محمد اسماعيل اسدي

عيسي سپهري

(چنار ) با  نام علمي Platanus سرده اي از درختان بومي نيمکره شمالي است. درخت چنار درختي بزرگ و زيبا با برگ هاي پنچ پر است. از تنه ي اين درخت در صنايع چوب و توليد ذغال استفاده مي‌شود و برگ درخت چنار در توليد کود و توليد کمپوست اهميت بسزايي دارد. گلدهي چنار در فصل بهار انجام مي‌شود و سپس ميوه ها که به شکل کوزه هاي کوچک سبز رنگ هستند به شکل فندق هاي خشک و مرکب در آمده و مي‌رسند. درخت چنار معمولا در کنار نهرها و جويبارها و اراضي مرطوب مي رويد و در درخشندگي آب هاي جاري به زيبايي خيره کنندگي خودنمايي مي‌کند. درختان چنار بلند قامت و با برگ‌هاي پهن بوده و ارتفاع آن‌ها به 30 تا 50 متر مي‌رسد، در پاييز برگ‌هاي آن‌ها مي‌ريزد هر چند نسبت به خشکسالي مقاومند. چنار از ديرباز مورد احترام و توجه ايرانيان بوده‌ است. ايرانيان در گذشته چنار را نماد برکت و رونق مي‌دانستند از همين رو در برخي مناطق چنار درخت مراد ناميده مي‌شد و چنارهاي کهنسال براي مردم مقدس شمرده مي‌شد. تقدس چنارهاي کهنسال در ايران به حدي بود که ايرانيان به شاخه‌هاي درختان کهنسال آسيب وارد نمي‌کردند، اين درختان را برآورنده حاجات نيازمندان مي‌دانستند و بناهاي مقدسشان مانند مساجد و معبدها را در کنار اين درختان بنا مي‌کردند. چنار از درختان عظيم با طول عمر زياد در ايران است که به جهت داشتن خصوصيات اعجاب انگيز خود به يک نماد و درخت مقدس در بين مردمان ايران باستان تبديل شده است. چنار به قدري افراشته و بلند و با طول عمري بلند است که در بين دهقانان ايران، شاه درختان لقب گرفته است. عظمت چنار دليلي بر تقدس اين درخت افراشته نيست. بلکه چنار هر ساله پوست مي اندازد و شاخه هاي تنومندش به رنگ سبز روشن در مي آيد. اين تازه و جوان شدن هر ساله قداست خاصي به آن بخشيده است. از آنجايي که جواني يکي از شرايط باروري است، در نتيجه در ايران قديم چنار نمادي از غنا، باروري، زندگي دوباره، سرسبزي طبيعت و مظهري از برکت و نعمت بخشيدن ابدي خدايان و ارواح شمرده مي شده است. چنار در ادبيات ايرانيان نيز پرکاربرد است، براي مثال پروين اعتصامي در جايي مي‌گويد: ز چنار آموز اي دوست گران‌سنگي/ چه شوي بر صفت بيد ز بادي خم. و يا سنايي در يکي از غزلياتش مي‌فرمايد: چون شکوفه گرد بدعهدي مگرد/ تا مگر باقي بماني چون چنار.

برگ چنار در شعر کلاسيک پارسي، به سبب شباهت به پنجه ي آدمي، اغلب به دست تشبيه شده است.

تا برآيد جام هاي سرخ مُل از شاخ گل    

 پنجه هاي دست مردم سر فرو کرد از چنار ( فرخي ).

درختان چنار گرگان که ساليان طولاني زمان برد تا به نماد تنومند مسيرهاي ورودي غربي گرگان از سمت شهرستان‌کردکوي و شرقي گرگان از سمت شهرستان علي آباد، تبديل شوند اين روزها براي احداث دوربرگردان در غرب گرگان در ورودي روستاي نوديجه در معرض قطع قرار گرفته اند، موضوعي که با واکنش منفي فعالان اجتماعي و دوست داران محيط زيست رو به رو شده است...

درختان ريه هاي يک شهر هستند، آن ها علاوه بر زيبايي، تأثير روحي و رواني مثبتي داشته و در سلامت افراد جامعه نقش مهمي را ايفا مي کنند، بنابراين بايد به هر نحو ممکن آن ها را حفظ کرد. اين کريدور و ‌تونل سبز 30 کيلومتري درختان قدمتي 60 ساله دارند و به نوعي نماد شهر محسوب مي شوند و بايد به هر شکل ممکن آن ها را حفظ کرد. در اين وانفساي تغييرات اقليمي و غوغاي ريزگردها و آلودگي هوا که هر روز شهرهاي زيادي را درگير مي‌کند و با توجه به اين‌که ساليان دراز طول مي‌کشد تا يک نهال به ثمر برسد نبايد داستان بي‌پايان مرگ تدريجي درخت‌ها را نديد گرفت. گفتني است سال 1392 شوراي شهر گرگان پيشنهاد كرد 30 كيلومتر درختان چنار ورودي و خروجي شهر گرگان به ثبت آثار طبيعي كشور برسد. رديف بي نظيري از درختان چنار شاداب كه همچون سربازاني در بيرون شهر صف كشيده اند تا به مسافران خوش آمد گويند. بزرگترين كريدور سبز ايران كه كاشت و چگونگي نگهداري درختانش از آسيب انسان ها و دام ها خود داستاني خواندني از 60 سال پيش است و اين روزها به خاطر ساخت و سازهاي اطراف شهر در معرض تهديد هم قرار گرفته اما آن طور كه شواهد و قرائن حاکيست با وجود دريافت پيشنهاد ثبت چنارهاي جاده گرگان، اين اثر در ميراث فرهنگي كشور به ثبت نرسيد زيرا هيچ سازمان مرتبطي در گرگان حاضر نشد تا مسئوليت حفاظت از آن ها را بر عهده گيرد. گرگان شهر چنارهاي قديمي است اما در اين ميان 13 درخت چنار كهنسال وجود داشت كه همگي در سال 1350 يعني 53 سال پيش به شماره 1363 به ثبت آثار منطقه اي رسيده بود اما از شمار اين درختان تعداد انگشت شماري باقي مانده و چنار بالا بلند 26 متري محله سبزه مشهد يكي از همين 13 چنار است. گرگان شهري قديمي است كه چنارهاي كهنسال ديگري داشته و دارد، چنارهايي كه نه فقط قدمت صدها ساله بلكه سرسبزي و شادابي ويژگي بارز آن ها به شمار مي رود. درختاني كه در گوشه و كنار شهر به وفور پيدا مي شود اما هيچ يك از آن ها حتي يك پلاك براي معرفي به مردم ندارد درحالي كه شهرت آن ها كمك بزرگي در حفظ و حراست شان مي كند. در پايان بايد گفت که هر گونه ايجاد‌حريق، گودکني و عمليات خاک برداري در حاشيه اين کريدور سبز مي تواند تهديدي براي حيات اين درختان باشد و ‌در حقيقت تهديدي براي بقاي شهروندان که از سايه و خدمات فراوان اکولوژيکي اين درختان بهره مي برند. اميد است که مقامات محترم مسئول استان جلو هر گونه سازه نامانوس که به حيات اين اکوسيستم صدمه مي زند را گرفته و در امور ثبت ملي اين درختان و‌ شناسنامه دارکردن اين درختان کوشا باشند.

پژوهشگر بين المللي آب و خاک

فعال محيط زيست