اسمعيل اسفندياري پور

 آرمين اکبري نيا

استان گلستان از مناطق مهم توليد گندم و دانه هاي روغني کشور محسوب مي شود. در سال زراعي 403-1402 قريب 145 هزار هکتار گندم آبي و 235 هزار هکتار گندم ديم مجموعاً 380 هزار هکتار گندم کشت گزارش شده است. همه ساله بدليل شرايط اقليمي مناسب و سبز زراعت گندم، جو و کلزا با استفاده از نزولات جوي يا آب سبز انجام مي پذيرد و آب آبياري براي سبز نمودن اين محصولات مصرف نمي گردد. بعضا در سال هاي با پائيز خشک و کم باران کمتر از دو درصد کشت در آبان با ارقام متوسط رس براي سبز شدن و استقرار اوليه گياه مزارع آبياري مي شود. و در برخي از سال ها رقمي حدود 15 تا 25 درصد از کشت مزارع گندم آبي در دوره پرشدن دانه آن هم فقط يکبار مزارع  آبياري تکميلي انجام مي شود. در واقع مي توان اين را بيان داشت که 40 تا 50 ميليون متر مکعب آب براي بيش از يک ميليون تن توليد گندم در گلستان آب آبياري بعمل مي آيد. به لحاظ تغييرات شرايط اقليمي سال جاري استان و افزايش درجه حرارت از مهر لغايت ديماه 1402 بررسي اجمالي از وضعيت تغييرات درجه حرارت و بارندگي در چهار ماهه شروع سال زراعي 403-1402 در مقايسه باسال گذشته و دوره بلند مدت با استفاده از داده هاي هواشناسي سه ايستگاه سينوپتيک هاشم آباد گرگان نماينده اقليم دامنه نسبتا پر باران، ايستگاه گنبد منطقه دشت در برگيرنده غالب اراضي ديم و ايستگاه چناران نماينده اقليم پهنه شمال و شرق مورد مقايسه و بررسي اجمالي قرار گرفت. متفاوت بودن شرايط آب و هوايي پائيز سالجاري از حيث بالا بودن درجه حرارت و همچنين بارندگي براي تعدادي از مزارع زود کاشت که کشت در نيمه دوم مهر و از ارقام گروه بهاره انجام گرفت اين مزارع خيلي جلوتر از موعد مورد انتظار در مقايسه با سال هاي گذشته بعضا در نيمه دوم دي ماه به مرحله ساقه دهي و شکم خوش رسيدند.  مطابق گزارش سازمان جهادکشاورزي در جلسه 27 دي ماه سالجاري در تبيين دوره هاي تاريخ کاشت حدود 20 درصد کشت در آبان ماه انجام گرفت و علت آن مناسب بودن ميزان بارندگي و پائيز خوب سالجاري و رغبت کشاورزان به استفاده از شرايط براي سبز و استقرار  مناسب گياه بوده است و نگراني آنان از کم بارشي و خشکسالي سال گذشته در اتخاذ تصميم به کشت زودتر گندم و جلوگيري از تاخير تاريخ کاشت نيز موثر بوده است. از سوئي بارندگي سه ماهه پائيز نيز براي سبز و استقرار اوليه توام با افزايش درجه حرارت موجب رشد نامتعارف و زياد مزارع گرديد که شرح و بررسي آن جدول شماره يک آمده است.

