محمدرضا سراواني فيروز

شهرها قلب تپنده زندگي مدرن‌اند؛ اما اين قلب گاهي بيمار مي‌شود: ترافيک‌ نفس‌گير، آلودگي هوا، کمبود فضاهاي سبز، سيل‌هاي ويرانگر و مديريت نادرست منابع، تنها بخشي از مشکلاتي هستند که شهرهاي ما به‌ويژه در استان گلستان با آن دست‌وپنجه نرم مي‌کنند. اين چالش‌ها نشان مي‌دهند که شهرهاي ما به مراقبت و برنامه‌ريزي بيشتر و هدايت هوشمندانه نياز دارند. اين راه حل ها، نيازمند متخصصان بين رشته اي هستند که مرکز ثقلشان برنامه‌ريزان شهري و مهندسان شهرساز هستند. اما چرا امروز جاي آنان در مديريت شهري خالي است؟

مشکلات شهري و خلأ برنامه‌ريزي علمي

در سال‌هاي اخير، مشکلات شهري در ايران شدت گرفته‌اند. در استان گلستان، موضوع سيل ها‌، مانند سيل سال 1398 و پيش از آن، خسارات سنگيني به بار آورد. ترافيک سنگين در شهرهايي مثل گرگان و گنبدکاووس، کمبود حمل‌ونقل عمومي، حاشيه‌نشيني، کمبود پارک‌ها و فضاهاي سبز، و مديريت ناکارآمد پسماند، زندگي روزمره مردم را تحت تأثير قرار داده‌اند. اين مشکلات نتيجه نبود برنامه‌ريزي اصولي و علمي است. مهندسان شهرساز متخصصاني هستند که در مورد سامان‌دهي کاربري زمين، بهبود شبکه‌ حمل‌ونقل، افزايش تاب‌آوري شهرها و موضوعات مبتلا به شهري تحقيق و راه حل ارايه مي دهند. اما در بسياري از موارد تصميم‌گيري‌هاي شهري بدون بهره‌گيري از تخصص آن‌ها انجام مي‌شود. نتيجه آن شهرهايي است که به جاي رشد پايدار، هر روز با مشکلات بيشتري مواجه مي‌شود. بخشي از چالش‌هاي زيست‌ شهري، به دليل بر هم خوردن تعادل بين توسعه انساني و حفظ طبيعت است. در جهان امروز، دانش اکولوژي که روابط موجودات زنده با محيط زيست را بررسي مي‌کند، بيش از هر زمان ديگري مورد نياز است. مهندسان شهرساز با بهره‌گيري از اين علوم و تجربيات اکولوژي مي‌توانند شهرهايي را برنامه ريزي و طراحي کنند که رفع نيازهاي ساکنان شهر آسيب کمتري به منابع و زيست بوم سياره وارد کند.

نقش کليدي مهندسان شهرساز و همکاري فرا ‌رشته‌اي

مهندسان شهرساز حال و آينده شهرها را براي پايداري در نظر مي‌گيرند و وظايف آن‌ها شامل موارد زير است:

برنامه‌ريزي کاربري زمين: تعيين اينکه هر منطقه براي چه فعاليتي (مسکوني، تجاري، صنعتي) مناسب است تا تعادل شهر حفظ شود.

طراحي حمل‌ونقل کارآمد: ايجاد سيستم‌هاي حمل‌ونقل عمومي و مسيرهاي دوچرخه‌سواري براي کاهش ترافيک و آلودگي.

حفاظت از محيط زيست: مديريت منابع طبيعي، افزايش فضاهاي سبز و کاهش آلودگي.

تاب‌آوري در برابر بحران: آماده‌سازي شهرها براي مقابله با بلايايي مثل سيل و زلزله و داشتن برنامه اي کارا جهت اقدام بعد از بحران.

بازآفريني شهري: تهيه برنامه‌هايي جهت بهبود کيفيت زندگي ساکنان بافتهاي فرسوده و سکونتگاه هاي غير رسمي.

حفاظت از هويت و تاريخ شهر: طرح هاي حفاظت از بافت هاي تاريخي با مستندسازي از وضع موجود هر بافت و برنامه ريزي جهت آينده براي حفظ هويت شهرها.

طرح هاي گردشگري: شناسايي پتانسيل هاي بالقوه و وجه تمايز آنها جهت برنامه ريزي ايجاد جاذبه و تمهيد زيرساخت هاي ورود گردشگران.

ارزيابي تاثيرات قبل و بعد از ايجاد پروژه ها: اين امر بدليل مطالبه گري هاي شهروندان جهت آسيب هاي اجتماعي، فرهنگي، زيست محيطي بعضي پروژه ها به موضوع روز شهرسازي جهان تبديل شده است.

