احمد جوادی  - جغرافیای شرق دریای خزر با ایجاد منطقه آزاد اینچه‌برون، در آستانه تحولات اقتصادی چشمگیری قرار گرفته است. شورای‌عالی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و ویژه اقتصادی که تحت نظارت وزارت امور اقتصادی و دارایی فعالیت می‌کند، وظایف مهمی همچون:

1-نظارت بر (الف) مناطق آزاد تجاری-صنعتی و (ب) مناطق ویژه اقتصادی کشور، 2-تصویب مقررات و آیین‌نامه‌های مرتبط، و 3-ایجاد هماهنگی میان فعالیت‌های این مناطق را بر عهده دارد.

ایجاد مناطق آزاد تجاری در قالب Free zone Transit، اقدامی راهبردی و موفق برای توسعه ملی و ورود به بازارهای جهانی است. تعریف منطقه آزاد تجاری در ایران به مناطقی اشاره دارد که در بندرها یا نقاط غیر بندری ایجاد شده و از برخی مقررات جاری کشور معاف هستند. این مناطق با بهره‌مندی از مزایای متعددی مانند: معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی عوارض گمرکی، حذف تشریفات پیچیده ارزی و اداری، تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، انتقال فناوری، سهولت سفر و اقامت اتباع خارجی، امکان ثبت شرکت با مالکیت خارجی، انتقال آسان ارز و سرمایه، و تعرفه‌های پایین خدمات و حمل‌ونقل، بستری جذاب برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی فراهم می‌آورند. این ویژگی‌ها، همراه با پتانسیل‌های جغرافیایی و استراتژیک منطقه، می‌تواند اینچه‌برون را به یکی از قطب‌های کلیدی اقتصادی ایران تبدیل کند.

تفاوت های اصلی منطقه آزاد با منطقه اقتصادی در جدول زیر نمایان است:

عنوان

مناطق آزاد

مناطق ویژه‌ اقتصادی

عوارض گمرکی و سهم دولت

کاملاً بخشیده شده

به شرایط گوناگونی بستگی دارد

درامد از راه خرده فروشی کالا

هم اتباع خارجی و هم داخلی

فقط اتباع خارجی

ورود اتباع و افراد خارجی

طبق قوانین و مقررات مرزی

با دریافت ویزا

معافیت مالیاتی

حدود 15 سال وجود دارد

شامل اموال سرمایه‌گذاران بر طبق مقررات داخل کشور

با تدوین و اجرای برنامه های موفق استراتژیک، منطقه آزاد اینچه برون بهترین روال و جایگاه را بدست خواهد آورد و نیروی  محرکه قوی در جهت تشویق صادرات صنعتی منطقه  و محرومیت زدایی می گردد. منطقه آزاد اینچه‌برون، با محوریت کسب‌وکارهای تجارت، ترانزیت و لجستیک، از مزایای بی‌نظیری برخوردار است که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه اقتصادی و تجاری باشد. از جمله مزایای این منطقه و استان گلستان می‌توان به وجود اراضی گسترده برای توسعه صنعتی، قرارگیری در کریدور استراتژیک شمال-جنوب، دسترسی به جاده‌های ترانزیتی، راه‌آهن ایران-ترکمنستان-قزاقستان، نزدیکی به بندرترکمن و فرودگاه بین‌المللی گرگان و همچنین وجود نیروی انسانی جوان و کارآمد اشاره کرد. این ویژگی‌ها، شرایط مساعدی برای راه‌اندازی بنگاه‌های اقتصادی، تسهیل صادرات و واردات، و مدیریت مؤثر ورود قطعات، تجهیزات و مواد اولیه ایجاد می‌کند. منطقه آزاد اینچه‌برون با مساحت ۱۲,۵۷۷ هکتار، عرضی حدود ۵ کیلومتر و طولی نزدیک به ۴۲ کیلومتر، بخشی از شهرستان‌های آق‌قلا و گنبدکاووس را شامل می‌شود و با مرکز استان فاصله اندکی دارد. از مزیت‌های حمل‌ونقل ریلی این منطقه، اتصال به ۷۰۰ کیلومتر خط ریلی کشور ترکمنستان و ادامه آن به ۱۵۰ کیلومتر در قزاقستان رسیده که در آینده با اتصال به روسیه و چین، شبکه ترانزیتی شمالی گسترده‌تری ایجاد می‌کند. در داخل ایران نیز، احداث خط ریلی عریض متناسب با استاندارد خطوط ریلی آسیای میانه؛ از گنبدکاووس به آزادشهر، اتصال آن به شاهرود و ادامه مسیر تا بنادر جنوبی کشور، در مقایسه با مسیر فعلی، زمان حمل‌ونقل را بیش از دو هفته کاهش داده و به‌طور قطع باعث صرفه‌جویی در انرژی و هزینه خواهد شد، این اقدام نقش مهمی در توسعه ترانزیت داخلی و بین‌المللی ایفا خواهد کرد، ازین رو ضرورت پیگیری و اختصاص اعتبار و بودجه جهت توسعه ریلی از مسئولان و نمایندگان استان و شهرستان ها انتظار میرود. از سوی دیگر برنامه‌ریزی توسعه منطقه آزاد اینچه‌برون باید به گونه‌ای باشد که منافع اقتصادی و امکانات آن به تمام ساکنان بومی منطقه برسد. این برنامه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در بهبود کیفیت زندگی مردم محلی از طریق ارتقاء امکانات، زیرساخت‌ها و تسهیلات ایفا کنند. توسعه‌ای که بر مبنای اشتغال‌زایی، افزایش فرصت‌های اقتصادی و ارائه خدمات رفاهی برای جوامع محلی شکل گیرد، همواره پایداری و موفقیت بیشتری به همراه خواهد داشت. در روند توسعه و احداث منطقه آزاد، اتخاذ تدابیر لازم برای بهبود ساختارها و فرآیندهای مدیریتی به‌منظور حفظ سلامت اداری و اقتصادی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، کنترل مؤثر بر جلوگیری از ورود کالاهای قاچاق، لوکس و غیرکاربردی و حفظ تعادل در تراز تجاری، با تمرکز بر افزایش صادرات نسبت به واردات، باید در اولویت قرار گیرد تا به تقویت اقتصاد منطقه کمک شود. یک منطقه آزاد با محوریت لجستیک نیازمند زیرساخت‌های جامع وجاده ها و امکانات استاندارد حمل‌ونقل است که شامل موارد زیر می‌شود:

