محمد اسماعيل اسدي-  روز جهاني پنبه 16 مهر1403  برابر با 7 اکتبر 2024  است. پنبه اين کالاي با ارزش سلولزي يکي از محبوب ترين و پرکاربردترين  محصولات براي توليد پارچه ها در کل جهان است. روز جهاني پنبه، جشن پنبه و فرصتي براي نشان دادن تاثير مثبت پايدار آن است.! زيرا پنبه يک الياف طبيعي است که مانند و نظير ديگري ندارد. اين محصول داراي توان فقرزدايي در برخي از کشورهاي کمتر توسعه يافته در جهان است که اشتغال پايدار و مناسب را براي مردم در سراسر جهان فراهم مي کند. در مقايسه با جايگزين هاي مصنوعي، به سرعت تجزيه مي شود و ميزان پلاستيک هاي ورودي به آبراه هاي ما را کاهش مي دهد و به تميز نگه داشتن اقيانوس ها کمک مي کند. اين تنها کالاي کشاورزي است که هم فيبر و هم غذا را تامين مي کند. به عنوان محصولي که در آب و هواي خشک رشد مي کند، در مکان هايي رشد مي کند که هيچ محصول ديگري نمي تواند رشد کند. به همين  مناسبت يعني  روز پنبه اريک تراخنبرگ، مدير اجرايي مجمع مشورتي بين المللي پنبه يادداشتي براي کشاورزان و پژوهشگران ايراني  منتشر کرده است که با هم مي خوانيم...

تراخنبرگ نوشته است: روز جهاني پنبه (World Cotton Day) به همه شما عزيزاني که اين روز را در ايران جشن مي گيرند تبريک مي گويم. پيام من دو بخش دارد تبريک و درخواست. قبل از هر چيز، مايلم به دانشمندان ايراني و جهاني پنبه که در سراسر جهان مورد احترام هستند، به خاطر تلاشي که براي رويارويي با چالش‌هاي پنبه از طريق توسعه ارقام مقاوم به خشکي و پرمحصول انجام مي‌دهند، تبريک بگويم. همه مي دانيم که مؤسسه تحقيقات پنبه ايران حداقل 12 نوع پنبه معرفي کرده است که در حال حاضر ارقام خرداد، گلستان و ارمغان بيش از 70 درصد از مساحت پنبه ايران را پوشش مي دهند. در پنج سال گذشته، بهره‌وري پنبه ايران به طور متوسط نزديک به 800 کيلوگرم در هکتار الياف بوده است که در ميان بالاترين ارقام تا کنون بوده است. در نهايت، محققان ايراني به تحقيقات نوآورانه اي در زمينه آگرواکولوژي، سلامت خاک و مديريت کرم هاي غوزه پنبه و ويروس پيچ خوردگي برگ پرداخته اند. بنابراين به ايران و جامعه پژوهشي آن تبريک مي گويم. اما درخواست و خواهش من اين است که اين قبيل کارها استمرار داشته باشد و ادامه دهيد، زيرا پنبه به کمک شما نياز دارد. اما چالش هايي مانند تغييرات اقليمي، کشت پنبه را در بسياري از نقاط جهان تهديد مي کند. کشت ارقام بيشتر حياتي است. بهبود سلامت خاک براي حفظ عملکرد و بهره وري پنبه حياتي است. مديريت حشرات خطرناک، آفات و بيماري ها نيز حياتي است. و يافتن راهکارهايي براي افزايش درآمد کشاورزان، البته، نقش محوري را براي موفقيت ما به عنوان يک بخش جهاني پنبه نقش اساسي دارد. جهان به يک صنعت پنبه قوي و پر رونق نياز دارد زيرا فقر را در همه جا کاهش مي دهد. زنان را که بيش از 43 درصد از کشاورزان پنبه در جهان را تشکيل مي دهند، توانمند مي کند. براي کمک به مبارزه با تغييرات اقليمي، کربن را در زيست توده خود جدا مي کند. و هنگامي که يک محصول از پنبه به پايان عمر مفيد خود مي رسد، زماني که دور ريخته مي شود، تجزيه شده و مواد مغذي را به خاک باز مي گرداند. پنبه مي تواند همه اين کارها را براي ما انجام دهد، زيرا دانشمندان متعهدي مانند آنهايي که اينجا در جامعه تحقيقاتي ايران هستند، وجود دارند و متعهد به حفظ محيط زيست هستند. روز جهاني پنبه براي ترويج و بزرگداشت مهم ترين فيبر طبيعي جهان و کساني که براي اطمينان از موفقيت آن بسيار تلاش مي کنند ايجاد شد. براي همه دوستانمان در ايران، از طرف مجمع مشورتي بين المللي پنبه روز جهاني پنبه را براي همه شما شاد و پربار آرزومندم. يادداشت ديگري  هم  پيشتر  در گلشن مهر از مهران قجري  در ضرورت احياي سازمان  پنبه منتشر شده  بود، آمده است: پنبه گياهي صنعتي است و به دليل ايجاد اشتغال در صنعت و کشاورزي اهميت دارد. برخي منابع تاريخي مي گويند کاشت پنبه در ايران، به دوره‌ي هخامنشيان باز مي‌گردد ولي با وجود پيشينه طولاني کاشت اين محصول استراتژيک کاهش چشمگيري داشته به طوري که ايران تا قبل از سال 1373 صادرکننده الياف پنبه بوده است ولي از سال 1382 حجم صادرات پنبه به کمتر از 10 درصد کاهش يافته، و پس از سال 1389، به صفر رسيد. امروز متاسفانه ايران به يک کشور وارد کننده پنبه تبديل شده است. در سال 1339 که اولين آمار رسمي در حوزه کشاورزي به ثبت رسيد، گرگان و مازندران به تنهايي توليد کننده56 درصد از پنبه کل ايران و 65 درصد کل توليدات زراعي کشور بودند که در سال 1353، اين آمار به ترتيب به 65 و 72 درصد افزايش پيدا کرد.  مهمترين  علل مهم کاهش رونق توليد پنبه در کشور و به ويژه در استان گلستان که روزگاري سرزمين پنبه بود  را بايد در موارد ذيل دانست:

