محمد اسماعيل اسدي 

17 ژوئن 2024 برابر با 28 خرداد 1403 به عنوان روز جهاني مبارزه با بيابان زايي در سراسر جهان نام گذاري شده است و دوستداران خاک و زمين و محيط زيست اين روز را در کشورهاي مختلف گرامي مي‌دارند. امسال موضوع روز بيابان زدايي (Desertification)  و خشکسالي«متحد براي سرزمين، ميراث ما آينده ما» آينده سرپرستي زمين يعني گرانبهاترين منبع ما براي پايداري بقا و تضمين ثبات و رفاه ميلياردها نفر در سراسر جهان را نشان مي دهد. بيابان‌زايي ناشي از خشکسالي‌ها و قحطي‌هاي شديد در اواخر دهه 1960 و اوايل 1970، به عنوان يکي از معضلات کشورهاي در حال توسعه در سطح جهان مطرح شد. 17 ژوئن 1994 و پس از تدوين نهايي کنوانسيون مقابله با بيابان‌زايي، از سوي سازمان ملل روز جهاني مبارزه با بيابان‌زايي نام گرفت. روز جهاني مبارزه با بيابان‌زايي و خشکسالي براي ارتقا آگاهي عمومي از تلاش‌هاي بين‌المللي در جهت مقابله با بيابان‌زايي نامگذاري شده است. بيابان‌زدايي به مجموعه کارها و روش‌هايي گفته مي‌شود که درچارچوب طرحي جامع براي حفظ و توسعه پوشش گياهي در اراضي عاري از پوشش و بيابان و جلوگيري از تسريع تخريب اراضي در مناطق خشک، نيمه خشک و نيمه مرطوب، مبتني بر اصول حفاظت از محيط زيست و پايداري سرزمين انجام مي‌گردد. بيابان زايي، تخريب زمين و خشکسالي يکي از مهم‌ترين چالش‌هاي زيست‌محيطي عصر ما هستند، به طوري که 40 درصد از کل زمين در سراسر جهان در حال حاضر تخريب‌شده در نظر گرفته مي‌شود.بيابان زايي در کنار دو چالش بزرگ چون تغيير اقليم و کمبود آب شيرين به عنوان سومين چالش مهم جامعه جهاني در قرن 21 محسوب مي شود و همراه با تغيير اقليم و از دست دادن تنوع زيستي، به عنوان بزرگترين چالش توسعه پايدار شناخته شده است. کنوانسيون جهاني مقابله با بيابان زايي سازمان ملل متحد (UNCCD) با هدف ايجاد مشارکت جهاني براي معکوس کردن و جلوگيري از بيابان زايي، تخريب زمين و کاهش اثرات خشکسالي در مناطق آسيب ديده به منظور کاهش فقر و همينطور حمايت از محيط زيستي پايدار در سال 1994 تأسيس شد. بر اثر پديده بيابان زايي هر ساله حدود 12 ميليون هکتار از اراضي کشاورزي، مراتع و جنگل ها در سراسر جهان به دليل نزول کيفيت خاک وکمبود رطوبت به بيابان تبديل مي شود. اين پديده بيشتر در زمين هاي خشک حاشيه بيابان هاي جهان، يعني سرزمين هايي که حدود يک ميليارد نفر در آن زندگي مي کنند اتفاق مي افتد که فلات مرکزي ايران يکي از معروفترين  اين مناطق محسوب مي شود. سرزمين ايران با مساحت 65/1 ميليون کيلومتر مربع در جنوب غربي آسيا و در کمربند خشک جهان قرار گرفته است که از حدود 80 درصد آب و هواي خشک و نيمه خشک برخوردار است و ميانگين سالانه ريزش باران در بيابانهاي ايران كمتر از 50 ميليمتر مي باشد. قابل توجه آن است که بيابانها و مناطق بياباني بر روي هم 34 ميليون هكتار از اراضي ايران را به خود اختصاص مي دهند و 12 ميليون هكتار نيز ماسه اي بوده و يا از شن و ريگ روان پوشيده شده است.

يکي ديگر از عوامل بيابان زايي در ايران و سراسر کره زمين، فعاليتهاي انساني است از قبيل:

•تبديل جنگل ها و مراتع به ساختمانهاي مسکوني و تفريحي و اراضي کشاورزي؛

• تبديل اراضي کشاورزي به مناطق مسکوني و تفريحي و توسعه فعاليت هاي ساختماني و صنعتي در اراضي قابل کشت؛

• عدم رعايت اصول کشاورزي حفاظتي و آبياري و چراي بي رويه دام ها و … / غيره

تاکنون اقدامات مبتكرانه در خصوص تثبيت شنها و ريگهاي روان جهت مقابله با تخريب هاي زيست محيطي انجام شده است، مانند مراحل و روشهاي بيولوژيكي، مكانيكي و شيميايي و فعاليتهايي نظير كاشت نهال، بذر افشاني و غيره. اما اين اقدامات کافي نيست. جداي از اين اقدامات نيازمند آنيم که اراضي شيبدار را خاک ورزي نکنيم و در صورت کشت از روشهاي کشاورزي پايدار من جمله روشهاي بي خاک ورزي استفاده نماييم. منابع آب زيرزميني ارزشمندمان را حفاظت کنيم و براي همه در کشور غذا فراهم نماييم. زيرا خاکها تامين کننده بيش از 95 درصد غذا و فيبر ما هستند و بايد در جهت سالم سازي آنها کوشا باشيم. زيرا خاک سالم غذاي سالم توليد مي کند و براي دستيابي به اين امر بايد دست به دست هم دهيم و با همکاري يکديگر در تأمين سلامت خاک بکوشيم. آقاي مجتبي ميرعرب مدير مجموعه گردشگري کشاورزي با رويکرد گياهان دارويي سبزينه در روستاي فاضل آباد شهرستان آزادشهر استان گلستان با حفظ پوشش گياهي اسطوخودوس و لوندر در مزرعه 2 هکتاري شيبدار خود توانسته است يکي از کانونهاي بيابان زايي را از بين برده و علاوه بر توليد محصول آرامش بخش اسطوخودوس موجب جذب گردشگران فراواني به اين مزرعه با رنگ بنفش و معطر گردد. زيرا اين گياه بيست ساله بوده و طي اين بيست سال به هيچوجه عمليات دستکاري مکانيکي خاک از قبيل شخم و ديسک زدن در اين اراضي شيبدار ديم صورت نمي گيرد. ما نسبت به زمين مسئوليم؛ زندگي ما به زمين بستگي دارد و بايد نحوه برخورد صحيح با زمين را بشناسيم و از بياباني شدن آن جلوگيري کنيم. روز جهاني بيابان زدايي گرامي باد.

 پژوهشگر بين المللي

کشاورزي پايدار