محمد نظري

1- مقدمه: استان گلستان در اسفند 1402 شاهد انتخابات مجلس شوراي اسلامي و خبرگان رهبري بود. در اين انتخابات پديده هاي قابل توجه مرتبط و حاشيه اي رخ نمود که مي تواند براي فعالين اجتماعي و سياسي حائز اهميت باشد. اين گزارش به دنبال تبيين پديده هاي مهم انتخاباتي اسفند 1402 است.

2- ترکمنها و اقوام، پيشران مشارکت در انتخابات

در انتخابات اسفند ماه 1402 در شرايط کلي کشور ناشي از تورم، گراني و ناکارآمدي مدل حکمراني جناح غالب، بحث تحريم انتخابات و عدم مشارکت در لايه هاي اقشار متوسط و مرفه شهري مطرح بود. در عين حال با توجه به اولويتهاي متفاوت و تنوع اهداف اجتماعي و سياسي گروههاي اجتماعي در اين دوره، اقوام، بويژه ترکمنها مشارکت بيشتري داشتند. اميدواري به موفقيت کانديداي حوزه آق قلا و گرگان(مهندس امان زاده )و احتمال راي آوري کانديداي ترکمن خبرگان رهبري(آخوند غراوي) به مشارکت بيشتر ترکمنها کمک کرد. اين مشارکت کسب کرسي مجلس توسط مهندس امان زاده و کرسي خبرگان توسط آخوند غراوي با رتبه اول را تضمين کرد. در انتخابات مجلس در حوزه غرب استان، گنبد، هم نامزدهاي ترکمن موفقيت ورود به مجلس و يا دور دوم را محقق ساختند. اقوام سيستاني نيز مطابق دوره هاي قبل مشارکت داشتند و در شهرهاي گرگان، گنبد، آزادشهر حرکت جدي براي کسب کرسي داشتند. ولي کانديداي آنها در گرگان و گنبد ناکام ماند و آنها با واگذاري کرسي مينودشت و کلاله، به کسب کرسي آزادشهر قناعت کردند.

3- پديده تک راي در انتخابات حوزه گرگان و آق قلا و انتخابات خبرگان.

طبق آمار منتشره در انتخابات گرگان و آق قلا با 220 هزار نفر راي دهنده، شهرستان گرگان 156 هزار راي دهنده داشته و 64 هزار نفر در شهرستان آق قلا راي داده اند. از مجموع 220 هزار نفر راي کل حوزه حدود 140 هزار نفر به تک نفر راي داده (عموم نامزدها حتي در ائتلافهاي جناحي ) که حدود 64 درصد راي دهندگان را در برمي‌گيرد. بررسي ها حاکي است در شهرستان گرگان از 156 هزار راي دهنده گرگان و روستاها حدود 109 هزار نفر تک راي داده اند که معادل 70 درصد راي دهندگان شهرستان گرگان است.  شاخص تک راي در شهرستان آق قلا در يک برآورد حدود 31 هزار راي معادل 48 درصد از مجموع 64 هزار راي دهنده است.شاخص فوق نشان ميدهد ميزان وقوع تک راي در شهر گرگان به مراتب بيش از شهرستان آق قلا بوده است.(نسبت 70درصد در مقايسه با 48 درصد)

در انتخابات خبرگان از تعداد کل شرکت کنندگان حدود 775هزار نفر حدود911200راي اخذ شده که نشان ميدهد، هر فرد بطور ميانگين 1.18 راي داده است.

در واقع از 774هزار نفر فقط 137200 راي از حق دو راي خود استفاده کرده اند.و تعداد 637 هزار نفر تک راي داده اند (معادل 82 درصد راي دهندگان در پهنه استان).

به عبارتي ديگر در انتخابات خبرگان در کل استان در بين همه گروهها و اقوام از هر 5 نفر، حداقل 4 نفر گزينه تک راي را انتخاب کرده اند.

البته يک سوال کليدي مطرح مي شود، با فرض آنکه سه نفر (امان زاده، خمري و سنگدويني) هر کدام سي هزار تک راي داشته اند، ميتوان فرض کرد که پشتوانه تک راي مهندس امان زاده و خمري، راي قوميتي است. ولي پشتوانه تک راي سنگدويني چه نيرويي است؟ چه ساختاري امکان تامين تک راي بالاي سي هزار را براي سنگدويني ممکن ساخت؟

 شانا و اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي نامزد خود را داشتند، بنابراين چه ساز و کاري تک راي 30 هزار از ميان 156 هزار راي دهنده گرگاني را ممکن ساخته است؟ چه روشي امکان اخذ 45 هزار راي از 156 هزار راي شهرستان گرگان را ميسر ساخته است؟سوالي است که محققين جامعه‌شناسي و علوم سياسي بايد به دنبال پاسخ اين پديده باشند.