اولين و مهم ترين علت رکود بازار پنبه بالا بودن هزينه هاي برداشت اين محصول است. نبود ماشين آلات مکانيزه برداشت و هزينه هاي بالاي کارگر موجب شده تمايل به کشت پنبه  نسبت به ساير محصولات کاهش پيدا کند. دومين عامل نقدينگي پايين کارخانجات پنبه پاک کني است. سومين عامل مي تواند اين باشد که پنبه يک محصول بهاره با دوره ي کشت طولاني است، زمان کشت آن با محصولاتي که کشت پاييزي دارند مانند گندم و جو تداخل دارد و همين عامل مي تواند سبب کاهش سطح زير کشت پنبه باشد. عامل مهم ديگر مي تواند فرسودگي ماشين آلات پنبه پاک کني باشد چرا که دستگاه‌هاي پنبه پاک کني موجود به قبل از انقلاب بازمي‌گردند. پرداخت تسهيلات کم بهره به پنبه کاران مي توانست موثر باشد. با وجود قدمت بسيار زياد کشت پنبه در استان گلستان اما متاسفانه اصلاح روش کاشت تا داشت پنبه انجام نشد و عدم استفاده از بذر اصلاحي به تدريج موجب کاهش ارتقا کيفي بذر و در نهايت پايين بودن عملکرد در هکتار شد. عامل مهم ديگر عدم دسترسي پنبه کاران استان به مواد شيميايي آفت کش بود البته اگر به سختي پيدا هم مي کردند آنقدر هزينه هاي تمام شده محصول را بالا مي برد که مشکلات بسياري براي کشاورزان به وجود آورد به طوري که عطاي پنبه را به لقايش بخشيدند. و اما آنچه فاتحه کشت پنبه را در استان گلستان و به تبع آن در کشور خواند انحلال سازمان پنبه و دانه هاي روغني بود سازماني که وظيفه آن تکميل و تنظيم خط توليد کشت پنبه بود و تنها با سليقه شخصي افرادي در وزارت کشاورزي وقت بدون هيچ دليل و توجيه موجهي منحل شد.

 و اما چه بايد کرد؟

به نظر مي رسد نحوه‌ي سياست گذاري در توسعه محصولات کشاورزي جامع نگر نيست و روزگاري با تصميم شخصي مديران وقت سازمان کشاورزي استان و توجه به کشت شالي، استان امروز با چالش بزرگ کمبود منابع آبي مواجه شده است. جايگزيني کشت پنبه به جاي کشت شالي و محصولات پر آب طلب، نياز به فرهنگ سازي و کار گروهي و بسيج بين دستگاهي دارد و از عهده جهادکشاورزي به تنهايي خارج است. اين مهم با همکاري نهادي مانند آموزش و پرورش مي تواند محقق شود اگر عقلاي اين دستگاهها طي يک برنامه ريزي مستمر و حساب شده پاي کار بيايند.

پژوهشگر بين المللي کشاورزي پايدار