه علوم پزشکی استان و دانشگاه آزاد از جمله دانشگاه هایی هستند که بعد از انقلاب تاسیس شده و به فعالیت های علمی مشغول هستند. دانشگاه پیام نور و دانشگاه فرهنگیان و مراکز غیرانتفاعی و فنی حرفه ای و علمی کاربردی از دیگر زیرنظام های آموزش عالی در استان هستند. پارک علم و فناوری استان نیز از سال 1387راه اندازی شده و در راستای تجاری سازی یافته های علمی و توسعه شرکت های دانش بنیان تلاش می کند. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی با قدمت 67 سال، قدیمی ترین مرکز آموزش عالی شمال کشور می باشد که در سال 1336 فعالیت آموزشی خود را شروع کرده است. این دانشگاه در عمر 67 ساله خود همواره مسیر تکاملی را طی کرده و در دهه اخیر به جایگاه های برتر در بین دانشگاه های داخل و خارج دست یافته است. این دانشگاه در آخرین رتبه بندی تایمز در رده 800 تا 1000 دانشگاه های برتر جهان قرار گرفت. همچنین در رتبه بندی دانشگاه های سبز دنیا رتبه زیر 500 را در جهان دارا می باشد. این دانشگاه با اجرای برنامه های دانشگاه سبز نمونه های فراوانی برای تحقق اهداف توسعه پایدار اجرا نموده است که می تواند بعنوان الگو برای اجرا توسط سایر سازمان های اجرایی باشد. این دانشگاه در استان نقش بسیار موثری در توسعه سایر مراکز آموزش عالی نیز داشته است و مستقیم و غیرمستقیم سایر مراکز آموزش عالی استان را یاری رسانی کرده است. مسولیت های استانی وزارت عتف نیز برعهده این دانشگاه است از جمله نظارت برسایر موسسات آموزش عالی برعهده این دانشگاه قرار دارد. دانشگاه گلستان در سال 1387 با تفکیک از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی و با هدف توسعه رشته های غیرکشاورزی راه اندازی گردید. برای راه اندازی این دانشگاه 75 هکتار در شهر سرخنکلاته در نظر گرفته شد و مقرر شد تا تکمیل و راه اندازی کامل این دانشگاه، یک ساختمان از طرف استانداری واقع در بلوار الغدیر و چند ساختمان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی در خیابان شهید بهشتی بطور موقت در اختیار دانشگاه گلستان قرار گیرد. با گذشت حدود 15 سال از تاسیس دانشگاه گلستان سایت اصلی این دانشگاه در سرخنکلاته در حال تکمیل است و انتظار می رود با بهره برداری از پروژه دانشکده علوم پایه این دانشگاه با حدود 10000 مترمربع بخش قابل توجهی از مشکلات این دانشگاه برطرف گردد. این دانشگاه در سال های اخیر علیرغم مشکلات فراوان توانسته در زمینه های علمی به جایگاه های علمی مناسبی دست یابد. قطعا در سال های آتی شاهد موفقیت های بیشتر این دانشگاه و خدمت رسانی بیشتر به جوانان مستعد منطقه خواهیم بود. پارک علم و فناوری استان و جهاد دانشگاهی نیز از جمله مراکزی هستند که دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی در راه اندازی و کمک به توسعه آنها نقش مهمی ایفا کرده است. نکته حایز اهمیت این است که تمامی بار توسعه آموزش عالی استان برعهده وزارت علوم تحقیقات و فناوری بوده و استان نقش کمتری در این مسیر ایفا کرده است. البته در طی سال های قبل در زمان راه اندازی مراکز آموزش عالی مقامات استان تعهداتی برای راه اندازی این مراکز داده بودند که متاسفانه به این تعهدات عمل نشده و یا به شکل ناقص انجام شده است. بعنوان مثال در زمان تفکیک دانشکده منابع طبیعی از دانشگاه مازندران و ارتقا آن به دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، مدیران استان متعهد شده بود که 24 هکتار از اراضی تپه هزارپیچ با کاربری آموزشی را در اختیار این دانشگاه قرار دهد که نه تنها هیچگاه این امر صورت نگرفت بلکه برای گشایش مسیر میدان مادر به سمت استانداری بیش از 2 هکتار از اراضی دانشگاه در اختیار شهرداری قرار گرفت.در زمان راه اندازی پارک علم و فناوری نیز استان متعهد شد که زمین مورد نیاز برای راه اندازی پارک علم و فناوری را تامین نموده و در اختیار پارک قرار دهد. این موضوع نیز علیرغم گذشت 15 سال هنوز عملی نشده است. هرچند که تلاش هایی برای تحقق این وعده صورت گرفته است. متاسفانه اخیرا استانداری نسبت به باز پس گیری ساختمان واقع در بلوار الغدیر که در اختیار دانشگاه گلستان بود، اقدام نمود. با توجه به اینکه این دانشگاه هنوز مشکلاتی دارد و به حمایت های استانی نیاز دارد انتظار بود که دو یا سه سال دیگر تمدید می کرد تا مشکلات کمتری برای این دانشگاه ایجاد میشد. با توجه به نقش راهبردی مراکز آموزش عالی در توسعه استان کمک ها و مساعدت