استاد دانشگاه علوم کشاورزی گرگان - مخالف تخریب جنگل های هیرکانی هستیم
تیتر اول |
مهران موذنی- احداث تله‌کابین گرگان سالیان سال است که به عنوان یکی از کلان‌پروژه‌های منطقه مطرح است. طوری که دیگر به یکی از آرزوهای دیرینه‌ی اهالی منطقه تبدیل شده. در سالیان اخیر شاهد سرعت گرفتن بخش اجرایی پروژه بودیم. اما موانع محیط زیستی سبب توقف دوباره‌ی پروژه شد. در همین راستا، با دکتر حمیدرضا رضایی، عضو هیئت علمی گروه محیط زیست در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، متخصص حفاظت و مدیریت تنوع زیستی که حدود 30 سال سابقه تدریس و پژوهش در دانشگاه دارد، انجام داده ایم که با هم می خوانیم.
با سلام و عرض ادب خدمت شما . برای مخاطبان ما بفرمایید چه سالی تصمیم به ساخت تله‌کابین در گرگان گرفته شد؟
سلام عرض می کنم خدمت خوانندگان گلشن مهر. بر اساس صحبت‌های مسئولین شهرداری، سال 1366 سعی شد مجوزهایی برای تله‌کابین گرگان در ناهارخوران اخذ شود، اما برای همه‌ی مجوزها چنین شرایطی پیش نیامد و کار به سال‌های اخیر رسید. البته من اطلاع دقیقی از اسناد و مدارک ندارم. اما بر اساس صحبت‌های مسئولین، اینچنین بوده.
آن سال‌ها در شهرهای کنونی استان مازندران تله‌کابین احداث شده بود؟
تقریبا همزمان با احداث تله‌کابین نمک‌آبرود، تصمیم برای احداث تله‌کابین گرگان در شرق مازندران گرفته شده بود.
چه مکان‌هایی را برای احداث تله‌کابین در نظر گرفته بودند؟
بر اساس صحبت‌های انجام شده در اکثر جلسات مربوطه، عنوان می‌شود که حدود 30 یا 40 مکان بررسی و در نهایت 2 مکان انتخاب شد. یکی در ناهارخوران و دیگری در هزارپیچ. دلایل چشم‌پوشی از هزارپیچ را نمی‌دانیم. هرچند که می‌توانست سایت بسیار مطلوب‌تری باشد. اما تاکید شهرداری روی ناهارخوران است.
در سال‌های اخیر چه زمانی پروژه‌ی احداث تله‌کابین قوت گرفت؟
سال 1398 بحث‌های احداث و شروع پروژه مطرح شد. همان سال گزارش طرح پروژه تله‌کابین به دست ما رسید. آن زمان تیمی از اعضای هیات علمی دانشگاه برای بررسی این گزارش تشکیل دادیم. برخی از ارگان‌ها مثل منابع طبیعی و محیط زیست، پیش‌تر موافقت‌شان را بر اساس پروژه‌ی ارائه شده توسط شهرداری، اعلام کرده بودند. در آن تیم، طرح تله‌کابین و مطالعات ژئوتکنیک انجام شده را مطالعه کرده و به این نتیجه رسیدیم که ناهارخوران مکان مطلوبی نیست.
