علي قاسمعلي-  بزرگترين درياچه جهان روز به روز در حال کوچکتر شدن است. هرچند دلايل متعددي براي کاهش تراز سطح آب درياي خزر بيان مي‌شود؛ اما اين دلايل در اصل مسئله (کوچک‌تر شدن خزر؟ هيچ تفاوتي ايجاد نمي‌کند. افزايش تبخير، کاهش آورده رود ولگا و يا هر دليل ديگري که مطرح شود؛ فرقي به حال درياچه رو به موت خزر ندارد. کم آبي درياي خزر در برخي مواقع با خلق هزاران هکتار اراضي مستحدثه ساحلي، گاهي با انسداد کانال‌هاي سه گانه درياي خزر به خليج گرگان و گاهي هم با پسروي حدود 20 کيلومتري در سواحل گميشان در گلستان نمايان مي‌شود.

هر کدام از اين پديده‌ها، بيانگر پيامد‌هاي پرشمار اقتصادي و زيست محيطي است. يکي از مباحثي که در سال‌هاي اخير کمتر به آن پرداخته شده است؛ تاثير پسروي آب بر فعاليت سايت پرورش ميگوي گميشان است. سايت پرورش ميگو گميشان در سال 1378 فعاليت خود را در مجاورت تالاب گميشان و درياي خزر آغاز کرد تا اراضي لم يزرع و شور دشت‌هاي شمالي گميشان به واحد توليدي بزرگ پرورش ميگو در شمال غرب گلستان تبديل شود. شايد عجيب باشد، اما عين واقعيت است. زماني که نخستين مزارع ميگو در شمال غربي گلستان احداث و لارو‌هاي ميگو در استخر‌هاي آن رهاسازي شد فاصله اين استخر‌ها از منابع آب طبيعي مانند تالاب گميشان و درياي خزر کمتر از 100 متر بود، اما باور کنيد که هم‌اينک استخر‌هاي ميگوي گميشان بيش از 20 کيلومتر با پهنه آبي خزر فاصله دارند و امروز بزرگترين دغدغه فعالان ميگو، چگونگي پر کردن اين استخر‌ها از آب درياست. ساليان گذشته چندين کانال آبرسان به طول تقريبي 5 تا 8 کيلومتر احداث و لايروبي شد، اما هر سال درياي خزر عقب‌تر رفت و لايروبي به صورت سالانه تکرار شد. هم‌اينک به طور متوسط هر سال حدود 20 ميليارد تومان هزينه لايروبي اين کانال‌هاست. فاز نخست سايت پرورش ميگو گميشان حدود 4000 هکتار بود که در سال 1397 مقرر شد 6000 هکتار ديگر به آن افزوده شود!

هزينه‌هاي چند ده ميلياردي به صلاح منطقه است؟

به رغم آنکه در ساليان اخير همه ساله ده‌ها ميليارد تومان از منابع دولتي براي انتقال آب درياي خزر به سايت پرورش ميگو هزينه مي‌شود، اما چالش انتقال آب از خزر به سايت پرورش ميگو، سال به سال شديد‌تر و حادتر مي‌شود. مسئولان گلستان در سال‌هاي اخير تلاش کردند تا هر طوري که شده است اين سايت پابرجا بماند. اما واقعيت آن است که گويا هزينه‌ها با درآمد‌ها همخواني ندارد و اگر هم درآمد‌ها بيشتر است؛ اين درآمد‌ها فقط نصيب چند ده شرکت خاص مي‌شود. به زبان ساده‌تر، سالانه چند ميليون دلار ميگو صادر مي‌شود و منابع آن به جيب چند شرکت غير بومي فعال در سايت ميگو گميشان مي‌رود و در مقابل چند دو يا سه هزار بومي منطقه به صورت پاره وقت (حداکثر دو ماه در سال) در واحد‌هاي مختلف اين صنعت با درآمد‌هاي حداقلي مشغول مي‌شوند. سوال اينجاست آيا هزينه‌هاي چند ده ميلياردي سالانه براي پويا نگه داشتن اين مجموعه به صرف و صلاح منطقه است يا خير؟ در آخرين اقدام، مسئولين ارشد گلستان، نماينده ويژه رئيس جمهور در اقتصاد دريا را به گميشان آورده‌اند تا بخشي از اين هزينه‌ها از محل اعتبارات ملي تامين شود.

چراغ ميگو بايد روشن بماند

اميد سقلي فرماندار شهرستان گميشان که سايت پرورش ميگوي گميشان در حوزه استحفاظي اين شهرستان قرار دارد در گفت‌و‌گو با خبرنگار دانشجو اظهار کرد: آبرساني به سايت پرورش ميگو گميشان به هر قيمتي بايد ادامه داشته باشد تا توليد و اشتغال در بخش ميگو از حرکت متوقف نشود. وي گفت: در سال گذشته در حوزه مشاغل خانگي در شهرستان گميشان، مبلغ 71 ميليارد تومان تسهيلات خرد اعطا شده است؛ اما اشتغال همزمان 2 تا 3 هزار نفر از بوميان در سايت پرورش ميگو يک فرصتي مغتنم و غير قابل چشم پوشي است. سقلي ادامه داد: در سال گذشته حدود 17 ميليارد تومان و امسال هم حدود 20 ميليارد تومان براي لايروبي کانال‌هاي آبرسان به استخر‌هاي ميگو هزينه شده است؛ اما خاک منطقه روان بوده و پس از لايروبي مجدداً رسوب گذاري آغاز مي‌شود. فرماندار گميشان گفت: مقرر است از سال آينده با تغيير روش انتقال آب به سراغ احداث سامانه‌هاي آبگير و انتقال با لوله برويم تا هدر رفت آب کاهش يابد. سقلي افزود: اين شهرستان بالاترين ميزان بيکاري و کمترين سطح درآمد را در بين همه شهرستان‌هاي گلستان به خود اختصاص داده است فلذا اشتغال 2 يا سه ماهه، چند هزار نفر از بوميان منطقه که اکثراً در زمره افراد تحت پوشش نهاد‌هاي حمايتي هستند بسيار ارزشمند است. وي گفت: دولت در نظر دارد به هر طريق ممکن چراغ ميگو روشن بماند.

