علي قاسمعلي- چالش‌هاي ناشي از تغيير اقليم و افت نزولات آسماني بسياري از جنبه‌هاي مختلف زندگي بشر را در اقصي نقاط اين کره خاکي تحت تاثير قرار داده است و استان به ظاهر سرسبز گلستان هم از اين قاعده مستثنا نيست. تنگناهاي تامين آب شرب تا دغدغه‌هاي آبياري محصولات زراعي از جمله مباحثي هستند که به سرفصل جلسات مديران استان گلستان تبديل شده است. در حالي که به علت کاهش حدود 30 درصدي آورد آب چاه‌ها و همچنين افت 40 درصدي بارش‌ها تامين آب شرب در گلستان به يک چالش تبديل شده است؛ فصل کشتي شالي هم از راه فرارسيد .محصولي که به گفته کارشناسان متولي، آب‌بَري بالاي آن، جان زمين را مي‌مکد و منابع زيرزميني آب را در معرض نابودي قرار مي‌دهد.

آب براي آشاميدن هم نيست

علي رغم وضع همه قوانين و مقررات و البته بگير و ببند‌هاي اجرايي براي جلوگيري از برداشت بي‌رويه آب از چاه‌هاي کشاورزي، کشت شالي در گلستان همچنان ادامه دارد.  حال آنکه بر اساس قوانين، کشت شالي در گلستان ممنوع است و فقط 15 هزار هکتار از اراضي نسق که داراي حق‌آبه از آب سطحي بوده، مجاز به کشت شالي هستند. بيش از 95 درصد آب شرب گلستان از چاه تحصيل مي‌شود و همين دو ماه قبل، کاهش دبي و آورد چاه‌ها سبب شد تا قطع 12 ساعته آب در گرگان ثبت شود؛ به زبان ساده‌تر آنکه آب براي آشاميدن هم نيست. اما سال گذشته و در شرايط اقليمي مشابه، باز گلستاني‌ها 51 هزار هکتار شالي کشت کردند؛ اتفاقي که اگر در سال جاري تکرار شود فاجعه بسيار تلخ و جبران ناشدني براي گلستان خواهد بود. در کنار همه اين مباحث، رشد تقريبا سه برابري قيمت برنج، وسوسه برنجکاري را به طور حتم افزايش مي دهد.

بخش‌نامه نجات بخش از راه رسيد!

در حالي که نگراني گسترده‌اي در بين مسئولان استان گلستان وجود داشت و شرايط منابع آب گلستان و البته سراسر کشور بغرنج‌تر از هميشه شده است؛

بخشنامه جديد هيئت دولت بارقه اميدي را ايجاد کرد. دولت با صدور بخشنامه‌اي بار ديگر تاکيد کرد که تامين آب شرب بايد اولويت نخست در تخصيص منابع آبي در همه استان‌هاي کشور باشد. تاکيد دوباره اين امر مبرهن بيانگر آن است که بايد بيش از پيش در مديريت منابع آبي اهتمام داشته باشيم. بر مبناي اين بخشنامه، سازمان برنامه و بودجه مکلف شده تا ترتيبات لازم براي جبران خسارات حقابه‌داراني که به دليل اولويت آب شرب از کشت محروم شدند را معمول دارد. بر مبناي مصوبه، وزارت جهاد کشاورزي با همکاري وزارت نيرو مکلف شده‌اند تا بهره‌برداران مشمول و ميزان خسارت‌هاي وارده را بر اساس معيارها و شاخص‌هاي ذي ربط از جمله الگوي کشت و سطح زير کشت احصا و خسارات وارده را پرداخت نمايند. برخي از کارشناسان بر اين باورند که اين بخشنامه مي‌تواند تاثير بسزايي در کاهش رغبت کشاورزان به کشت شالي در استان‌هاي شمالي از جمله استان گلستان داشته باشد.

بر مبناي داشته‌ها تصميم بگيريم

مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي استان گلستان در اين باره گفت: کشت شالي در گلستان صرفاً در حدود 15 هزار هکتار از اراضي نسق که حق‌آبه آب سطحي دارند؛ مجاز است. اما بر اساس الگوي کشت حدود 56 هزار هکتار به گلستان ابلاغ شده است...