چرا جاده‌ی ناهارخوران را مکان مطلوبی برای احداث تله‌کابین نمی‌دانید؟
مسائلی مثل حفاظت جنگل‌ها، فرسایش خاک، تامین آب گرگان و حیات موجودات زنده‌ی جنگل، سیل‌خیزی و زلزله‌خیزی، ترافیک، زیرساخت‌های مورد نیاز و فضا برای گسترش در نظر گرفته شدند. به طور مثال، درباره‌ی مورد آخر باید گفت که فضای خود تله‌کابین به تنهایی مطرح نیست و یک سری امکانات رفاهی مثل پارکینگ، رستوران، هتل، اقامتگاه و وسایل بازی نیاز است. در قسمت پایین سایت جاده‌ی ناهارخوران که به سایت قوری مشهور است و کنار رستوران باباطاهر قرار دارد، فضا به اندازه‌ی کافی برای این امکانات وجود ندارد. در بالادست آن هم جنگل قرار دارد. یعنی برای گسترش فضا از بین جنگل‌های بالادست و پایین‌دست، باید انتخاب شود. 50 نفر از استادان دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال 1399 نامه‌ای را به وزارت راه و شهرسازی ارسال کرده و مخالفت خودشان رو با احداث تله‌کابین در این منطقه اعلام کردند. در نامه تاکید شده است که با توسعه شهر گرگان و استان گلستان مخالف نیستیم ولی با مکان‌یابی پروژه تله‌کابین در ناهارخوران مخالف هستیم. این نامه بر اساس مستندات موجود در طرح شهرداری نوشته شد. از نظر ما، به جز مواردی که در خود طرح مطرح شده بود، یکی از مشکلات اساسی تله‌کابین این بود که برای اخذ مجوزها از سازمان حفاظت محیط زیست و منابع طبیعی، پروژه را کوچک‌نمایی کرده بودند. در احداث تله‌کابین، مساحت ایستگاه‌های اول، دوم و ایستگاه پایانی را همراه با پایه‌ها در نظر گرفته بودند، در حالی که طول مسیر محاسبه نشده بود. در نتیجه، مساحت پروژه کم‌تر از 5 هکتار شده بود و وقتی مساحت یک پروژه کم‌تر از این مقدار باشد، نیاز به ارزیابی اثرات محیط زیستی ندارد. منابع طبیعی و سازمان حفاظت محیط زیست بررسی دقیقی بر روی طرح انجام نداده و مجوزهای لازم را صادر کردند. تصور کنید برای ساختن آپارتمان به یک تعداد پارکینگ نیاز دارید. برای ساختن پارکینگ نباید مساحت چرخ‌ها را اندازه گرفت. بلکه مساحت خودروها و فضایی که آن‌ها باید در آن حرکت کند، مد نظر است. در نتیجه فضاهایی برای حریم، تردد و دسترسی در نظر گرفته می‌شود. علاوه بر آن، در استانداردهای بین‌المللی احداث تله‌کابین، برای عبور از محدوده‌های جنگلی، باید پاک‌تراشی جنگل صورت بگیرد. چرا که در صورت وقوع آتش‌سوزی یا نقص فنی تله‌کابین، برای پایین آوردن مردم، دسترسی به چنین فضایی نیاز است. از آن گذشته، در مسیر تله‌کابین، به فاصله‌ی 15 تا 20 متر از هر طرف پایه، حریم تله‌کابین است و باید پاک‌تراشی انجام شود. با این اوصاف، مساحتی که تله‌کابین اشغال خواهد کرد بین 12 تا 16 هکتار است. شورای عالی معماری و شهرسازی با دیدن دلایل علمی استادان و ایرادات فنی مستدلی که به پروژه وارد بود، پروژه را نیازمند ارزیابی کارشناسانه دانست.
چطور ممکن است که در اعلام مساحت چنین پروژه‌ای کوچک‌نمایی شود؟ چه کسی مسئول اعلام آن بوده و چه نهادهایی در چه سال‌هایی موظف به بررسی اعتبار آن بودند؟
این محاسبات از شرکت خصوصی تدوین‌کننده تله‌کابین تهیه شده و شهرداری آن را به منابع طبیعی و محیط زیست اعلام کرد. منابع طبیعی و محیط زیست بررسی دقیق کارشناسانه‌ای روی آن انجام ندادند و مجوزها را صادر کردند. متاسفانه این مجوزها دائما تمدید می‌شود و هرجا که لازم بود، استناد به آن‌ها صورت می‌گرفت. بعضی از این مجوزها در دهه‌ی 80 و 90 صادر شدند.
بعد از اینکه شورای عالی شهرسازی پروژه را برای کارشناسی فرستاد، چه اقداماتی صورت گرفت؟
نامه‌ی دیگری با امضای 128 استاد از تخصص‌های گوناگون دانشگاه‌های استان گلستان نوشته شد که در آن با احداث پروژه در جاده‌ی ناهارخوران بر اساس مستندات علمی مخالفت شد. علاوه بر آن، استادان دانشگاه اعلام کردند که بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای با کمک شهرداری حاضر به مکان‌یابی یک محدوده‌ی مناسب بر اساس آمایش سرزمین استان و زیبایی‌شناسی و با حداقل خسارت به محیط‌زیست هستیم. در جلسه‌ی دوم شورای عالی شهرسازی، بعد از اعلام این مستندات، اعلام شد که پروژه‌ی تله‌کابین به ارزیابی اثرات توسعه نیاز دارد. همان جا رئیس وقت سازمان جنگل‌ها و مراتع و نماینده‌ی سازمان حفاظت محیط زیست، اعلام کرد مجوزهایی که پیش‌تر از سوی منابع طبیعی و محیط زیست صادر شده، مخدوش است و اجرای آن را مشروط به ارزیابی اثرات توسعه محیط زیست دانستند. طوری که اثرات مثبت و منفی یک پروژه از جنبه‌های محیط زیستی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و موارد دیگر مورد ارزیابی قرار گیرد و بر آن اساس، اعلام شود که از بین اثرات مثبت و منفی، کدام یک بیش‌تر است. این موضوع در آبان 1400 توسط شورای عالی شهرسازی به محیط زیست اعلام شد.