داده هاي جدول بالا نشان مي دهد که بارندگي هاي موثر نيمه دوم مهر ماه در ايستگاه هاي سينوپتيک گرگان، گنبد و مراوه تپه بتريب 35 – 28 و 35 ميليمتر، شرايط سبز مطلوب مزارع در حوزه سه ايستگاه بخوبي فراهم گرديد با ادامه بارندگي در نيمه دوم آبان در حوزه ايستگاه گرگان 49.8 گنبد 32.6 و مراوه 37.7 ميليمتر استقرار خوب گياه و همچنين براي سبز و رشد و نمو مطلوب گياه در آبان ماه کاملا فراهم بوده است و نياز پائين گياه به آب در مراحل اوليه رشد با فراهمي رطوبت ذخيره شده در خاک، سپس با تداوم بارندگي در نيمه دوم دي ماه استمرار شرايط مطلوب رشد نمو وجود داشته است. در جدول زير وضعيت درجه حرارت روز رشد در سه ايستگاه مهم هواشناسي استان که داده هاي آن قابل تعميم و منطبق با شرايط زراعت استان است در مقايسه سال جاري سال گذشته بلند مدت مفصل آمده است. نکته قابل توجه: اين است علاوه بر تغييرات صعودي درجه حرارت در سه دوره، شدت گرم شدن اقليم منطقه بعبارتي تغيير اقليم با دوره بلند مدت در سه ايستگاه با اندکي دقت و توجه در جدول شماره 2  ملاحظه مي شود. باتوجه به متوسط GDD مورد نياز گروه ها و تيپ هاي رشد گندم جداي از تفاوت زودرسي و ديررسي ارقام در هر يک از تيپ هاي گندم (عادت رشدي) براي گروه ها ديررس حدود (161)2530 گروه بينابين يا متوسط رس (154)2415 و گروه ارقام زودرس (148)2296 واحد گرمائي نياز دارند (با ارقام گندم با عادت رشد بهاره ناحيه سواحل خزر و استان گلستان انطباق دارد )جدول شما ره 3 .و4را ملاحظه نماييد. وقوع بارش هاي مناسب در مهرماه برخلاف سال گذشته و فراهم شدن شرايط مساعد رطوبتي، موجب ترغيب کشاورزان به کشت زود هنگام در مقايسه با سال گذشته گرديد. و همين امر باعث شد تعدادي از مزارع تاريخ کاشت مهرماه به مرحله خوشه دهي رسيده و چون گياه جو نسبت به گندم زودرس تر بود مراحل فنولوژي را سريعتر سپري کرده و در صورت بروز برودت هوا که بسيار محتمل است در ادامه فصل زمستان محصول جو با خطر سرمازدگي و خسارت بيشتر نسبت به گندم مواجه گردد.( جدول شماره 5 ) در ارزيابي درجه حرارت دريافتي گياه گندم با مبناي قرار دادن داده هاي ايستگاه هواشناسي گرگان از اول آبان لغايت 30 دي ماه سال 1402 (90 روز)در مقايسه با دوره بلند مدت  252 درجه روز رشد (روزانه8/2) درجه حرارت در سال جاري بيشتر بوده است. اين ميزان در ايستگاه هواشناسي گنبد 324 واحد(روزانه56/3) و در ايستگاه هواشناسي چناران مراوه تپه نيز 380 واحد (روزانه 2/4 ) درجه حرارت روز رشد نيز  بيشتر بوده و يا گياه بيشتر دريافت داشته است. حال چنانچه مبناي تاريخ کاشت مطابق جدول گزارش بالا از ابتداي آبان در نظر گرفته شود، سطح کاشت 9507 هکتار نيمه اول آبان ماه و 62221 هکتار در نيمه دوم آبان مجموعا 71728 هکتار (19.5 درصد کل کشت گندم گلستان) در آبان ماه کشت گرديد با افزايش درجه حرارت مازاد دريافتي گياه سطح کشت 9507 هکتار تاريخ کاشت نيمه اول آبان خطر سرما زدگي و اختلال و يا عدم تلقيح سنبله هاي گندم بسيار محتمل بنظر مي رسد و براي باقيمانده سطح کشت نيمه دوم آبان ماه(62221 هکتار) بسته به شرايط اقليمي پيش رو نوع رقم تهديد اختلال در تلقيح بالقوه وجود دارد ادامه فصل تا اسفند و فروردين اختلال در تلقيح مشخص خواهد شد. علاوه بر آن لزوم توجه دادن مستمر به کشاورزان مبني بر جلو بودن فصل زراعي در مقايسه با سنوات قبل براي انجام عمليات زراعي و مبارزه با علفهاي هرز علي الخصوص مزارع تکثير بذر گندم و جو براي جلوگيري از هر گونه تاخير در سمپاشي و خسارت از ناحيه علف هرز و همچنين شيوع  و اپيدمي شدن بيماري زنگ زرد و انواع بيماري هاي رايج و خسارت زاي گندم مثل سفيدک و سپتوريوز و فوزاريوم تحت شرايط اقليمي بسيار حائز اهميت خواهد بود که اهميت اطلاع رساني به کشاورزان در آمادگي و اجراي اقدامات ضروري را صد چندان مي نمايد تا از شرايط مطلوب سال جاري براي توليد بيشتر و جبران بخشي از خسارت خشکسالي سال گذشته در نواحي دشت بهره برداري لازم حاصل گردد. انشاالله

پژوهشگر