علی نجفی نژاد 

دانشگاه ها همواره در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها نقش محوری داشته اند. در طی سالیان درازی که از عمر دانشگاه ها در دنیا می گذرد، سه تغییر عمده در ماموریت دانشگاه ها مشاهده می شود. دانشگاه‌های نسل اول به انواع مؤسسات آموزشی اشاره می‌کنند که در اواخر قرن دوازدهم پدید آمدند و مؤسساتی بودند که وظیفه آنها آموزش در زمینه های الهیات، حقوق، پزشکی و هنر بود. وظیفه یا ماموریت آموزش و تربیت نیروی انسانی مورد نیاز جامعه از مهم ترین اهداف دانشگاه ها است که علیرغم تغییرات و تحول زیاد در برنامه های آموزشی همچنان وظیفه مهم مراکز آموزش عالی باقیمانده است. دانشگاه نسل دوم دانشگاهی است که در آن ضمن تاکید بر آموزش، مأموریت انجام تحقیقات علمی نیز به ماموریت های آن اضافه می شود. کشف دانش علمی و افزایش دانش بشری در زمینه های مختلف دومین ماموریت دانشگاه هاست که عمدتا در 150 سال گذشته اتفاق افتاده است. دانشگاه‌های نسل سوم، یا «دانشگاه کارآفرین»، از اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یک مورد توجه قرار گرفت. دانشگاه نسل سوم دانشگاهی است که پارادایم کارآفرینی را در سازوکارهای خود نهادینه کرده است. به این معنای که ضمن انجام مأموریت های آموزش و پژوهش نسبت به کاربردی کردن یافته های علمی و توسعه کارآفرینی دانش بنیان نیز توجه داشته و از این طریق به اشتغال دانش آموختگان خود نیز توجه دارد. علاوه بر سه نسل دانشگاه‌ها که به آن اشاره شد، رویکرد نسل دانشگاه چهارم در سال های اخیر در ادبیات علمی ظهور کرده است. رویکرد دانشگاه های نسل چهارم در مرحله اولیه قرار دارد. براساس تعاریف امروزه دانشگاه نسل چهارم باید نیازها و خواسته های جامعه دانش بنیان خود را برآورده سازد. مأموریت چهارم دانشگاه فراتر از آموزش، تحقیق یا تأثیر اقتصادی است و پیگیری ارزش های عمومی جامعه برای آینده ای پایدار، در صدر فعالیت های دانشگاه قرار می گیرد. دانشگاه نسل چهارم محیط اجتماعی-اقتصادی خود و ذینفعان اصلی را شناسایی کرده و برای رشد پایدار جامعه خود تلاش می کند. دانشگاه‌ نسل چهارم مسائل پایداری را در برنامه‌های درسی خود ترکیب می کند و به‌عنوان مکانی برای آموزش و یادگیری، گفتمان مولد پایداری را توسعه داده که به نوبه خود می‌تواند باورها و ارزش‌های دانشجویان را شکل دهد. در دانشگاه نسل چهارم چالش های مرتبط با پایداری و تأثیر احتمالی آن بر آینده اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد و با این کار، ظرفیت و توانمندی تصمیم گیران، مدیران، و کارآفرینان آینده را افزایش خواهد داد. دانشگاه‌ نسل چهارم می‌تواند از طریق مشارکت در انتقال دانش، به پیشرفت‌های فنآوری هایی دست یابد که به پایداری بیشتر کمک می‌کند. این کار می‌تواند نتیجه تحقیقات پایه و یا کاربردی باشد. بسیاری از این تحقیقات به همکاری هایی فرامرزی، فراسازمانی و یا بین رشته ای نیاز دارند. دانشگاه‌های نسل چهارم مأموریت و اقدامات خود را بازبینی می کنند تا اطمینان حاصل کنند که ردپای  ‌محیط زیستی آن‌ها به حداقل می‌رسد و به «دانشگاه‌های پایدار» یا دانشگاه سبز تبدیل می‌شوند. دانشگاه‌های نسل چهارم می‌توانند پروژه‌های تغییرات تحولی یا اساسی را که برای ایجاد نوآوری اجتماعی و افزایش پایداری طراحی شده‌اند، در برنامه های خود داشته باشند و در برنامه های مشابه مشارکت کنند. مأموریت دانشگاه نسل چهارم ترکیبی از تحقیق، آموزش و کارآفرینی است و علاوه بر این بعنوان یک بازیگر مهم در فرآیند توسعه پایدار و پیشرفت جامعه اطراف خود با سایر ذینفعان در داخل و خارج از مرزهای سازمانی همکاری داشته و با مسولیت پذیری و تعهد در دستیابی و تحقق ارزش های جامعه تلاش می کند. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان با قدمت 67 ساله سیر تحول از دانشگاه نسل اول به یک دانشگاه نسل 3 را بخوبی طی کرده است و با ظرفیت و توانمندی و کسب تجربه و درس آموخته های فراوان می تواند الگوی موفقی در تبدیل شدن به دانشگاه چهارم باشد. برای دستیابی به هدف مهم ماموریت چهارم یا دانشگاه آمیخته با چالش های جامعه تلاش زیادی باید صورت گیرد. برای تحقق این هدف دانشگاه باید در بیانیه ماموریت خود اصلاحاتی انجام دهد و جامعه محوری را در اولویت های خود قرار دهد. برنامه های آموزشی و تحقیقاتی خود را اصلاح نماید و با سازمان های اجرایی تعاملات بیشتری ایجاد کند. البته بدیهی است که منابع لازم نیز باید برای این ماموریت پیش بینی شود. علاوه بر اصلاحات و تغییرات در دانشگاه، مدیریت عالی استان و دستگاه های اجرایی نیز نقش مهمی در تحقق این امر ایفا می کنند. ضروری است تا بخش سیاست گذاری و اجرایی استان مسایل و چالش های خود را به کمک دانشگاه شناسایی و اولویت بندی کند و با مشارکت دانشگاه راه حل ها را شناسایی و اجرا نماید. نوآوری در تنظیم مسایل پیش رو و آینده پژوهی و هم آفرینی راه حل های نوآورانه از ویژگی های دانشگاه نسل چهارم است که تحقق آن دور از انتظار نیست. با توجه به ظرفیت های فراوان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان تحقق دانشگاه نسل چهارم هدفی در دسترس و قابل تحقق است. امید است با همکاری مدیریت دانشگاه و مدیریت استان این امر مهم بزودی محقق شود.

استاد دانشگاه و رییس سابق دانشگاه علوم کشاورزی گرگان