ارزیابی اثرات توسعه توسط چه نهادی انجام می‌شود و در حال حاضر، در چه مرحله‌ای است؟
ارزیابی اثرات محیط زیست توسط مجری طرح انجام می‌شود که شهرداری برای ارزیابی اثرات توسعه با یک شرکت خصوصی قراردادی بسته است. در حال حاضر، حدود 9 ماه است که این گزارش به سازمان محیط زیست اعلام شده و سازمان محیط زیست در تهران حداقل 3 بار به آن ایراداتی وارد کرده و گزارش را برگردانده است.
سازمان محیط زیست چه ایراداتی به پروژه وارد کرده است؟
گفتند گزارش‌ها نقص دارند. یعنی همه‌ی جوانب روش کار و داده‌های آن در نظر گرفته نشده. یکی از چیزهایی که در پروژه عنوان می‌کنند، این است که هیچ درختی را قطع نخواهند کرد. می‌گویند که قصد دارند پایه‌ها را در یک مسیر پیاده‌رو نصب کنند و برای جلوگیری از برخورد تله‌کابین با درخت‌ها، ارتفاع پایه‌ها را افزایش دهند. این موارد همه مسائل فنی خودشان را دارند. خاک آن منطقه برای احداث سازه مناسب نیست. باید خاک را حفر کرده و به سنگ بستر برسند. در صورت افزایش ارتفاع پایه‌ها، میزان خاک‌برداری و بتن‌ریزی هم افزایش خواهد یافت. در نظر داشته باشید که گرگان یک منطقه‌ی زلزله‌خیز است. تکان‌هایی که یک پایه‌ی 60 متری می‌خورد، بیش‌تر از یک پایه‌ی 40 متری است و از آن جایی که کابین‌ها به کابل وصل هستند، اوضاع خطرناک می‌شود. از همین رو، باید تمهیداتی برای پیشگیری از این مشکلات ایجاد شود. یکی دیگر از ایرادات اولیه‌ای که محیط زیست اعلام کرده بود، تعداد مسافرانی است که وارد این محدوده می‌شوند. ظرفیت توان این منطقه زیاد نیست. در نتیجه، ظرفیت کابین‌های تله‌کابین از 8 نفر به 4 نفر تقلیل داده شد. تعداد نفراتی که در روز قرار است از تله‌کابین استفاده کنند، هزار و 440 نفر است. البته این آمار اسمی است. این جمعیت صرفا برای تله‌کابین به ناهارخوران نخواهند رفت و برای تفریح چند ساعته‌ای که آن جا خواهند داشت، به رستوران و سرویس بهداشتی و دیگر امکانات نیاز دارند. اگر به طور متوسط، به ازای هر نفر 10 لیتر آب مصرف شود، روزانه چیزی در حدود 15 متر مکعب آب احتیاج خواهیم داشت که این مقدار آب از چشمه‌های بالادست تامین خواهد شد. چشمه‌هایی که در حال حاضر آب شرب شهر و آب مورد نیاز حیات وحش و درختان را تامین می‌کنند. حیات این قسمت از جنگل وابسته به این چشمه‌هاست. از آن گذشته، این آب مصرفی به فاضلاب تبدیل خواهد شد و برای دفع آن به چاه جذبی یا تصفیه‌خانه نیاز خواهد بود. تصفیه‌خانه خودش یک سازه می‌خواهد و پسابی که از آن خارج خواهد شد، بیماری‌زا بوده و محیط زیست را هم آلوده خواهد کرد. یکی دیگر از مسایلی که باید به آن توجه نمود، مساله تامین برق تله‌کابین است که یا باید کابل برق به بالادست کشیده شود یا موتور برق دیزل در بالادست نصب شود که در پروژه دو دستگاه ژنراتور دیزل پیش‌بینی شده است که تامین سوخت مورد نیاز به همراه سروصدایی که برای محیط و آرامش زیستمندان ایجاد می‌کند نیز باید در نظر گرفته شود. مشکل دیگر ترافیک است. شورای شهر و شهرداری اعلام می‌کنند که جاده‌ی ناهارخوران معمولا شب‌ها ترافیک دارند. در حالی که روز جمعه در همین مسیر ترافیک سنگینی وجود دارد. حالا تصور کنید که بخواهیم هزار و چهارصد نفر را به این بار ترافیکی اضافه کنیم. توان محیط هم از دیگر مسائل مطرح است. ظرفیت استفاده از یک فضا برای تفرج و توریسم، بر اساس مساحت و توان منطقه محاسبه می‌شود. استفاده‌ای که روزانه از پارک جنگی ناهارخوران می‌شود، بیش از ظرفیت برد محیط زیستی آن است. این مکان با اینکه روزانه تنها برای هزار و 500 نفر ظرفیت دارد، به طور متوسط نزدیک به 3 هزار نفر بازدیدکننده را در خود جای می‌دهد. یعنی بیش از 1 میلیون نفر در سال از این محدوده استفاده می‌کنند و این سبب می‌شود که در اثر رفت و آمد افراد روی خاک، پوشش گیاهی منطقه از بین رفته و خاک فشرده می‌شود. طوری که پوشش گیاهی دیگر نمی‌تواند خاک را احیا کند. با اضافه کردن 1400 نفر، بار بیش‌تری به طبیعت ناهارخوران اضافه خواهد شد.