ها و تامین زیرساخت ها ازطرف استان در همه دولت ها چندان قابل توجه نبوده است. موضوع کلیدی این است که مراکز آموزش عالی دولتی استان از جمله دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گلستان، دانشگاه علوم پزشکی و پارک علم و فناوری و دانشگاه فرهنگیان با کمبود زیرساخت های فراوانی روبرو هستند. کمبود گلخانه و آزمایشگاه های تحقیقاتی و مزرعه آموزشی در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، کمبود فضای خوابگاهی در دانشگاه گلستان، کمبود فضای آموزشی در دانشگاه علوم پزشکی، فقدان زمین برای توسعه پارک علم و فناوری و استقرار شرکت های دانش بنیان و کمبود فضای آموزشی و خوابگاه در دانشگاه فرهنگیان از جمله مهم ترین دغدغه های این دانشگاه هاست. متاسفانه در مواردی مشاهده می شود که مدیریت استان بجای تلاش برای حل ریشه ای این مشکلات و تخصیص منابع مالی و اعتباری بیشتر برای رفع این چالش ها، دانشگاه ها را در مقابل یکدیگر قرار می دهد و بدون توجه به چالش ها و بدون آینده نگری و برای رفع سریع و موقت، طرح هایی را ارایه می کند که جز افزایش تنش در این مراکز هیچ کمکی در رفع چالش ها نخواهد کرد. مراکز آموزش عالی در همه دنیا جز قدیمی ترین و پایدارترین سازمان ها هستند و در همه دنیا تلاش می شود تا بهترین امکانات و زیرساخت ها در اختیار دانشگاه ها قرار گیرد و در برنامه ریزی های توسعه مراکز آموزش عالی افق های طولانی مد نظر قرار گیرد. بررسی های نگارنده نشان می دهد که در سایر استان ها مدیریت های استانی امکانات فراوانی را در اختیار دانشگاه های استان خود قرار می دهند چرا که باور دارند توسعه آموزش عالی منجر به توسعه استان آنها خواهد شد. پیشنهاد می شود مدیران استان سری به استان های همجوار، مازندران و سمنان بزنند و از نزدیک با مراکز آموزش عالی و حمایت های استانی این استان ها آشنا شوند. در همین جا لازم میدانم توجه مسوولین دانشگاه های استان را به این نکته جلب کنم که در توسعه دانشگاه خود افق های زمانی بلند مدت را در نظر بگیرند و برای رفع چالش های دانشگاه خود سراغ راه حل های سریع و ضربتی که معمولا از طرف مسولین اجرایی پیشنهاد می شوند نروند. راه حل های سریع و کوتاه مدت دانشگاه را وارد یک چرخه معیوب خواهد کرد و در میان مدت و درازمدت مانع توسعه دانشگاه خواهد بود. دانشگاه ها برای تاثیرگذاری در حل مشکلات جامعه خود نیازمند آرامش هستند و وجود فضای تنش و منازعه آفت توسعه علمی خواهد بود. امید است مسئولین استانی به این نکات توجه بیشتری نمایند و با حمایت از دانشگاه های استان از این نیروی عظیم در جهت توسعه هرچه بیشتر استان بهره برداری نمایند. توسعه علمی کشور جز با کمک دانشگاه ها محقق نخواهد شد. تجربه نشان داده که ایجاد فضای مناسب تر برای حضور اساتید دانشگاه در توسعه منطقه ای سرعت توسعه مناطق را افزایش خواهد داد. دانشگاه های استان علیرغم چالش های فراوان ظرفیت های زیادی در داشتن نقش بیشتری در توسعه استان دارند و انتظار می رود مسولین استان در بهره مندی از ظرفیت عظیم تلاش بیشتری نمایند. مراکز آموزش عالی مسئولیت بزرگی برای تربیت نسل آینده و تحقق اهداف توسعه پایدار دارند. آموزش عالی به عنوان "عامل تغییر دهنده" به سمت توسعه پایدار در نظر گرفته می شود. مؤسسات آموزش عالی باید محرک تغییر فرهنگ باشند و فرهنگ توجه به ارزش های حفظ محیط زیست را ترویج نمایند. آنها باید برنامه های درسی را بر اساس اصول پایداری و حفظ محیط زیست طراحی نمایند. این کار از محوطه دانشگاه شروع می شود، جایی که فرهنگ اساتید و کارکنان دانشگاه کلید تحول دانشجویان و دانش آموختگان است. برای این منظور ارتباط مناسب و متناسب با مخاطبان مختلف مورد نیاز است. به طور کلی، آموزش مبنای دستیابی به اهداف توسعه پایدار است و سهم اساسی در شکل گیری جامعه ای دارد که مایل به حمایت از جنبه های مختلف پایداری و حفظ محیط زیست است. علیرغم نقش کلیدی مراکز آموزش عالی در تحول اجتماعی، چالش ها و موانع متعددی در مؤسسات آموزش عالی استان وجود دارد که نیازمند توجه بیشتر مسولین استان و حمایت هرچه بیشتر از مراکز آموزش عالی استان است. مسولین مراکز آموزش عالی استان نیز بایستی افق دید خود را برای توسعه مراکز خود وسیع تر نمایند تا در دام اقدامات و نگرش های کوتاه مدت نیافتند و بتوانند با دید وسیع تر موجب تعالی و تکامل هرچه بیشتر دانشگاه خود شوند.

رییس سابق دانشگاه  علوم کشاورزی

 و منابع طبیعی گرگان