4- پديده انتخاب مهندس امان زاده و آخوند غراوي

 در حوزه گرگان و آق قلا، بعد از 45 سال کسب کرسي مجلس توسط نامزد بومي آق قلا، مهندس امان زاده يکي ديگر از پديده‌هاي انتخاباتي بود که با توجه به حمايت تمامي فعالين انتخاباتي، روحانيون، دانشگاهيان، تجار، فرهنگيان.....محقق گرديد. همچنين کسب کرسي خبرگان توسط ترکمنها براي نخستين بار توسط آخوند غراوي با رتبه اول با حمايت جامع مردم از پديده هاي انتخاباتي 1402 بود.

5- ترکمنهاي آق قلا جمع گراتر از گرگانيها

در انتخابات آق قلا و گرگان، 220 هزار نفر راي داده اند که حدود 156 هزار نفر در شهرستان گرگان راي داده اند. از 156 هزار راي دهنده شهر گرگان به نامزد ترکمن(مهندس امان زاده )فقط 2500 نفر راي داده اند که آن هم محتملا ترکمنان مقيم گرگان بوده اند (معادل 1.6 درصد)  ولي در شهرستان آق قلا مطابق آمار منتشره نامزدهاي فارس از 64 هزار راي دهنده حدود 16هزار راي (سنگدويني، فردوسي، منتظري، صادقپور، حجتي...) راي کسب کرده بوده اند. که معادل يک چهارم راي دهندگان است.اين شاخص نشان ميدهد که 25 درصد راي دهندگان حوزه آق قلا به نامزد غيربومي راي داده اند. اين نتايج نشان ميدهد که راي دهندگان ترکمن آق قلا با روحيه بازتر و جمع گراتر عمل کرده اند. ولي بالعکس راي دهندگان گرگاني بمراتب قوم گراتر بوده اند. اين شاخص برخلاف روايت شايع درباره رويه قومگرايي در نزد ترکمنهاست.  رفتار انتخاباتي جمعگراي ترکمنها را در انتخابات خبرگان هم ميتوان مشاهده کرد.آيت الله شاهرودي در بين ترکمنها راي سنتي خود را داشت ولي در شهرهاي علي آباد و يا گرگان کانديداي ترکمن از کمترين راي برخوردار بود.

6-پديده ناکارآمدي ليست‌هاي انتخاباتي

پديده ديگر انتخابات 1402، ناکارآمدي ليست‌هاي انتخاباتي و کارکرد ضعيف جريانات سياسي و جبهه اي استان است. کانديداي مورد حمايت اتحاديه انجمن‌هاي اسلامي استان گلستان و اصلاح طلبان يعني محمد مهدي اسلامي و قدرت الله نظري جزو 6 نفر اول حوزه انتخاباتي نبودند و ليست شوراي ائتلاف در گرگان و آق قلا راي لازمه براي ورود به مجلس را بدست نياورد. کانديداي مورد حمايت مجمع کنش‌گران سيستاني(مکس) در گرگان يعني خمري راي لازمه را کسب نکرد. اين پديده همراه با کسب موفقيت دو کانديداي مستقل يعني مهندس امان زاده و سنگدويني نشانگر تضعيف مدل کنشگري جناحي و جرياني در استان گلستان است که ميتواند دلايل اجتماعي، سياسي معناداري داشته باشد.

7-تکرار ناکامي سيستانيها در مرکز استان با گل بخودي

اقوام سيستاني در مرکز استان و آق قلا کانديداهاي شاخصي نظير خمري و دکتر هدايتي استاد دانشگاه تهران داشتند ولي کانديداي آنها در گرگان مجددا ناکام ماند. در انتخابات مجلس دوره قبل کانديداي سيستاني با کمتر از هزار راي از راهيابي به مجلس بازمانده بود، اين در حاليست که منتخبين نهايي بيشتر از هزار راي از سيستانيها گرفته بودند. در دوره دوازدهم نيز وقتي رسول گرگيج بيانيه نامزد دوگانه خمري و سنگدويني را داد فرار بسوي شکست سيستاني ها آغاز شد. در حاليکه پديده تک راي سکه رايج بود،با بيانيه مجمع کنش‌گران سيستانيها (مکس) مبني بر آزاد گذاشتن راي دوم پروسه گل بخودي تکميل گرديد. نتيجتا سنگدويني با راي دوم سيستانيها به نزديکي راي خمري رسيد و با راي دوم آق قلا ازخط پايان گذشت تا مجددا ناکامي سيستانيها در مرکز استان با گل بخودي چهره هاي سيستاني رقم خورد. بدينگونه اسب ترواي انتخاباتي، هرچند در تخريب «قلعه سفيد گلن اوجا (غفور خوجا)» ناکام ماند ولي قلعه اميد سيستانيها را منهدم کرد.