در حال حاضر، جمعیت بازدیدکننده از ناهارخوران بیش از ظرفیت برد آن است. پس برای کاهش میزان آن، نباید مکان‌های توریستی دیگری به گرگان اضافه شود؟
حرف ما هم همین است که به طور مثال در حاشیه‌ی گرگان فضاهای توریستی جدیدی ایجاد کنیم. شهرداری چند سال است که در هزارپیچ مشغول ساخت شهربازی و چیزهای دیگر است. در همان محدوده فضای زیادی برای احداث تله‌کابین وجود دارد. مسافرین هم در مسیر حرکت‌شان تله‌کابین را می‌بینند و برای استفاده از آن مشتاق می‌شوند. از آن گذشته، طول مسیر 3 هزار و 150 متر بیش‌تر نیست. مردم در مسیر تله‌کابین باید پدیده‌های زیبایی را ببینند که از آن لذت ببرند. مثلا در مسیر تله‌کابین نمک‌آبرود یا تله‌کابین لاهیجان، دید خیلی خوبی به محیط وجود دارد و شما از آن بالا به دریا و جنگل اشراف دارید. ولی تله‌کابین ناهارخوران از داخل جنگل عبور خواهد کرد و این ارزش زیبایی‌شناختی ندارد. به گواهی مطالعاتی که در عرصه‌ی زیبایی‌شناختی صورت گرفته، محدوده‌ی هزارپیچ ارزش زیبایی‌شناختی بیش‌تری دارد. علاوه بر آن، جنگل‌های هزارپیچ دست‌کاشت هستند. هم قسمت درخت‌های سوزنی‌برگ و هم قسمت درخت‌های زیتون آن. در نتیجه، در این فضاهای دست‌کاشت اگر درختی برای بهره‌برداری قطع شود، امکان احیا و کاشت دوباره‌ی آن وجود دارد. شهرداری ادعا می‌کند که امسال قرار است 750 هزار درخت کاشته شود. بارها در جاده‌ی گرگان-آق‌قلا درخت کاشته شده. شما امروز درختی در آن مسیر می‌بینید؟ هیچکدام از این اقدامات یک اکوسیستم طبیعی نمی‌سازد. درخت‌های دست‌کاشت نیاز به آبیاری و نگهداری دارند. حالا در نظر بگیرید که جنگل‌های هیرکانی 65 میلیون سال بدون آبیاری، نگهداری و سم‌پاشی سر جای‌شان هستند. از نظر بوم‌شناسی و اکولوژی، خاک اینجا پر از موجودات زنده‌ای است که محیط را تصفیه کرده و برای موجودات زنده شرایط زیستی ایجاد می‌کنند. جنگل‌های دست‌کاشت معمولا به این شکل نیستند. اگر درختان خوبی برای ایجاد چنین فضاهای سبزی انتخاب نشود، احداث آن می‌تواند اشتباه و آسیب‌زا هم باشد.
پس سازمان حفاظت محیط زیست هنوز برای احداث تله‌کابین مجوز صادر نکرده؟
هنوز چنین مجوزی صادر نشده. چند روز پیش که گزارش ارزیابی پروژه ارائه شد، از ما استادان دانشگاه هم برای حضور در جلسه دعوت شد. نماینده‌هایی از شهرداری، فرمانداری، شورای شهر و حتی نماینده‌ی شهر گرگان هم آن جا حضور داشتند. هنوز ایرادات فنی زیادی از گزارش ارائه شده وجود داشت.
