بخش پایانی- دکتر محمد هادی معیری عضو هیات علمی گروه جنگلداری دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و متخصص برنامه ریزی و مدیریت جنگل است. با ایشان درباره مدیریت جنگل های گلستان صحبت کردیم ، دکتر معیری که سالها در کارنامه خود انجام امورات پژوهشی درباره جنگل را دارد معتقد است باید با جنگل علمی و کارشناسانه رفتار کرد . 

■ چرا اجرای طرح های جنگلداری متوقف شده است؟همانطور که ذکر شد جنگلداری علمی در ایران از سال 1338 با تهیه طرح های جنگلداری با همکاری کارشناسان سازمان های بین المللی آغاز و از سال 1340-1339 اولین طرح های مصوب اجرا شد. طی سه دهه اجرای طرح ها (1370-13340) با برشهای تدریجی پناهی در سطح دانگهای تجدید نسل (600-500 هکتار)  به دلایل متعدد از قبیل مسن بودن جنگل، چرای دام، نشانه گذاری غیراصولی، عدم تناسب شیوه قطع و برداشت با شرایط رویشگاهی و تیپ جنگل، ناکارآمدی مجری، نظارت ناقص و غیره، عملکرد طرح های جنگلداری در همه جا موفقیت آمیز نبود. تحقیقات ارزیابی عملکرد طرح ها در استان گلستان نشان داد که شیوه قطع تدریجی در دانگ تجدید نسل برای جنگل بلوط بعلت سرشت روشنایی پسند، بذر درشت و کم شیب بودن عرصه دانگ (طرح جنگلداری لوه و کندسکوه) نسبت به جنگل راش با سرشت نوری کمتر، بذر ریزتر و پرشیب بودن عرصه دانگ (طرح وطنا) موفق تر بوده است. دلایل مذکور و فشارهای بیرونی باعث تصمیم در کنار گذاشتن این شیوه قطع درختان در کل جنگل های شما گردید.علیرغم رویکرد سازمان جنگلها به سمت تغییر شیوه برداشت از متمرکز به غیرمتمرکز و کاهش حجم برداشت چوب و گرایش به برداشت درختان ناسالم طی دو دهه بعد (1390-1370)، تحت فشارهای رسانه ای، افراد و گروه هایی که خود را حامی طبیعت و منابع طبیعی می پنداشتند و براساس تصورات ذهنی و یا عدم آگاهی از علم جنگلداری درخواست توقف بهره برداری از جنگلها را داشتند، مصوبه سال 1392 هبات محترم وزیران محدویتهایی برای برداشت چوب در طرح های جنگلداری شمال کشور قائل و وزارت جهاد کشاورزی موظف شده بود بهره برداری از جنگل ها در قالب طرح های مدیریت پایدار جنگل بر اساس معیارها و شاخص های آن ساماندهی نماید. سال 1395 با افزایش فشارها بیرونی و درونی (وزیر وقت جهاد کشاورزی) و برخورد انفعالی سازمان مسئول،  سرانجام براساس ماده 38 برنامه ششم ممنوعیت برداشت چوب در قالب اصطلاح غلط "استراحت جنگل" و لغو قراردادهای مجریان طرح ها محقق شد. 