8-دوره موفقيت چهره هاي شناخته شده انتخاباتي (پايان عصر نامزدهاي لحظه آخري)

پديده مهم ديگر انتخابات 1402، موفقيت کانديداها و چهره هاي سياسي و اجتماعي با تجربه و شناخته شده است که عمدتا چهره هاي قديمي، شناخته شده جزو نفرات منتخب بودند. انتخاب جلال ايري، امانزاده، رحمت الله نوروزي، سيد نجيب حسيني، سنگدويني به عنوان چهره هاي مطرح انتخاباتي و عدم موفقيت چهره هاي جديد مثلا فردوسي، اسلامي، قدرت الله نظري،....شاهد آن است. اين پديده نشان ميدهد که در انتخابات چهره هاي شناخته شده، امتحان پس داده، با تجربه و عملگرا امکان بروز و موفقيت دارند. و ديگر دوران چهره هاي لحظه آخري گذشته است.

9-پديده خشونت انتخاباتي

مفهوم خشونت انتخاباتي را ميتوان مجموعه رفتارهاي غيرقانوني و غيراخلاقي کنش گران براي تخريب رقبا(شايعه سازي، خبرسازي دروغين، ...بر عليه رقبا) به عنوان خشونت سخت و مکانيزم‌هاي انگيزشي غيرقانوني براي جلب نظر مخاطبين (توزيع روغن، برنج، کارت هديه، پک هديه...،) به عنوان خشونت نرم تعريف کرد. يکي از پديده‌هاي رايج انتخاباتي در استان گلستان بويژه در ترکمن صحرا،  فعال شدن توپخانه چند وجهي و چند طرفه تخريب سخت توسط نامزدهاي شکست خورده بعد از موفقيت يک نامزد و رفتن وي به مجلس است. نامزدهاي ناکام و طرفداران آنها انرژي فراواني براي تخريب نماينده فعلي ميگذارند بنحوي که نماينده فعلي در انتخابات بعدي يا رد صلاحيت مي شود و در صورت تاييد صلاحيت رتبه 6-7 انتخاباتي را کسب مي کند، به عنوان مثال امانقليچ شادمهر نماينده دوره يازدهم چنين وضعيتي را پيدا کرد و جزو 6 نفر اول گنبد نبود.(نماينده دوره دهم گنبد نيز در انتخابات يازدهم چنين وضعيتي داشت)

پديده تخريب نماينده فعلي در دوره هاي قبلي هم رايج بود که نشانه مشکلات جدي ساختار فعاليتي نامزدهاي مجلس است. پديده فوق مبين ضعف جدي نامزدها در نداشتن برنامه مشخص خود براي ارايه به مردم است.که لاجرم نامزدها مجبور به پيگيري پديده تخريب ديگران ميشوند.اين تخريب، گاها بقدري شديد است که نامزد و نماينده پيشين ديگر نمي‌تواند قدعلم کند مانند برخي نمايندگان ادوار.

مواردي بر استفاده از بسته هاي هديه اي، خريد راي. ...به عنوان خشونت نرم انتخاباتي براي تاثير بر نتايج انتخابات.در برخي حوزه ها مثل مرکز استان، غرب استان... در رسانه ها مطرح شده است که بايد آن را جدي گرفت .

10-پديده بازسازي چهره هاي منتخب دوره هاي قبلي

 در اين دوره شاهد ورود و ظهور قابل توجه نماينده هاي پيشين بندرترکمن(محمدقلي ايري)، گنبد(قرجه طيار)، کلاله(رجبي) و نماينده هاي فعلي ايري، سنگدويني (گرگان)در انتخابات بوديم. دکتر ايري راي بالاي 20 هزار و رتبه سوم را کسب کرد. قرجه طيار با رتبه اول به دور دوم رفت و دکتر رجبي با راي بالاي 48 هزار نفر دوم را در حوزه کلاله و مينودشت کسب کرد. ايري و سنگدويني نيز براي بار دوم به مجلس راه يافتند.

اين پديده نشان ميدهد رفتار انتخاباتي در استان گلستان بويژه در مناطق ترکمن نشين به بلوغ رفتاري نزديک شده و چرخه خشونت انتخاباتي مبتني بر تخريب ديگران از کارآمدي کمتري برخوردار شده که اين وضعيت امکان بازسازي چهره‌هاي اجتماعي را فراهم کرده است.

11-پديده تاکيد نهاد اجرايي استان بر نداشتن ليست انتخاباتي

استانداري گلستان اعلام کرد که هيچ کانديدا و ليستي ندارد و از هيچ ‌يک از نامزدها حمايت نکرده و بر مديران اجرايي بر بي طرفي تاکيد کرد. برخورد جدي در فرمانداري شهر گرگان (واکنش تند به برخورد با معاون فرماندار )و گنبد(برکناري معاون فرماندار ) از علايم عملي چنين سياستي بود.