به طور کلی چقدر از استادان دانشگاه در مورد اینگونه پروژه‌ها نظرخواهی می‌شود؟
نقدی که به مسئولین استانی داریم، این است که وقتی چندین دانشگاه و تعداد زیادی از استادان با تخصص‌های مختلف در استان وجود دارد، چرا از جامعه‌ی دانشگاهی کمکی گرفته نمی‌شود؟ خاطرتان هست که فرمانداری برای جلسه‌ای از ما دعوت کرد و علیرغم اینکه همه‌ی استادان با احداث تله‌کابین ناهارخوران مخالفت بودند، فرمانداری اعلام کرد که استادان با پروژه موافق هستند. این یک دروغ بزرگ است.
سال 1399 که استادان با پروژه‌ی تله‌کابین مخالفت کردند، نهاد خاصی از آن‌ها برای همکاری دعوت کرده بود؟
خیر. علیرغم شرایط سخت زمان کرونا، تعدادی از استادان به طور خودجوش با بررسی‌هایی که انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که این پروژه سبب آسیب محیط زیست خواهد شد.
پس اگر استادان دانشگاه اقدام نمی‌کردند، سازمان حفاظت محیط زیست با پروژه مخالفتی نمی‌کرد؟
اگر استادان مخالفت نمی‌کردند، شاید تله‌کابین تا الان احداث شده بود. البته شورای عالی معماری و شهرسازی هم به نظر استادان احترام قایل شد و فرایند را به مسیر درست هدایت کرد.
حرف و حدیث‌هایی در این باره که فعالین محیط زیستی مخالف احداث تله‌کابین، اهل استان‌های همجوارند و می‌خواهند رونق گردشگری گلستان جلوگیری کنند، به وجود آمده. پاسخ شما به اینگونه گفته‌ها چیست؟
چنین چیزی اصلا صحیح نیست. محیط زیست مرز ندارد. ما با هر تخریبی در جنگل‌های هیرکانی مخالفیم. مثلا در استان گلستان، کارخانه‌‌ی سیمانی در گالیکش احداث شده که سبب تخریب جنگل می‌شود. میزان سیل‌خیزی گرگان در آینده بالا خواهد بود، به خصوص با این روندی که جنگل‌ها در حال تخریب است. هرجایی از محدوده‌ی جنگل‌های هیرکانی که تخریب شود، این سیل‌خیزی وجود خواهد داشت. به خصوص با این تغییرات اقلیمی که در حال وقوع است و بارش‌های شدیدی که رخ خواهد داد. یعنی بارشی که قرار بود طی چند ماه صورت گیرد، در یک 24 ساعت پدید می‌آید. جنگل‌ها این بارش‌ها را به صورت طبیعی جذب کرده و وارد خاک می‌کنند. ولی وقتی این جنگل‌ها که در اراضی شیب‌دار قرار دارند، حذف شوند، آب به سطح زمین رسیده و رواناب ایجاد می‌کند. رواناب سبب شسته شدن خاک شده و آن را با خود می‌برد. آب وقتی با خاک همراه باشد، قدرت تخریب بیش‌تری خواهد داشت. در حال حاضر با یک بارندگی، در جاده‌ی ناهارخوران، قسمت‌های شمالی شهر و پایین کمربندی آب جمع می‌شود. این پدیده نشان می‌دهد که ما نمی‌توانیم آب را مدیریت کنیم. یعنی آبی که توانایی تامین همه‌ی آب مورد نیاز پایین‌دست ما، چشمه‌ها و آب شهری ما دارد را از دست می‌دهیم. پس باید جلوی تخریب جنگل‌ها گرفته شود. اگر خاطرتان باشد، تا چند سال پیش در روستای زیارت تنها چند خانه‌ی روستایی وجود داشت. اما امروز آن جا تعداد زیادی آپارتمان و ویلا بدون مجوز ساخته شده. سازنده‌های این بناها آب آبشار زیارت را مستقیم به ویلاها و ساختمان‌هایشان می‌برند. در نظر داشته باشید که رودخانه‌ی زیارت 15 درصد آب شهر گرگان را تامین می‌کرده. در حال حاضر، گرگان با کم‌آبی روبروست. تعدادی از چاه‌های کشاورزی برای آب شرب شهری استفاده می‌شود. با این حال، حتی در زمستان هم ساعات زیادی از روز آب خانه‌ها قطع می‌شود. ما باید آینده‌نگری داشته باشیم. باید مسائل پدافند غیرعامل را هم در نظر بگیریم. یکی از منابع آبی ما همین جنگل‌هاست.
از اینکه وقت‌تان را در اختیار مخاطبان گلشن مهر گذاشتید، سپاسگزاریم.