فاطمه سراوانی- افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به محصولات غذایی موجب شده مسئولان و تصمیم‌گیران  به دنبال یافتن راه حلهایی برای تامین بیشتر مواد غذایی باشند. کشت فراسرزمینی به منظور تأمین بخشی از نیاز و تقاضای مواد غذایی کشور، به‌عنوان یک راهکار امروز مطرح است. کشت فرا سرزمینی به معنای کشت محصولات در کشوری دیگر و وارد کردن تولیدات آن به کشور مبدا است. کشورهای مبدا، سرزمین‌هایی هستند که به دلایل مختلف تمایلی به تولید محصولات ندارند اما بستر تولید در آنها فراهم است. توجه کشورهای جهان به کشت فراسرزمینی از یک دهه پیش همزمان با بالا رفتن قیمت محصولات کشاورزی بیشتر شد. قصد کشورها برای کشت فراسرزمینی متفاوت است. اهداف می‌تواند شامل تأمین بخشی از امنیت غذایی کشور سرمایه‌گذار، تأمین انرژی از طریق تولید سوخت‏ های زیستی، تولید در کشور هدف به منظور صادرات محصولات کشاورزی یا ترکیبی از موارد فوق باشد. با توجه به خشکسالی‌های پی در پی، کم‌آبی، یکسان نبودن توزیع منابعی همچون آب، خاک و اقلیم مناسب، روی آوردن به راهکارهایی همچون کشت فراسرزمینی راهی است که با حفظ منابع آبی موجود بتوانیم غذای مورد نیاز خود را تامین کنیم.

تاریخچه کشت فراسرزمینی در ایران و جهان

این شیوه کار برای داشتن امنیت غذایی بعد از دهه ۱۹۸۰ در دنیا مورد توجه قرار گرفت. اوج گیری این مفهوم در ایران و در وزارت جهاد کشاورزی نیز به اواخر سال ۱۳۹۲ باز می‌گردد که وزیر وقت جهاد کشاورزی مأموریتی را به مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی دادند که مطالعاتی در رابطه با سابقه، موانع و مشکلات کشاورزی فراسرزمینی انجام شود تا در نهایت به یک آیین‌نامه ختم شود. پیش‌نویس این آیین‌نامه در ۳۵ ماده به هیأت دولت ارائه شد و پس از اعمال نظرات کارشناسانه، نهایتاً آیین‌نامه کشت فراسرزمینی در تاریخ ۲۹ فروردین‌ماه ۱۳۹۵ در هشت ماده به تصویب هیات وزیران رسید.  در این آیین‌نامه اجرایی تکالیف هر یک از دستگاه‌های اجرایی نیز مشخص شده است. به عنوان مثال در ماده ۲ این آیین‌نامه تکالیف وزارت جهاد کشاورزی، در ماده ۳ تکالیف وزارت امور خارجه، در ماده ۴ تکالیف وزارت امور اقتصادی و دارایی، در ماده ۵ تکالیف بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، در ماده ۶ تکالیف وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در ماده ۷ تکالیف صندوق توسعه ملی مشخص شده است که در این میان وظیفه اصلی بر عهده وزارت جهاد کشاورزی بود. در ۴ اردیبهشت ۱۴۰۱ وزیر وقت جهاد کشاورزی، ساداتی نژاد، نظام‌نامه کشاورزی فراسرزمینی را ابلاغ کرد. این نظام‌نامه تکالیف وزارت جهاد کشاورزی در حوزه کشاورزی فراسرزمینی را به صورت عملیاتی و اجرایی مشخص کرده است. بر اساس گزارش‌های به دست آمده،  استان گلستان اکنون خشک‌ترین روز‌های خود را طی نیم قرن اخیر تجربه می‌کند. وضعیت کم آبی گلستان به جایی رسیده که کارشناسان معتقدند در کنار تغییر الگوی کشت باید از ظرفیت کشور‌های همسایه هم بهره برد و به کشت فرا سرزمینی روی آورد. به منظور اجرای این طرح مناطق مناسب برای کشت محصول مورد نیاز استان‌ شناسایی شده است که در این راستا، کشور هدف استان گلستان برای انجام کشت فراسرزمینی قزاقستان است. از جمله مزایای انجام کشت فرا سرزمینی در کشورهای هدف می‌توان به امکان انجام کشت دیم به دلیل بارندگی قابل توجه، اشتغال به کار نیروهای متخصص و فارغ التحصیلان رشته‌های کشاورزی، تامین بخشی از نیاز استان به مواد غذایی در خارج کشور، وجود خاک بسیار غنی و حاصلخیز، پرداخت هزینه کمتر و بالا بودن صرفه اقتصادی تولید اشاره کرد. قزاقستان، کشوری پهناور با کشاورزی پربازده است در حال حاضر هم ایران خریدار دام و غلات این کشور است. دسترسی و راههای ارتباطی به این کشور همسایه نیز ارزان و آسان است.
همکاری‌های اقتصادی، تجاری جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان با سرعت قابل توجهی در حال گسترش است. حجم مبادلات دو کشور گویای همکاری‌های اقتصادی است، در سال ۲۰۲۲ ارزش مبادلات ایران و قزاقستان به ۵۲۸ میلیون دلار ارتقا یافت که در این بین، سهم صادرات ایران حدود ۲۱۰ میلیون دلار و سهم صادرات قزاقستان ۳۱۸ میلیون دلار بوده است. صادرات ایران ۲۷ درصد و مجموع مبادلات دو طرف ۲۰ درصد افزایش یافته است. کشور قزاقستان دارای ۲۲۲ میلیون هکتار اراضی کشاورزی و استان گلستان دارای ۶۲۵ هزار هکتار اراضی کشاورزی است و بنابراین می تواند بستر مناسبی برای کشت فراسرزمینی گلستان باشد. بحران آبی در گلستان و شرایط نامناسب اقلیمی، موقعیت مناسبی را فراهم کرده تا از ظرفیت کشورهای مجاور همچون قزاقستان و.... برای کشاورزی بهره ببریم، شایسته است این امر مورد توجه مسوولان استان قرار گیرد.
کشت فراسرزمینی می‌تواند اشتغال برون‌مرزی و درآمدهای ارزی را افزایش داده و مرهمی برای درد لاعلاج کم آبی در استان باشد.