12-پديده‌ حاشيه اي انتخابات:

الف:ستاد انتخاباتي مهندس امان زاده،: چابک،عملگرا، سالم

ستاد انتخاباتي مهندس امان زاده از ديگر پديده هاي انتخابات بود. فعالين اجتماعي و سياسي تمامي گرايشهاي چپ و راست، اعضاي سابق دفاتر نمايندگان ادوار مهندس نبي، دکترتربتي نژاد، سنگدويني، شهرداران و شوراهاي سابق، روحانيون، تجار، دانشگاهيان، بهمراه اعضاي تيم قبلي مهندس امان زاده، نامزدهاي ادوار آق قلا ،مجموعه اي قوي و پرشور را تشکيل دادند که تيم هاي عمليات ميداني انتخاباتي، تيم رسانه اي فعال و تيم آناليز انتخابات را شکل دادند که استقبال پرشور و اميدواري مردم به آنها انرژي ميداد. تيم عملياتي انتخاباتي تيمي پرتجربه، فعال، پرشور بود که تا ساعت 6 صبح روز 12 اسفند تمام قوا فعال بوده وچشم برهم ننهاد.

تيم رسانه اي که مشارکت فعال مدياي ايليار، اولکاميز، کانال حاميان امانزاده و...را با خود داشت در انعکاس رخدادها،شکل دهي فضاي همدلي و تقويت مشارکت نقش کليدي داشت. تيم آناليز انتخابات مهندس امانزاده برآوردهاي عيني و دقيقي از انتخابات داشته و در ارايه راهکارهاي تبليغاتي و عملياتي براي اثربخشي فعاليتها، مقابله با کمپين هاي تبليغاتي رقبا،...به حضور فعال و اثربخش تيم عملياتي و مديا کمک فکري ارايه کرده بودند. به عنوان مثال برآورد تيم آناليز انتخابات امان زاده، از ميزان مشارکت، در سناريو بدبينانه 180 هزار شرکت کننده و در سناريو خوش بينانه 220 هزار راي بود. تيم آناليز سناريو خوش بينانه را (به عنوان سخت ترين هدف قابل دسترسي ) مدنظر راهبرد انتخاباتي قرار داده و براي کسب راي 50 تا 55 هزار راي هدف‌گذاري کرده بود که در نهايت راي مکتسبه امان زاده 51500 راي بود. در واقع ترکيب فعاليت ستاد انتخاباتي، تيم هاي عملياتي، تيم مديا و تيم آناليز انتخاباتي، تيم پرانرژي، فعال و کارآمدي را شکل داد که امکان هدف‌گذاري درست(بين 50 تا 55 هزار راي)، هدايت هدفمند فعاليتهاي تبليغاتي و ميداني، تاکتيک هاي سالم انتخاباتي، بدون هيچ نوع خشونت انتخاباتي و رفتار غيراخلاقي، امکان تحقق آرزوي 45 ساله شهرستان آق قلا براي داشتن نماينده بومي را ميسر ساخت.

13-جمع بندي نهايي

در اين انتخابات ترکمنها و اقوام پيشران مشارکت بوده اند که پيام روشني به حاکميت در خصوص مدل کنشگري فعالان ترکمن صحرا در زمينه مطالبه گري قانوني از طريق تعاملگرايي را مخابره ميکند.

پديده تک راي شامل تمام استان در انتخابات خبرگان و در حوزه گرگان و آق قلا بوده که مبين وقوع بالاي 60 درصدي آن است که جاي تامل و بررسي دارد. انتخاب امان زاده نامزدي از ترکمنها در حوزه گرگان و آق قلا بعد از 45 سال و کسب رتبه اول کرسي خبرگان رهبري توسط آخوند غراوي از پديده‌هاي مطرح اين دوره بود. تعاملگرايي بيشتر راي دهندگان آق قلايي نسبت به راي دهندگان گرگاني از ديگر پديده هاي قابل بررسي است. اين دوره، دوره موفقيت چهره هاي شناخته شده انتخاباتي و پايان عصر نامزدهاي لحظه آخري بود که بويژه در مناطق پرجنب و‌جوش انتخاباتي مثل گرگان و آق قلا، غرب استان و گنبد موضوعيت دارد.

ناکارآمدي ليست‌هاي انتخاباتي و کارکرد ضعيف جريانات سياسي و جبهه اي استان از ديگر پديده هاي انتخاباتي است که ضرورت به روزرساني اصطلاحا سيستم‌عامل فکري و عملي آنها را يادآور ميشود.

فوق دکتري مديريت

 (مشاور مديريت و‌ امورحقوقي)