■ به نظر شما تصویب و اجرای قانون استراحت جنگل برای حفاظت جنگل ها مفید بود؟ببینید اینکه طرح های جنگلداری سنتی از نظر محتوی برنامه ریزی و نحوه اجرا اشکالاتی داشتند شکی در آن نیست. لیکن اگر قسمت پر لیوان را ببینیم یقینا در کنار ضعفها، فواید زیادی نیز داشتند. اصولا وجود طرح ناقص بهتر از عدم وجود طرح است. طرح های جنگلداری باعث حضور متولی (مجری با تعهدات قید شده در قرارداد)، ناظر مقیم (نماینده دولت)، قرقبانان (حفاظت عرصه و منابع جنگلی )، اشتغال مستقیم و غیر مستقیم، درآمد دولت (بهره مالکانه) جهت تامین هزینه ها، نگهداری و حفاظت زیر ساخت های سرمایه ای متعلق به دولت (جاده ها، پلها، تاسیسات)، تامین مواد اولیه چوبی (نیاز انسانها، بازار، کارخانجات صنایع چوب)، احیا مناطق مخروبه، توسعه جنگلکاری، خودکفایی مالی و عدم وابستگی به اعتبار دولتی و مهمتر از همه آموخته ها و تجربیات ارزشمند ناشی از اجرای جنگلداری علمی طی 50 سال شده بود.از طرفی علیرغم اقدامات اصلاحی انجام شده که قبلا اشاره شد، مدیریت دستگاه مسئول می توانست کاستیها و ضعفهایی موجود نظیر: تغییرات و ارتقا جایگاه سازمانی، بروزکردن روشها و شیوه های علمی برنامه ریزی و مدیریت، تقویت نیروی انسانی بویژه جایگزینی کارشناسان خبره و نیروهای نظارتی و حفاظتی، خلع ید مجریان ناکارآمد و غیرمتعهد، اجرای کامل طرح خروج دام، جلب مشارکتهای عمومی و سازمان های مردم نهاد، ارتباط بیشتر با دانشگاه، اطلاع رسانی عمومی و رسانه ای فعالیتهای حفاظتی، احیایی، توسعه ای و بهره برداری انجام شده و غیره را به نحو موثرتری انجام دهد.علیرغم مسایل فوق، به نظر بنده قانون استراحت جنگل یک تصمیم غیرکارشناسی بوده و نه تنها مسایل و مشکلات جنگلها را حل نمی کند بلکه مشکلات را حادتر می کند. این قبیل ضعفها و کاستیها در سایر بخشها و دستگاه ها نیز وجود دارد. برای مثال کلان شهر تهران مدتهاست درگیر آلودگی شدید هوا و ریزگردها است و شاهد هستیم افراد زیادی بخصوص با زمینه بیماریهای تنفسی و قلبی تاحد مرگ مشکل پیدا می کنند. روزهای زیادی فعالیتهای آموزشی تعطیل می شود. البته این روزها این مشکل تحت الشعاع ویروس کرونا قرار گرفته است. خوب برای رفع معضل آلودگی هوای تهران بطور مثال دو راه کار پیشنهاد می شود: 1- فعالیت کلیه منابع آلاینده (وسایط نقلیه، کارخانجات و نیروگاه های سوخت فسیلی) ممنوع شود. 2- طی 10-5 سال منابع آلاینده اصلاح و آلودگی هوا کاهش یابد. مثلا موتور ماشینها با مصرف کم سوخت و یا برقی کردن بهینه سازی، کارخانجات از شهر خارج، نیروگاه های هسته ای جایگزین شود. قیاس کنید که اگر دولت راه کار اول را در یک لحظه تصمیم بگیرد چه فاجعه ای به بار خواهد آمد.در مورد قانون استراحت جنگل که یکباره اتفاق افتاد همانطور که پیش بینی شده بود و بنده و تعداد زیادی از دانشگاهیان و  کارشناسان متخصص در جلسات سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری و نشستهای علمی در مورد عواقب آن هشدار داده بودیم دقیقا بوقوع پیوست. اتفاقاتی نظیر از هم پاشیدگی شیرازه مدیریت 50 ساله جنگلها، رها شدن جنگلها بحال خود و افزایش تجاوز به عرصه های ملی جنگل، عدم تامین اعتبار کافی برای حفاظت فیزیکی و زیستی، بیکار شدن تعداد قابل ملاحظه ای از شاغلین بخش جنگل، کمبود عرضه چوب و چند برابر شدن قیمت چوب (با توجه به فعال بودن صنایع چوب و عدم امکان تامین مواد اولیه از طریق واردات و زراعت چوب که حداقل 10 سال زمان نیاز دارد)، افزایش قاچاق چوب (حرفه ای و غیرحرفه ای)، قطع گسترده درختان غیرجنگلی و باغی و آسیب به فضای سبز، عدم مرمت و بازسازی زیرساختهای جاده ای و تاسیساتی و تخریب آنها و غیره.با توجه به اینکه استان گلستان تعداد زیادی کارخانجات صنایع تخته خرده چوب (احتمالا مقام اول کشوری) در حال فعالیت می باشند که قبلا مواد اولیه خود را از طرحهای جنگلداری گلستان و حتی مازندران تهیه می کردند، این مساله می تواند اثرات مخرب فوق الذکر را در جنگلهای استان شدیدتر نماید.             

■ شما چه توصیه ای  برای رفع مشکلات مدیریت جنگل دارید؟طی سه سال گذشته، سازمان متولی جنگلها، با توجه به ماموریت محول شده از طرف وزارت جهاد کشاورزی، اقداماتی در خصوص اجرایی کردن تهیه طرح های جنگلداری با رویکرد مدیریت پایدار جنگل انجام داده است. فاز مقدماتی شامل تهیه و تصویب شرح خدمات و دستورالعمل نیمه تفصیلی و تفصیلی انجام شده و فاز مطالعاتی در مرحله مطالعات نیمه تفصیلی دردست اقدام است که دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در مطالعات سه حوزه آبخیر مشارکت دارد. بعد از اتمام این مطالعات، طرح تفصیلی تهیه و تصویب و اجرا خواهد شد. اگرچه روی کارشناسان متخصص جنگل روی این شرح خدمات و دستورالعمل ها نقدهایی دارند.پیشنهاد بنده این است که مدیریت محترم اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گلستان گزارشی واقعی و دقیق از مشکلات و مسایل مبتلا به ناشی از اجرای قانون استراحت جنگل و تعطیلی طرح های جنگلداری استان طی سه سال گذشته را به سازمان متبوعه گزارش دهد و سازمان جمع بندی گزارشات ادارات کل چهارگانه شمال را به هیات دولت و مجلس شورای اسلامی ارائه و پیگیر رفع ممنوعیت بهره برداری چوب از جنگلهای شمال شوند. بدین طریق امکان بهره برداری چوب از عرصه هایی که براساس مطالعات نیمه تفصیلی پتانسیل تولیدی و برداشت چوب (البته بهره برداری معقول و براساس اصول مدیریت پایدار جنگل) را دارند فراهم می گردد. در غیر این صورت، هرگونه طرحی که بدون برنامه بهره برداری چوب تدوین و اجرا گردد محکوم به شکست خواهد بود و حفاظت و پایداری جنگلها را به ارمغان نخواهد داشت.