ايرج حيدريان گفت: به دفعات به سطح لحاظ شده در الگوي کشت شالي در گلستان اعتراض شده است و بالاخره مقرر شده تا همکاران جهاد کشاورزي، به صورت پلکاني اين عدد را به نحوي کاهش دهند که معيشت زارعان هم آسيب نبيند. وي افزود: سطح زير کشت شالي بايد بر اساس کاهش نزولات جوي و اُفت آورد آب کاهش يابد؛ زيرا بايد بر مبناي داشته‌ها تصميم بگيريم. حيدريان گفت: تصميمات در حوزه آب بايد بر اساس پتانسيل‌هاي موجود اتخاذ شود. وظيفه ما آن است که مشورت صحيح بدهيم تا کشاورزان آسيب بيشتري نبينند. وي اظهارکرد: در شرايط نرمال آبي هم سود چنداني سهم کشاورز نمي‌شود؛ بيماري‌هاي مفصلي سهم کشاورز است و سودهاي کلان نصيب دلالان مي‌شود. مديرعامل شرکت آب منطقه گلستان گفت: بايد به فکر ذخيره سازي و تغذيه سفره‌هاي زيرزميني براي آينده هم باشيم؛ بر اساس پيش بيني شايد تا نيمه ارديبهشت بارش‌هاي محلي و حداقلي رخ دهد؛ اما بعد از آن، بارش‌هاي مطلوب و موثري در نقشه‌هاي پيش‌يابي به چشم نمي‌خورد. حيدريان ادامه داد: نبايد طوري برنامه‌ريزي شود که کشاورزان در اين تورم و گراني، کود و سم و ساير نهاده‌ها را تامين کنند اما از تامين آب ناتوان بمانند. وي‌گفت: اتخاذ برخي رويکردهاي غلط موجب افزايش تنش‌هاي اجتماعي خواهد شد که بايد از آنها پرهيز کرد.

مصوبه راهگشاي هيئت دولت

وي به مصوبه اخير هيئت وزيران اشاره کرد و گفت: بايد سطح زير کشت شالي را کاهش داده و از پتانسيل مصوبه اخير دولت براي احصاي خسارات و پرداخت به کشاورزان استفاده کنيم. حيدريان افزود: اين بخشنامه فرصت مغتنم و راهگشايي است تا بتوانيم علاوه بر معيشت کشاورزان، از منابع آبي کشور و استان هم صيانت کنيم.

 حمايت جهاد منحصر به خشکه‌کاري و نسق‌ها

علي اکبر مهقاني‌نوده، معاون بهبود توليدات گياهي سازمان جهاد کشاورزي گلستان هم اظهار کرد: ميزان سطح زير کشت شالي در الگوي کشت استان گلستان 48 هزار هکتار تعيين شده است و اين رقم بر مبناي تصميمات و ابلاغ وزارت‌خانه جهادکشاورزي به استان اعلام مي شود. مدير زراعت جهادکشاورزي گلستان هم چندي قبل به خبرنگاران گفت: کشت شالي در اين استان شمالي علاوه بر زمين‌هاي نسق‌دار با وسعت 15 هزار هکتار واقع در نوار جنوبي، طرح خشکه کاري با آب بَري کم، مورد

حمايت جهادکشاورزي قرار مي‌گيرد. محمد ناظري اظهار کرد: با وجود علاقه زياد به کاشت برنج، گلستان همچنان جزو استان‌هاي ممنوعه در کشت شالي (اراضي غيرنسق) به شمار مي‌رود. وي ادامه داد: کشت بهاره شالي در زمين‌هاي نسق دار استان در ابتداي ارديبهشت ماه نيز به صورت محدود در شهرستان بندرگز انجام مي‌شود ولي اوج زراعت اين محصول بعد از برداشت کلزا و جو در اواخر ارديبهشت ماه است. وي با استقبال از افزايش سطح کشت شالي به صورت خشکه کاري در استان، گفت: سال زراعي قبل 405 هکتار از زمين‌هاي اين استان به زيرکشت اين محصول رفت که امسال برنامه‌ريزي شده سطح آن به هزار هکتار افزايش يابد. پايان سخن آنکه، خشکسالي شديد در گلستان طي سال‌هاي اخير خطر زراعت محصولات پرآب‌طلب به ويژه برنج را در منطقه تشديد کرده به طوري که مسوولان شرکت آب منطقه‌اي استان خواستار حذف زراعت برنج به روش سنتي - غرقابي و مديريت منابع آبي با جايگزين کردن محصولات کم آب طلب از جمله خشکه کاري برنج هستند. هر چند سود نسبتا بالاي کشت برنج، موجب وسوسه زارعان مي شود اما به طور حتم اجراي کامل و دقيق مصوبه هيئت دولت مبني بر پرداخت خسارت به شالي‌کاران آسيب ديده، مي تواند نقش بسزايي در کاهش اراضي شالي در گلستان ايفا کند.