*ترمینال‌های مجهز و فرودگاه‌های پیشرفته برای تسهیل حمل‌ونقل سریع

*جاده‌ها و مسیرهای استاندارد با ظرفیت بالا

*نیروی کار ماهر و آموزش‌دیده

*سیستم‌های انبارداری نوین برای مدیریت بهینه کالاها

*خدمات پشتیبانی متنوع مانند امکانات بهداشتی، رفاهی و اداری

*زیرساخت‌های انرژی پایدار با تأکید بر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر.

مهیا ساختن این زیرساخت‌ها، ضمن ایجاد بستر مناسب برای جذب سرمایه‌گذاری، می‌تواند منطقه را به یک مرکز لجستیکی پویا و رقابت‌پذیر در سطح ملی و بین‌المللی تبدیل کند. برای رقابت‌پذیری در سطح جهانی و افزایش سودآوری در حوزه لجستیک، لازم است برنامه‌ریزی‌های دقیقی برای بهره‌برداری از استعدادها و ظرفیت‌های منطقه‌ای اینچه‌برون انجام شود. برگزاری جلسات هم‌اندیشی، سمینارها و گردهمایی‌ها با حضور فعالان اقتصادی مناطق آزاد قدیمی کشور و دعوت از کارشناسان خبره و مدیران موفق مناطق آزاد کشورهای همسایه مانند امارات، ترکیه، روسیه، هند و بنگلادش، از جمله اقدامات مؤثر در این زمینه است. انتقال تجربیات ارزشمند از طریق این برنامه‌ها و مذاکرات می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران خارجی برای تأسیس شرکت‌ها و نمایندگی برندهای بین‌المللی در منطقه منجر و این امر به تسریع سودآوری منطقه کمک می‌کند. برای دستیابی به این هدف، ارائه زیرساخت‌ها و خدمات باکیفیت ضروری است. به‌منظور معرفی مؤثر منطقه آزاد، پیشنهاد می‌شود هیئت‌های تجاری و بازرگانی با همکاری اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی استان گلستان در نمایشگاه‌های بین‌المللی شرکت کنند. همچنین، برای تسهیل این همکاری، لازم است ساختارهای مدیریتی و فرآیندهای کسب‌وکار بهبود یابند، فعالیت‌های شرکت‌داری ساده‌تر شوند، بروکراسی اداری کاهش یابد، و فرآیند صدور مجوزهای ترانزیت و مستندات ترخیص کالا به‌صورت الکترونیکی ادغام و تسهیل گردد. تحقیقات نیازسنجی استراتژیک برای توسعه منطقه باید آغاز شود تا اقدامات زیرساختی و حمایتی متناسب با نیازها انجام گیرد. ارائه زیرساخت‌های فناورانه و صنایع نوین، تأمین رستوران‌ها، اقامتگاه‌ها، مراکز برگزاری رویدادها و نمایشگاه‌ها، فضاهای اداری و تجاری مجهز، انبارها، مراکز تولیدی، استقرار رسانه‌ها و همچنین زیبا‌سازی فضای سبز منطقه، از جمله اقدامات ضروری است. این تلاش‌ها می‌تواند به ایجاد مزیت‌های رقابتی و منحصر‌به‌فرد برای منطقه منجر شود. همچنین حرکت همسو با محورهای اصلی کسب و کارهای این منطقه آزاد مهم است، به طور مثال منطقه آزاد ارس  در حوزه صنایع سلولوزی، توسعه کشاورزی و دامپروری و فعالیت های گردشگری و...متمرکز است و منطقه آزاد ماکو در حوزه حمل و نقل و ترانزیت کالا مانند توسعه تجارت و خدمات تجاری، صنایع فراوری و کشاورزی و... و یا منطقه آزاد کیش در حوزه تکنولوژی های حفاری دریایی و خدمات پشتیبان نفت و خدمات پزشکی فرامرزی و ... فعال است و منطقه آزاد انزلی در حوزه صنعت پوشاک و گردشگری و صنعت حمل و نقل فعال است که برای منطقه آزاد اینچه برون هم حوزه تخصصی فعالیت های تجارت و صادرات در ترانزیت به آسیای میانه و چین و هند می تواند موثر باشد؛ در حوزه کاهش نرخ بیکاری هم با اشتغال زایی متخصصان در قالب ارایه خدمات تخصصی و حرفه ای شامل شرکت های مشاوره مالی، خدمات حقوقی، خدمات حسابداری، حمل و نقل و بسته بندی، آژانس مسافرتی و اقامتی و گردشگری و درمانی و زیبایی و... شاهد ارتقا و رشد خواهیم بود.

فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی گلستان