فرزاد نجفي

در سال هاي اخير، اقتصاد ايران با چالش هاي بي سابقه اي از جمله تشديد تحريم هاي بين المللي (کاهش 60 درصدي سرمايه گذاري خارجي طي سال هاي 2018 تا 2023 طبق گزارش مرکز پژوهش هاي مجلس شوراي اسلامي)، نوسانات شديد نرخ ارز (افزايش 30 برابري قيمت دلار از سال 1393 تا 1403)، ناترازي هاي ساختاري در بخش انرژي (کسري 15 هزارمگاواتي برق و کمبود گاز علي رغم داشتن دومين ذخاير گاز دنيا) و تغيير رويکردهاي اقتصادي دولت ها (از تعادل بخشي به جهش توليد) مواجه شده است. اين عوامل، همراه با تحولات ژئوپليتيکي و ژئواکونوميک منطقه خاورميانه، فضاي سرمايه گذاري در ايران را به محيطي پرريسک و پيچيده تبديل کرده‌اند. در اين شرايط، شرکت ها و واحدهاي شتابدهي (Accelerators) با ارائه مدل هاي نوين کسب و کار، آموزش فناوري هاي روز مانند بلاک چين و هوش مصنوعي و ايجاد شبکه هاي ارتباطي، به‌عنوان موتور محرکه سرمايه گذاري عمل مي کنند. حال استفاده از ابزارهاي نوين فناوري مالي (FinTech) نظير پرداخت هاي ديجيتال، بانکداري ديجيتال، استقراض آنلاين، بيمه هاي هوشمند، رمزارزها و بلاک چين و ... مي توانند محمل مناسبي براي عبور از شرايط فعلي کشور باشد. لذا به عنوان مثال تسهيل دسترسي به سرمايه در شرايط تحريمي يکي از مواردي است که مي توان از شتابدهنده ها به عنوان ابزاري براي راهبردهايي نظير جايگزيني مالي و جذب سرمايه از طريق کرادفاندينگ محلي (Locally Crowdfunding) استفاده کرد. اين نوع شتابدهنده ها با استفاده از فناوري هاي بلاک چين و رمزارزها، امکان انتقال سرمايه بدون نياز به سيستم بانکي بين المللي را فراهم مي کنند يا مي توانند با جمع آوري سرمايه خرد از جامعه، پروژه هاي نوآورانه اي را در حوزه هاي کم تحريم مانند کشاورزي هوشمند تأمين مالي کنند. همچنين استفاده از قراردادهاي هوشمند (Smart Contracts) مثل تنظيم قراردادهاي سرمايه گذاري بر پايه ارزهاي ديجيتال پايدار (مثلاً تتر) مي تواند منجر به کاهش ريسک نوسانات ارزي شود. ايجاد شتابدهنده هايي در حوزه مديريت ناترازي انرژي علي الخصوص در حوزه توليد انرژي هاي پاک (انرژي خورشيدي و بادي)، توليد باتري هاي ذخيره ساز يا توسعه فناوري هاي مرتبط با کاهش تلفات شبکه مي توانند تحول عظيمي در حوزه مديريت توليد، انتقال و مصرف سوخت ايجاد کنند. همچنين از آنجايي که يکي از اصلي ترين وظايف دولت، تنظيم گري (رگولاتوري) مي باشد انتظار مي رود که دولت ها در حوزه اصلاح قوانين ورود کرده و از شرکت هاي دانش بنيان صادرات محور حمايت هاي ويژه اي داشته باشند. لازم به ذکر است که توجه به ايجاد صنايع کليدي مثل توليد ابزارهاي کنترل رقومي (PLCها، ميکروکنترلرها و ريزپردازنده ها)، تجهيزات پزشکي و ... مي تواند به عنوان يکي ديگر از ابزارهاي جذب سرمايه گذاري باشد. استفاده از فرصت هاي نوظهور بوجود آمده در سايه تحولات منطقه اي راهکار ديگري براي عبور از شرايط فعلي مي باشد. به عنوان مثال خروج نسبي چين و روسيه از سيستم مالي غرب، فرصتي براي جذب سرمايه گذاري مشترک در حوزه هاي فناوري اطلاعات (IT)، داروهاي ژنريک و کشاورزي عمودي (Plant Factory) ايجاد کرده است (چين با داشتن بيش از 350 يونيکورن در سال 2023 و سرمايه گذاري بالغ بر 120 ميليارد دلار در حوزه استارتاپ ها، پس از امريکا رتبه دوم دنيا را دارا مي باشد). شتابدهنده ها مي توانند با ميزباني از رويدادهايي مانند "ايران-اوراسيا" يا "کمربند ابريشم نوين" بستر اين همکاري ها را فراهم کنند. توجه به ديپلماسي اقتصادي غيرمستقيم به عنوان رکن مهمي توانايي دور زدن تحريم ها را از طريق مشارکت با شرکت هاي اماراتي يا ترکيه اي با فعاليت در حوزه بازارهاي ثانويه نظير بازار خودروي الکتريکي يا مسکن مهيا م ‌سازد. لازم به ذکر است که ترکيه و امارات با داشتن 13 شرکت يونيکورن و سرمايه گذاري بيش از 6 ميليارد دلار در سال 2023 ميلادي در حوزه استارتاپ ها از کشورهاي پيشرو در اين حوزه مي باشند. همچنين با توجه به جايگزين شدن رمزارزها در مبادلات مرزي، توسعه اکوسيستم رمزارزها و تسهيل استفاده از فناوري هاي نسل سوم اينترنت مبتني بر غيرمتمرکزسازي (Web3) گام بلندي براي عبور از شرايط فعلي مي باشد. تمرکز بر بخش هاي کم تحريم مانند فناوري هاي آموزشي (EdTech) و سلامت ديجيتال (HealthTech)، ايجاد صندوق هاي سرمايه گذاري خطرپذير (VC) با پشتوانه ارزهاي ديجيتال، تدوين برنامه هاي آموزشي با محوريت فناوري هاي تطبيقي (Adaptive Technologies) براي کاهش وابستگي به واردات و تعميق همکاري با شتابدهنده هاي منطقه اي در ترکيه، هند و آسياي ميانه براي ايجاد کريدورهاي سرمايه گذاري جايگزين از ديگر استراتژي هاي مفيد در اين حوزه مي باشند (هند با بيش از 110 شرکت يونيکورن با حجم سرمايه گذاري 48 ميليارد دلاري در سال 2023 مي تواند به عنوان بزرگترين شريک منطقه اي ايران باشد). در آخر شتابدهنده ها در ايران ثابت کرده اند که حتي در سخت ترين شرايط مي توانند با نوآوري، شبکه سازي و استفاده از فناوري هاي روز، جريان سرمايه را زنده نگه دارند. اما موفقيت پايدار نيازمند يک همکاري سه جانبه بين دولت از طريق تصويب قوانين شفاف براي حمايت از شرکت هاي دانش بنيان و رگولاتوري حوزه هاي نوين مانند رمزارزها، بخش خصوصي براي تأمين سرمايه و ايجاد صندوق هاي خطرپذير با پشتوانه دارايي هاي ديجيتال و جامعه بين المللي براي بازکردن کريدورهاي مالي از طريق ديپلماسي اقتصادي است.

کارشناس آمار