شهرسازي يک حوزه فرا رشته‌اي است که از همکاري با ديگر تخصص‌ها سود مي‌برد. مهندسان شهرساز مي‌توانند با متخصصان ديگر همکاري کنند تا راه‌حل‌هاي جامع‌تري ارائه دهند:

همکاري با مهندسان محيط زيست: براي طراحي سيستم‌هاي پيشرفته مديريت پسماند و منابع آب.

مشارکت با معماران: جهت استفاده از هنر معماران در ايجاد بناهاي ماندگار و داراي هويت در شهرها و براي خلق ساختمان‌هاي پايدار و کم‌مصرف و سازگار با محيط زيست.

تعامل با جامعه‌شناسان: براي طراحي فضاهاي عمومي که نيازهاي اجتماعي و فرهنگي را پاسخگو باشد و ارزيابي تاثيرات اجتماعي و فرهنگي پروژه هاي شهري.

هم‌افزايي با مهندسان ترافيک: براي بهبود حمل‌ونقل شهري و کاهش آلودگي.

همکاري با اقتصاد دانان: رشد و توسعه شهرها با استفاده از منابع مالي و توليد ارزش افزوده در شهرهاست که با کمک اساتيد اقتصاد ميتوان درآمدي پايدار براي شهرها بدست آورد.

اين همکاري‌ها به شهرسازان امکان مي‌دهد تا از دانش و مهارت‌هاي ديگر رشته‌ها استفاده کنند و شهرهايي کارآمدتر و پايدارتر بسازند.

راه‌حل‌هاي پيشنهادي براي گلستان

مهندسان شهرساز مي‌توانند با راه‌حل‌هاي خلاقانه و عملي، مشکلات گلستان را به فرصت‌هايي براي پيشرفت تبديل کنند:

کاهش ترافيک: توسعه حمل‌ونقل عمومي مثل اتوبوس‌هاي سريع‌السير و مسيرهاي دوچرخه‌سواري.

مقابله با سيل: طراحي سيستم‌هاي مديريت سيلاب مانند کانال‌هاي انحرافي و فضاهاي سبز جاذب آب.

مواجهه موثرتر با موضوع حاشيه‌نشيني: برنامه‌ريزي براي مسکن ارزان‌قيمت و ارائه خدمات شهري به مناطق حاشيه‌اي.

افزايش فضاهاي سبز: ايجاد پارک‌هاي جديد و حفاظت از جنگل‌ها و طبيعت اطراف شهرها.

مديريت پسماند: راه‌اندازي سيستم‌هاي بازيافت و تشويق شهروندان به کاهش توليد زباله.

فناوري‌هاي شهر هوشمند: استفاده از مديريت هوشمند شهري يعني استفاده از تکنولوژي مثل سنسورهاي کنترل ترافيک يا اپليکيشن‌هاي گزارش‌دهي مشکلات، جهت بهبود کيفيت زندگي شهروندان.

چرا خلأ مهندسان شهرساز بيشتر به چشم مي‌آيد؟

با پيچيده‌تر شدن نيازهاي شهري، نقش مهندسان شهرساز حياتي‌تر از هميشه است. فناوري‌هاي نوين مثل شهرهاي هوشمند، که مي‌توانند ترافيک يا مصرف انرژي را بهينه کنند، به برنامه‌ريزي دقيق نياز دارند. تغييرات اقليمي و بلاياي طبيعي نيز نشان داده‌اند که شهرهاي ما به تاب‌آوري بيشتري نياز دارند؛ کاري که بدون تخصص شهرسازي ممکن نيست. وقتي اين تخصص‌ها به کار گرفته نشوند، تصميمات کوتاه‌مدت و بدون پشتوانه علمي، شهرها را در چرخه‌اي از مشکلات گرفتار مي‌کنند.

نوشدارو بايد به موقع باشد

جاي خالي مهندسان شهرساز امروز بيش از هر زمان ديگري احساس مي‌شود، چون شهرهاي ما با چالش‌هايي روبه‌رو هستند که راه‌حلشان نيازمند حضور آن ها و همکاري بين‌رشته‌اي آن‌ها با ديگر حرفه‌هاست. تلفيق دانش اکولوژي با شهرسازي و بهره‌گيري از تخصص‌هاي متنوع، کليد ساخت شهرهايي پايدار، مقاوم و زيبا براي آينده است. بايد نقش پراهميت و استراتژيک شهرسازان در نهادهاي مربوطه مانند شهرداري‌ها و استانداري بازتعريف شود. امروز مي توان براي حل مشکلات فکري کرد ليکن با ادامه کم توجهي به برنامه ريزي علمي در حوزه شهرسازي، گره گشايي از بحران ها بسيار سخت تر خواهد بود.

کارشناس ارشد برنامه ريزي شهري و عضو انجمن مهندسان شهرساز استان گلستان