اجازه منفعت طلبي

 به غيربوميان نمي‌دهيم

معاون هماهنگي امور اقتصادي استانداري گلستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار خبرگزاري دانشجو اظهار کرد: به هر حال دولت وظيفه دارد براي حفظ و توليد اشتغال در کشور سرمايه‌گذاري کند و در قضيه ميگو در شمال شرقي گلستان هم موضوع سرمايه‌گذاري و حمايت مالي دولت چيز جديدي نيست.

عبدالعلي کيانمهر ادامه داد: به طور معمول براي ايجاد و يا حفظ چند اشتغال دولت متحمل پرداخت چندين ميليارد تسهيلات مي‌شود و اگر مي‌خواهيم ميگو در گلستان حفظ شود بايد براي لايروبي کانال‌هاي آبرسان به استخر‌هاي ميگو از اعتبارات دولتي نيز هزينه کنيم. وي گفت امسال حدود 14 و نيم ميليارد تومان براي لايروبي کانال‌هاي آبرسان هزينه شد که تا حدود 20 درصد هزينه‌ها را فعالان ميگو پرداخت کردند و 80 درصد آن را از محل منابع دولتي پرداخت کرده‌ايم. کيان‌مهر افزود: متاسفانه برخي از دارندگان استخر‌هاي ميگو بدون قبول هيچ زحمتي اين استخر‌ها را تا حدود 850 ميليون تومان اجاره مي‌دهند؛ در حالي که دولت وقتي هزينه مي‌کند فقط به دنبال توليد است. معاون امور هماهنگي اقتصادي استاندار گلستان گفت: اجازه نمي‌دهيم عده‌اي سودجو و منفعت طلب وارد ميدان شوند و از استخر‌هايي که زيرساخت‌هاي آن با اعتبارات دولتي ايجاد و بهسازي شده است به فکر اجاره و درآمدزايي کاذب باشند. کيانمهر افزود: در شرايط کنوني بايد از ميگو و توليد آبزيان در اين منطقه حمايت کنيم؛ اشتغال چند ماهه بوميان براي دولت حائز اهميت است، اما بايد تلاش کنيم تا هزينه کرد‌ها مديريت شده بود.

مسئوليت اين چالش‌ها بر عهده دولت نيست

معاون امور عمراني استانداري گلستان هم در گفت‌و‌گو با خبرنگاران اظهارکرد: بخش عمده آبرساني به مجتمع چهار هزار هکتاري پرورش ميگوي گميشان به دليل شرايط اقليمي و پس روي آب خزر از دست دولت خارج است. سيدمهدي مهيايي اظهار کرد: بر اساس گزارش‌ها، سطح آب درياي خزر در سال‌هاي آينده همچنان رو به کاهش خواهد بود؛ اين موضوع مي‌تواند بر پروژه‌هاي پرورش ميگو و ماهيان خاوياري در گلستان تاثيرات جدي داشته باشد. معاون امور عمراني استانداري گلستان افزود: گلستان از تمام ظرفيت‌هاي دولتي براي تأمين آب پايدار در مجتمع پرورش ميگوي گميشان استفاده کرده است، اما مسئوليت اين چالش‌ها بر عهده دولت نيست. وي در مورد وضعيت شهرک 6 هزار هکتاري پرورش ميگو و ماهيان خاوياري در گميشان پيشنهاد داد که اين طرح متوقف شود و اولويت به تأمين زيرساخت‌هاي مورد نياز، به‌ويژه آبرساني پايدار، براي مجتمع چهار هزار هکتاري در حال بهره‌برداري اختصاص يابد. وي همچنين افزود که براي پايداري آبرساني و تأمين برق اين مجتمع و حتي توسعه طرح‌هاي آينده، بايد از طريق مولدسازي زمين‌هاي در اختيار (مربوط به شهرک 6 هزار هکتاري) اقدام شود، زيرا تأمين اعتبار زيرساخت‌ها به‌تنهايي از توان دولت خارج است. پايان سخن آنکه هرچند حمايت از توليد به ويژه توليد در حوزه اقتصاد دريا محور يکي از سياست‌هاي کلان دولت و حاکميت محسوب مي‌شود، اما بايد هرگونه هزينه کرد در اين بخش‌ها با حساب و کتاب همراه باشد لازمه حمايت دولت و حاکميت از طرح‌هاي توليدي بايد منفعت آفريني براي عموم جامعه و کشور باشد. برخي از کارشناسان و صاحب نظران بر اين باورند که بايد با بازنگري در طرح توجيهي سايت ميگوي گميشان، پلن و نقشه راه توليد جديدي متناسب با شرايط اقليمي منطقه ترسيم کرد و از اصرار غيرکارشناسي براي استمرار توليد ميگو در اين خطه پرهيز کرد.