حسين دوست محمدي

انتخابات ششمين دوره مجلس خبرگان رهبري و دوازدهمين دوره مجلس شوراي اسلامي به پايان رسيد. اين دو انتخابات در فضايي متفاوت از دوره هاي قبل برگزار شد و گروههاي بزرگي از شهروندان در قالبهاي متنوع، متکثر و بعضاً متضاد دست به کنش سياسي زدند از جمله شرکت «فعال» در قالب حضور در تمام فرآيندهاي انتخاباتي، شرکت «نيمه فعال» در قالب حضور در پاي صندوقهاي رأي گيري، شرکت «منفعل» در قالب ارائه رأي مخدوش يا سفيد، «بايکوت» انتخابات در قالب عدم حضور در هيچيک از مراحل انتخابات و «عدم شرکت فعال» در قالب تشويق ديگران به عدم حضور در هيچيک از مراحل انتخابات. اما نکته مثبت و مغتنم ماجرا اين بود که همه اين کنشهاي متفاوت در فضايي بدور از تنش و خشونت شکل گرفت و در زمينه حفظ امنيت و ثبات جامعه طي ايام برگزاري انتخابات همه مردم ايران در کنار هم برنده شدند. صرفنظر از مقدمات و پيامدها و ميزان مشارکت و نتايج حاصله از اين دو انتخابات، در اين دوره شاهد مواردي بوديم که مسبوق به سابقه نبوده و از شگفتيهاي اين انتخابات به شمار مي روند. در اين يادداشت تلاش کرديم اختصاراً به برخي از اين موارد اشاره کنيم:

الف – انتخابات مجلس خبرگان:

در اين دوره از انتخابات اولاً برخي از نمايندگان سابق مجلس خبرگان به دلايل مختلف شرکت نکردند که جزو السابقون بودند ازجمله آيت لله سيدکاظم نورمفيدي. ثانياً برخي از چهره هاي معروف و اثرگذار روحانيت که جزو مديران ارشد نظام و حتي بعضاً سران قواي سه گانه بودند يا رد صلاحيت شدند يا در صورت تأييد صلاحيت با عدم اقبال مردم مواجه شدند و از راه يافتن به مجلس خبرگان بازماندند مانند حسن روحاني و صادق آملي لاريجاني ثالثاً برخي از نامزدهاي برجسته اين انتخابات که بعضاً حتي سِمَت  امامت جمعه کلانشهرها را نيز داشته اند و در فضاي مجازي نيز حضوري پررنگ دارند از اولويت انتخاب کنندگان افتاده و از صدر به ذيل يا ميانه ليست منتخبين انتقال يافته اند ازجمله آيت الله سيداحمد علم الهدي و آيت الله سيديوسف طباطبايي نژاد. رابعاً در استانهايي که ترکيب جمعيتي شيعه و سني دارند اتفاق بديعي افتاده و نامزدهاي شيعه يا انتخاب نشده اند يا از اولويت افتاده اند؛ به عنوان مثال در دو استان سيستان و بلوچستان و کردستان تماماً علماي سنّي منتخب مردم بوده اند و در استان گلستان نيز عالم سني مذهب اولويت نخست مردم بوده است و يکي از علماي شناخته شده استان که سابقه عضويت در مجلس خبرگان را نيز دارد از راهيابي به اين مجلس بازماند.

ب – انتخابات مجلس شوراي اسلامي:

به هر روي انتخابات مجلس دوازدهم نيز به پايان رسيد و عمده نتايج آن نيز اعلام شده است. در خصوص مقاطع زماني مختلف در فرآيند اين انتخابات بويژه در مقطع بررسي صلاحيتها بسيار مي توان سخن گفت اما به دليل اينکه موضوع اين يادداشت چيز ديگري است از ورود به اين مبحث خودداري مي نماييم اما انتخابات اين دوره مجلس شوراي اسلامي نيز بدون شگفتي نبود؛ اولاً براي نخستين بار در تاريخ نهاد انتخابات جمهوري اسلامي در کنار رويکرد «ايجابي» شرکت در انتخابات به صورت جدي رويکرد «سلبي» عدم مشارکت در انتخابات نيز مطرح شد و بر نتايج انتخابات نيز اثرگذار بود. ثانياً بر اساس آمار رسمي در اين دوره از انتخابات شاهد کمترين حضور مردم در انتخابات طي 12 دوره انتخابات مجلس بوديم و اين وضعيت در پايتخت و کلانشهرها ملموس تر بود. ثالثاً در انتخابات گذشته رقابت بين سه اردوگاه فکري «اصلاح طلب»، «اعتدالگرا» و «اصولگرا» برقرار بود اما در اين دوره به صورت درون گفتماني و بين دو يا چند خرده گفتمان از اصولگرايي برگزار شد. رابعاً از انتخابات اين دوره سياست زدايي شد؛ يعني رقابت از حوزه سياسي به ساير حوزه ها منتقل شد به نحوي که معيارهاي قومي، قبيله اي، مذهبي، صنفي و طبقاتي به نسبت معيارهاي سياسي در اين انتخابات اثرگذارتر بودند. نکته بعدي حضور پررنگ آراء باطله در اين دوره از انتخابات است به نحوي که در چند شهر ازجمله در يزد و شهريار و... آراء باطله رتبه دوم يا سوم را کسب نموده است. سخن گفتن از کيفيت رأي شايد با فرهنگ دموکراسي همخواني نداشته باشد. اما به نظر مي رسد در مسير دستيابي به توسعه پايدار تنها آراء باکيفيت به دليل اينکه هدفمند هستند مفيد و مؤثر واقع مي شوند و آراء توده ايِ سرگردان هيچ کمکي به استحکام پايه هاي توسعه سياسي نخواهند کرد و آراء باکيفيت نيز زماني به صندوقها سرازير مي شوند که انتخابات در فضايي سياسي/ حرفه اي، مطابق قانون، شفاف و منصفانه برگزار گردد. به نظر مي رسد براي نخستين بار در تاريخ برگزاري انتخابات، در اين دوره حضور آراء با کيفيت به کمترين نسبت رسيده باشد. سکوت طبقه متوسط در قبال انتخابات و عدم اقبال نخبگان سياسي به مشارکت در آن هشداري است که زمامداران بايد آن را جدي بگيرند.

پژوهشگر و دانشجوي

 دکتراي علوم سياسي